منابع آب استان آذربایجان شرقی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
وجود كوهستانهاى مرتفع و قرار گرفتن آنها در مسير جريانات هوايى مديترانهاى و اطلس شمالى، پيدايش مناطقى را با بيش از 9 ماه پوشش برفى و دامنههايى را با چشمههاى فراوان سبب شده و اين پهنه را به صورت آبخيز دايمى رودخانههاى بزرگ و كوچك متعددى درآورده است.
اين استان آبخيز دو حوضه بسته خزر و اروميه به شمار مىرود. قسمت ميانى آن، يعنى حد فاصل رشته كوههاى ميشو، قره داغ، قوشا داغ و سبلان از شمال و شرق و رشته كوه بز قوش و سهند از جنوب، به همراه گوشه جنوب غربى استان يعنى غرب كوههاى سهند و اربط، آبخيز شرقى درياچه اروميه را تشكيل مىدهند.
بقيه مناطق آذربايجان شرقى، قسمتى از حوضه آبريز خزر مىباشد كه كليه نزولات جوى در آن توسط دو شريان اصلى ارس در شمال و قزل اوزن در جنوب به درياى خزر مىريزند.
قسمت جنوبى حوضه آبريز خزر شامل رودخانه قزل اوزن مىباشد. اين رودخانه كه از ارتفاعات مستور از برف چهل چشمه كردستان، در حدود شهرستان ديواندره سرچشمه گرفته، در مسيرى پرپيچ و خم در حدود ميانه، رودخانههاى قرانقوى چاى، هشترود چاى، ميانه چاى، تركمان چاى، شهرچاى، قره چاى و آى دو غموش، كه از دامنههاى شرقى سهند جارى است را با يك مسير غربى ـ شرقى دفعتا ضميمه خود مىسازد.
اين رودخانه از تنگه منجيل به بعد به نام سفيد رود خوانده مىشود و در انتها به درياى خزر مىريزد.
رودخانه ارس نيز كه پرآبترين رودخانه آذربايجان مىباشد از كوه هزار بركه تركيه كه در حدود ارضروم واقع است سرچشمه مىگيرد و از طريق ارمنستان به طرف سرحد ايران جارى مىگردد و پس از مشروب نمودن قسمتهايى از زمينهاى آذربايجان به درياى خزر مىريزد. طول اين رودخانه در حدود 1072 كيلومتر مىباشد.
حوضه آبريز اروميه را در محدوده استان مىتوان به دو قسمت شمالى و جنوبى تقسيم كرد. رودخانه آجى چاى كه شريان اصلى قسمت شمالى مىباشد، از ارتفاعات سبلان، قوشا داغ، آيناخلى، آغداش، بز قوش و دامنههاى شمالى سهند سرچشمه مىگيرد. آجى چاى بزرگترين رود داخلى استان محسوب مىشود.
رودهاى وركش صوفيان، دريان، اسكو و آذر شهر نيز از رودهاى ديگر حوضه آبريز اروميه در اين قسمت به شمار مىروند كه از كوههاى قصبه، مورو و ميشو و دامنههاى شمال غربى سهند سرچشمه گرفته و به طرف درياچه اروميه سرازير مىشوند.
قسمت جنوبى اين حوضه شامل دامنههاى غربى و جنوبى سهند و دامنههاى غربى كوههاى اربط و همچنين دشت عجبشير، مراغه و ملكان مىباشد. وجود كوههاى بلند و برفگير سهند و قلل كوههاى اربط و تخت سليمان، جارى شدن رودهاى پر آبى را در اين منطقه سبب شده است كه از آن جمله مىتوان قلعه چاى، صوفى، مردوق، ليلان و قورى چاى را نام برد.
لازم به ذكر است كه در اين استان تعداد زيادى سدهاى خاكى و سنگى توسط شركت آب منطقهاى استان، سازمان كشاورزى و جهاد سازندگى احداث شده است كه در مهار آبهاى سطحى استان نقش عمدهاى دارند.
مهمترين اين سدها عبارتند از: سد برنليق ميانه، سد آزغان اهر، سد يافتان سراب، سد ملاجيق هشترود، سد اردلان هريس، سد ملك كيان تبريز، سد علويان مراغه، سد اهر چاى، سد قرنقو هشترود، سد شهيد مدنى، سد خدا آفرين كليبر و سد گرم چاى ميانه.
