عزاداری‌های استان کردستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
در سنندج عزادارى عمومى در ماه محرم به وسيله خانوادههاى شيعى مذهب برگزار مىگردد و سنندجىهاى شافعى مذهب نيز در مجالس آنان شركت مىكنند. شيعيان در ماه محرم اقدام به برپاى مجالس روضه خوانى و سينه زنى به خصوص در شبهاى تاسوعا و عاشورا و شام غريبان مىكنند.
خانوادههاى بزرگ شيعى، در اين ماه مراسم عزادارى و روضهخوانى ترتيب داده و علم و كتل و شمعدانهايى تدارك مىبينند. از وعاظ براى سخنرانى دعوت مىكنند.
از اول ماه محرم تا دهم محرم، شبها مجالس مملو از جمعيت مىشود. سنىها براى تماشا به اين مجالس مىروند. در شب تاسوعا عزادارى گرمتر مىشود و علم و كتل و شمعدانها بيرون آورده مىشود و وارد خيابانهاى شهر مىشوند. صدها علم و كتل و دستهاى سينهزنى به حركت در مىآيند و پس از گردش در شهر به اقامتگاه اوليه خود باز مىگردند.
در روز عاشورا مراسم از صبح شروع مىشود. در منازلى كه روضه خوانى بر پا بوده سينهزنى و زنجيرزنى به اوج خود مىرسد و حدود ساعت 10 صبح دستههاى عزادار و سينه زن در خيابانها به حركت در مىآيند.
در اين روز بازار شهر تعطيل مىشود و سنىها هم براى تماشاى عزاداران به خيابانها مىآيند. در ساعت يك بعدازظهر دستهها و هيئتهاى عزادار به منازلشان باز مىگردند. بعدازظهر فقط بازار روضه خوانى و نوحه گرى برپاست و چون شب فرا مىرسد مراسم شام غريبان را انجام مىدهند پس از تاسوعا و عاشورا نيز بعضى خانوادهها يك تا سه روز مجلس روضه خوانى ترتيب مىدهند.
اهل سنت نيز نذر امام حسين عليهالسلام و حضرت عباس عليهالسلام مىكنند. چون ماه محرم فرا مىرسد اغلب پسران، كه با نذر امام حسين عليهالسلام و حضرت عباس عليهالسلام بدنيا آمدهاند بازوبندهاى پارچهاى مىبندند و در شب عاشورا به فروش شمع مشغول مىشوند.
زنها در عصر روز تاسوعا چادر به سر كرده و پسران نذرى را به امامزاده مىبرند و شمع روشن مىكنند.
در شب و صبح قتل، امامزاده مملو از زن مىشود و امامزاده غرق در شمع مىگردد. پس از اينكه زنها به منزل بر مىگردند. حلوا درست مىكنند و در بين همسايهها و اقوام تقسيم مىكنند و سپس در مراسم روضه خوانى كه اهل تشييع بر پا مىكنند شركت مىكنند.
در روز قتل (روز عاشورا در سنندج به روز قتل مشهور است) كسب و كار و درآمد را حرام مىدانند.
در شب قتل مردم بر سر خاك اموات مىروند و بعدازظهر عاشورا بر سر خاك جوانان مىروند و گورستانها شهر شلوغ مىشود. در عصر روز عاشورا مراسم عزادارى در سنندج پايان مىيابد.
مجالس ترحيم
استان كردستان به علت وسعت جغرافيايى و تنوع فرهنگها و عقايد مراسم ترحيم متوفى در شهرستانهاى مختلف، به شيوه متنوع و مختلفى برگزار مىشود كه به برخى از اين مراسم پرداخته مىشود. هنگامى كه فردى در آستانه مرگ قرار گيرد، پاهاى او را رو به قبله مىكنند و سعى مىكنند كه محيط آرامى را براى محتضر آماده كنند.
در منطقه بيجار شربتى از آب قند را مرتب در حلق او مىريزند و در كنارش سوره ياسين مىخوانند و افراد فاميل دور تا دور او جمع مىشوند. اگر جان دادن بيمار سخت باشد، يك جلد مفاتيح الجنان در زير بالش زير سر او قرار مىدهند. به محض جان دادن محتضر، شيون و زارى اطرافيان شروع مىشود.
بعد از فوت فرد در منطقه بيجار چشم و دهان او را مىبندند و انگشتهاى شست پاهايش را نيز به هم مىبندند و جنازه جهت غسل و كفن كردن آماده مىشود. براى غسل دادن ميت، در صورت وجود داشتن غسالخانه، جنازه را به غسالخانه مىبرند و در غير اين صورت در خانه ميت غسل داده مىشود.
در منطقه گرميان اگر مرده دختر جوان يا تازه ازدواج كرده باشد، دست و پايش را حنا گرفته و لباس عروسى به تنش مىكنند و با همان لباسها او را به خاك مىسپارند.
در اين استان قبل از شستن مرده كفن را آماده مىكنند و براى اين باورند كه نبايد كفن با قيچى بريده شود. در اين منطقه اگر مرده در همان روز به خاك سپرده نشود، به روى سينهاش سنگ و آئينهاى مىگذارند و روى آئينه را به سمت چهره او مىگيرند. اما در منطقه گرميان اگر كسى در شب بميرد تا صبح بر بالينش قرآن مىخوانند و چاقويى روى سينهاش مىگذارند تا «گور گوش» يا «گورنه سار» نشود.
در بيجار پس از مراسم تدفين، شركت كنندگان به در خانه صاحب عزا مىروند و بعد از خواندن فاتحه به محل برگزارى مراسم مجلس ترحيم مىروند.
در روز اول غذاى صاحب عزا به وسيله همسايگان و نزديكان تهيه مىگردد. در انتهاى مجلس ترحيم پس از مراسم ختم قرآن مجلس خصوصى در منزل متوفى تشكيل مىشود.
در اين مجلس براى يادآورى خاطرات متوفى لباسهاى او را در وسط اتاق پهن كرده و گريه و زارى مىكنند و در وصف نيكىهاى او مرثيه سرايى مىكنند.
در بيجار شب اول قبر را «شوقريو» يا شب غربت مىگويند. در اين شب حلوا درست كرده و به سر قبر مىبرند. خواندن نماز شب اول قبر نيز جزء مراسم اين شب مىباشد.
صبح روز دوم قبل از طلوع آفتاب وابستگان نزديك اعم از زن و مرد در قبرستان حاضر مىشوند.
روز سوم يا «روز تراش» هنگام تراشيدن ريش و مو مىباشد و مجلس خصوصى نيز برگزار مىشود.
مجالس ترحيم بعدى در شبهاى جمعه اول، دوم و سوم برگزار مىگردد و تا شب چهلم ديگر مراسمى وجود ندارد.
نحوه از عزا در آمدن عزاداران به اين ترتيب است كه در روز چهلم هنگام برگزارى مراسم هر يك از نزديكان به فرا خور مقدارى حنا، پارچه يا پيراهن همراه آورده تا به اصطلاح عزا را بشكنند و لباس سياه خانواده را عوض كنند.
در روزهاى بعد از چهلم زنان فاميل آرايشگرى را با خود به خانه صاحبان عزا مىبرند و آنان را وادار به اصلاح مىنمايند.
در اولين عيد كه به آن «نو عيد» مىگويند همسايهها و نزديكان در خانه صاحب عزا جمع شده و بر بام خانه آنها آتش روشن مىكنند و از آنها مىخواهند مراسم مخصوص شب عيد را به جا آورند. در روز عيد نيز مجلس ترحيم در خانه صاحب عزا برگزار مىشود. اين مجلس به عنوان ختم عزادارى است.
در مناطق ديگر مانند سنندج پس از غسل و كفن ميت او را داخل تابوت گذاشته و تابوت را به سوى مسجد روانه مىكنند.
در اين هنگام فقط مردها همراه تابوت مىآيند و زنها در خانه باقى مىمانند. در مسجد نيز از مردم با گلاب و چاى پذيرايى مىكنند.
در مسجد مراسم اسقا به عمل مىآورند. اسقا عبارت است از پولى كه از مال ميت يا فرزندان بابت كفاره گناهان، نماز و روزه فرد متوفى طى مراسم خاصى به حداقل 10 مسكين داده مىشود.
در اين مراسم قاريان به تلاوت قرآن مىپردازند و در اين هنگام با خبر آماده شدن قبر، مردم تابوت را بر دوش گرفته و به گورستان حمل مىكنند پس از اينكه جنازه را داخل قبر گذاشتند و سنگهاى لحد را گذاشتند روى آن خاك مىريزند وقتى كه نصف گور پُر شد ملا (ماموستا) بر لب گور نشسته و تلقين (قسمتى از سوره بقره و آية الكرسى) را مىخواند و سپس به خانههايشان مىروند. اما خانمها به مدت هفت تا پانزده روز به خانه صاحب عزا مىروند و به آنها تسليت مىگويند.
در هنگام عصر مردها براى فاتحه خوانى به مسجد مىروند در ضمن قرائت فاتحه به بازماندگان تسليت مىگويند و پس ازاقامه نماز عصر به سرخاك مرحوم مىروند وبر مزار آن مرحوم فاتحه مىخوانند.
روز دوم و سوم نيز به همين ترتيب مراسم برگزار مىشود. در شب سوم كه مراسم مردانه خاتمه مىيابد، آغاز مراسم زنانه است.
خانمها در شب سوم در خانه ميت جمع شده و فرش و پارچه قرمز و ميوههايى مانند سيب و پرتقال و عكس و گل و گلاب پاش را به قبرستان مىبرند و در كنار قبر قرار داده و خانمها با چادرهاى سياه به حركت در مىآيند و به گورستان مىروند.
مردها در اين روز براى آخرين بار به گورستان مىروند و در هنگام غروب گورستان را ترك مىكنند.
يكى ديگر از مراسم عزادارى اين است كه در اطاق متوفى تا سه شب چراغ را تا روز روشن نگاه مىدارند.
اگر مرده در منزل شسته شود چراغى در محل شستن مرده مىگذارند.
از ديگر مراسم عزادارى بزرگان، دادن غذا به مردم و قاريان قرآن و گدايان و مساكين است كه تا 3 شبانه روز ادامه دارد.
اين مراسم فقط در سنندج رواج دارد. در ديگر جاهاى استان تمام مخارج مهمانى و فاتحه خوانى بوسيله مردم و هم محلىها و فاميل تأمين مىشود. اما در سنندج اين مخارج به عهده بزرگتر خانواده متوفى است.
از ديگر مراسم عزادارى كه اختصاص به اشراف و ثروتمندان دارد اين است كه بر سر قبر متوفى چادرى مىزنند و قاريان قرآن بر سر قبر او به تلاوت قرآن مشغول مىشوند تا شب جمعه فرا برسد. اگر فردى روز شنبه فوت مىكرد مىبايست تا شب سه شنبه بر گور او قرآن بخوانند.
در سنندج مراسم چهلم و سالگرد معمول است اما در بانه شب هفت، چهلم و سالگرد وجود ندارد. لباس سيا هم نمىپوشند.
در سنندج اگر كسى داراى چند فرزند اولاد باشد به تعداد فرزندانش از روز چهلم كاسته مىشود (مثلاً اگر كسى داراى پنج فرزند باشد در روز سى و پنجم، مراسم چهلم را برگزار مىكنند) مراسم چهلم (چله) در منزل متوفى بر پا مىشود و از مدعوین با ناهار يا شام پذيرايى مىشود. مراسم سال نيز به همين ترتيب برگزار مىشود.
هر شب سه شنبه جمعى به سر خاك كسانى كه تازه فوت كردهاند مىروند. در شب عيد فطر و عيد قربان و شب قتل (عاشورا) و روز عاشورا و شب عيد نوروز بر سر قبر متوفى مىروند و بر مزار او فرش انداخته و سيب و پرتغال، و گلاب و سمنو و ديگر خوردنى را بر روى قبر مىگذارند و به مرثيه سرايى مىپردازند.
در نخستين عيد بعد از مرگ متوفى، صاحبان عزا، مجلس عزا ترتيب مىدهند و مردم به خانه آنها مىروند و ضمن قرائت فاتحه به آنها تسليت مىگويند.
