عزاداری‌های استان سیستان و بلوچستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عزادارى ماه محرم
با فرا رسيدن ماه محرم در مساجد استان (مناطق شيعه نشين) مراسم روضه خوانى بر پا مىشود. در اين مساجد همراه با وعظ سخنرانى مردم به نوحه سرايى و عزادارى نيز مىپردازند. از شب ششم به بعد دستهها بيرون مىروند. جوانان همراه دسته بيرون مىروند و افراد مسن داخل مسجد مىمانند و به سخنان روحانى گوش مىدهند.
دستههاى كه بيرون رفتهاند به مساجد مختلف مىروند و در هر مسجد توقفى كوتاه نموده و خوش صداترين خواننده آن مسجد يا حسينيه نوحهاى مىخواند و اعضاء دسته و حاضرين در مسجد نيز به سينه زنى و عزادارى مىپردازند. سپس اگر يكى از خادمان اهل بيت يا يكى از بزرگان محل از دنيا رفته باشد به پاس احترام و ياد او دسته سينه زنى به منزل آنها مىرود و در آنجا روضه خوانى و سينه زنى انجام مىشود و عزاداران با شربت پذيرايى مىگردند.
در برخى از مناطق استان نيز در اين ماه مراسم تعزيه و شبيه خوانى اجرا مىشود. در برخى ازنقاط استان مراسم تابوت و گلدسته گردانى اجرا مىشود.
در روز تاسوعا و عاشورا تابوت به سبك خاصى تزئين مىشود و مردان در حالى كه سخت تحت تأثير احساسات مذهبى قرار گرفتهاند، با سرعت و تحرك عجيبى تابوت را بر سردستها بلند كرده و دور مىگردانند و مىخوانند واى حسين كشته شد. همچنين دو كبوتر چوبى ساخته و در بالاى منارهها نصب مىگرديد كه نمايشى از كبوتران نامه بر مىباشد. در روز عاشورا ساعت 9 صبح دسته سينهزنى از مسجد خارج و به قبرستان مىرود و تا نزديكىهاى ظهر در آنجا به عزادارى مشغولند سپس به مسجد بر مىگردند و در مسجد نهار مىخورند. براى تهيه ناهار روز عاشورا مردم كمكهاى زيادى به صورت نذر مىآورند و در تهيه و آماده كردن آن نيز همگان كمك و يارى مىنمائيد. بعد از ظهر عاشورا نيز در مساجد مراسم روضه خوانى بر پا مىباشد.
در روز اربعين حسينى نيز مراسم عزادارى در اين استان برگزار مىشود و در برخى از نقاط بسيارى از خانواده شله زرد، حليم پخته و در بين مردم تقسيم مىنمايند.
در روز 28 صفر نيز مراسم روضه خوانى تشكيل مىشود. در اين روز نيز حليم و آش نذرى در سطح وسيعترى پخته و توزيع مىگردد.
مجلس ترحيم در سيستان
وقتى فردى از دنيا مىرود، تمام اقوام و خويشان را از راه دور و نزديك خبر مىكنند و آنها خود را هر چه سريعتر مىرسانند و ميت را غسل و كفن كرده و به خاك مىسپارند.
براى افرادى هم كه خبردار نشدهاند و در مراسم دفن حضور نداشتهاند، سيه نومه مىنويسند. نويسنده سياه نومه، گوشه كاغذ را پاره و يا سياه كرده و طرف مقابل با مشاهده آن متوجه خبر مرگ مىشود.
پس ازمراسم دفن، مردم به همراه صاحبان عزا به منزل يا مسجد مىروند و فاتحه خوانده و به صاحبان عزا تسليت مىگويند.
در اين جلسه صاحبان عزا به صورت يك صف از بزرگ به كوچك و به نسبت نزديكى و دورى با متوفى از جلوى مردم عبور كرده و به تسليت گويى مردم جواب مىدهند. مراسم فاتحه خوانى (پُرسه) سه يا پنج شبانه روز مىباشد. مردم از دور و نزديك به فاتحه خوانى مىآيند. مراسم پرسه مردان در مسجد و زنان در منزل برگزار مىشود. صاحبان عزا در جلو در مسجد ايستاده و به مردم خوش آمد مىگويند. در اين مراسم يك نفر قارى، قرآن مىخواند و ديگران دستها را به علامت دعا نگهداشته و گوش مىدهند و بعد از پايان قرائت قرآن دستها را به ريش خود مىكشند.
بعد از ختم سوره اخلاص بلند مىشوند و به صاحبان عزا مىگويند «راضى بشى» آنها نيز در جواب مىگويند «راضى ام به رضاى خدا».
پس از مراسم فاتحه خوانى، مراسم ختم برگزار مىشود. اين مراسم در روز سوم، يا پنجم و يا هفتم برگزار مىشود. بنابر مصلحت خانوادگى، پايگاه اجتماعى، وسعت قبيله و عشيره، پراكندگى فاميل و يا نرسيدن فرزندان متوفى، مراسم ختم از روز سوم تا هفتم تأخير پيدا مىكند. در روز سوم سنگ قبر متوفى كار گذاشته مىشود و روى قبر پارچهاى سياه يا سبز رنگ مىاندازند.
حدود ساعت 10 صبح زنان و مردان به سر قبر مىروند البته در روستاها حدود 2 بعد از ظهر به سر قبر مىروند و با خواندن فاتحه ياد متوفى را گرامى مىدارند و به صاحبان عزا نيز تسليت مىگويند.
پس از مراسم رفتن به سر قبر، در مسجد يا محلى ديگر جمع مىشوند و يك روحانى و يا يك يا چند مداح به وعظ و نوحه سرايى مىپردازند. پس از آن با نهار و اگر غروب باشد با شام از ميهمانان پذيرايى مىشود. يك يا دو روز بعداز مراسم ختم، مراسم پس پُرس آغاز مىشود. در اين مراسم نزديكان درجه يك متوفى به همراه زن و مردى مسن در شكل يك جمع كوچك جهت تشكر و تقدير به بازديد خويشاوندان و افرادى كه خدمات بيشترى انجام دادهاند مىروند و پس از احوال پرسى و قرائت فاتحه و صرف چاى به منزل ديگرى مىروند. اين مراسم ممكن است تا چند روز هم طول بكشد. بعد از 21 روز كه از دفن ميت گذشت مراسم سر سه هفته برگزار مىشود. در اين روز كه معمولاً جمعه انتخاب مىشود زنان، خويشاوندان و همسايگان و دوستان را به رفتن به قبرستان دعوت مىكنند. اين روز فقط زنان به گورستان مىروند و پس از آن به منزل صاحبان عزا مىروند و با ذكر فاتحه و صرف چاى مراسم خاتمه مىيابد. در روز چهلم نيز مراسم چهلم برگزار مىشود. يك روز قبل از چهلم بستگان دعوت مىشوند. اين مجلس خاص مردان مىباشد.
ابتدا بر سر قبر متوفى گرد مىآيند و پس از برگشتن از گورستان روضه خوانى و ذكر فاتحه صورت مىپذيرد. پس از صرف نهار يا شام از طرف ريش سفيد مجلس اعلام مىشود كه برگزارى مراسم شادى و جشن آزاد است و همگان را به انجام كارهايى كه در پيش داشتهاند مثل عروسى، ختنه سورى و... دعوت مىنمايد. بدين ترتيب مراسم عزادارى و ترحيم براى متوفى به پايان مىپذيرد.
مجلس ترحيم در بلوچستان
مراسم عزادارى به گويش بلوچى سراوانى پُرسان و به گويش زاهدانى پاتيا ناميده مىشود.
عزادارى بلوچها، هنگامى است كه كسى از آنان فوت شود، در اين هنگام مردان منسوب به متوفى، عمامه سياه به سر مىبندند و زنان نيز با اينكه بيشتر اوقات لباس سياه بر تن دارند، سعى مىكنند كه حتما ملبس به لباس سياه باشند. در اين مراسم ترانه و آهنگ «مُوتك» خوانده مىشود.
مراسم «تغسيل» يا به گويش سراوانى مردهگان و تدفين نيز تقريبا همانند ساير نقاط ايران است، ولى از آن جا كه در اغلب نقاط غسالخانه ندارند، براى انجام عمل غسل، زمين را قدرى گود مىكنند و مقدارى علوفه در آن پهن مىنمايند و جسد متوفى را روى علوفهها مىگذارند و سپس اعمال غسل را به جاى مىآورند.
در هنگام كفن كردن نيز نوارى (شال) از كفن جدا مىكنند و دور كمر و بدن ميت مىپيچند و پس از قرار دادن جسد يا به گويش جنوبى مُردگ در قبر (كبر)، نوار را باز مىكنند و پس از آن كه قبر را از خاك پُر كردند آن را در درازى قبر مىگذارند.
در اين هنگام مقدارى خرما، ميان حاضران تقسيم مىكنند، از آن پس، همه به خانه متوفى باز مىگردند و پس از نوشيدن چاى و كشيدن قليان «چليم» متفرق مىشوند.
معمولاً بستگان متوفى افرادى را كه در مراسم تدفين حضور داشتهاند، به ناهار دعوت مىكنند و نزديكترين فرد به متوفى سه روز در خانه مىماند، زيرا مردم روستا و ديگران در اين مدت براى تسلاى خاطر او به ديدنش مىروند. در اين هنگام بستگان به صاحب عزا مىگويند: خدا تره دلدارى دنت.
روز سوم نيز به عمل خير طبخ و توزيع غذا (خرج) مىپردازند و در روز چهارم اهالى را دعوت مىكنند و پس از صرف ناهار براى آمرزش روح مردم فاتحه مىخوانند.
پس از گذشت يك سال از تاريخ فوت، اهالى را به ناهار دعوت مىكنند و پس از صرف ناهار فاتحه مىخوانند و سپس هر كس به خانه خود مىرود. بدين ترتيب آخرين احترام نسبت به فرد فوت شده به عمل مىآيد.
در بلوچستان از سنگ قبر، خبرى نيست و فقط بر بالاى سر و پايين پاى متوفى دو قطعه سنگ به صورت عمودى يا به موازات امتداد قبر، در خاك فرو مىكنند. در ناحيه چانف و ساير نقاط مكران آن را شك مىنامند.
اگر اين سنگ را عمود بر امتداد قبر قرار داده باشند، مرده زن است و چنانچه جهت سنگ به موازات امتداد قبر باشد مرده مرد است.
