عزاداری‌های استان تهران
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عزادارى ماه محرم
عزادارى در سوگ سالار شهيدان اباعبدالله الحسين عليهالسلام از قرون متمادى در استان تهران رواج داشته است.
مردم استان تهران از اواخر ماه ذىالحجه به سپاهپوش نمودن مساجد، حسينيهها و برپايى حسينيههاى موقت پرداخته و همزمان با آغاز ماه محرم عاشقان حسينى در حسينيهها، مساجد و منازل گرد آمده و به عزادارى مىپردازند.
در مساجد پس از برگزارى نماز جماعت به وسيله روحانى محل و برپايى مجلس خطابه و موعظه، به عزادارى در قالب سينهزنى، نوحه خوانى و مرثيهسرايى پرداخته مىشود.
دستههاى سينهزن و زنجيرزن تقريبا در بسيارى از نقاط از پنجمين شب محرم از ساعات نخست شب، در شكلى منظم در خيابانها به عزادارى مىپردازند و در بسيارى از اوقات دستههاى عزادار شب هنگام از محلهاى به مسجد و يا حسينيه محل ديگر مىروند و اين سنت عمومى تقريبا در بسيارى از نقاط استان جريان دارد. در بسيارى از مساجد، حسينيهها و منازل در شبهاى عزادارى، عزاداران اطعام مىشوند. امروزه حركت علمهاى فلزى و پرچمهاى متعدد عزا، طبلزن، شيپورزن، سنج زن از اركان هر دسته عزادار و اسباب تفاخر هر دستهاى به دسته ديگر محسوب مىشود.
در روز تاسوعا عزاداران با حزن و اندوه فراوان در قالب دستههاى سينه زن، زنجير زن با شكوه فراوانى به سوى امامزادهها و ديگر اماكن مذهبى به حركت درمىآيند و تا هنگام ظهر به عزادارى مىپردازند.
در روز تاسوعا و عاشورا در استان تهران كمتر كسى در خانه غذا تهيه مىكند و بيشتر مردم استان به ويژه شهر تهران ميهمان سفره امام حسين عليهالسلام هستند.
در شب عاشورا و روز عاشورا مردم در عزاى سالار شهيدان سر از پا نمىشناسند و پيرو جوان، كودك و نوجوان و زن و مرد در غم از دست دادن اباعبدالله عليهالسلام و يارانش بر سر و صورت مىزنند.
در شب يازدهم محرم، مراسم شام غريبان در مساجد، حسينيهها و خيابانها برگزار مىشود. در حالى كه ديگر شور و هيجان روز قبل به سوز درونى تبديل شده آرام به دستههاى چندى تقسيم شده و با دستانى لرزان در حالى كه شمعى در دست دارند با دست ديگر بر سر مىزنند و نوحه حزين «طفل غريبى ز حسين گم شده ساربان؛ قامت زينب ز اَلم خم شده ساربان» را سر مىدهند.
معمولاً مراسم عزادارى در استان تا سومين روز شهادت امام عليهالسلامادامه دارد اما دستجات عزادار در مساجد و حسينيهها به عزادارى مىپردازند.
امروزه در استان قمه زنى منسوخ شده است اما برخى از افراد به ويژه آذربايجانيهاى مقيم استان، در نقاط خلوت به قمهزنى مىپردازند.
از مراكز مهم عزادارى در تهران در نخستين دهه ماه محرم مىتوان از عزادارى در مرقد امام خمينى(ره)، حسينيه امام خمينى، مرقد حضرت عبدالعظيم در شهررى، مسجد ارك، هيئت رزمندگان مهديه تهران و ... نام برد.
از نكات قابل توجه در عزادارى استان در سالهاى اخير تفكيك بسيارى از اقوام و شهرستانها از يكديگر است تا جايى كه حتى جمعيت اندكى از افراد يك شهرستان يا استان در محلهاى گرد هم مىآيند و اقدام به تأسيس هيئت و حسينيه مستقل مىنمايند. همچنين در سالهاى اخير جوانان و نوجوانان هر محله براى خود حسينيهاى جديد موقت در نزديكى مساجد درست كرده و بدون داشتن مجلس وعظ و موعظه، فقط به سينه زنى مىپردازند.
ماه صفر
در گذشتهاى نه چندان دور، مراسم عزادارى، در آخرين دهه ماه صفر به صورت روضهخوانى و مجالس وعظ و خطابه در اكثر نقاط استان برگزار مىشد. اما اكنون بسيار محدودتر از گذشته انجام مىپذيرد.
در بيستمين روز ماه صفر، همزمان با اربعين حسينى، دستجات عزادار اعم از زنجيرزن و سينهزن همچون روز عاشورا در خيابانها به عزادارى مىپردازند.
در روز بيست و هشتم صفر نيز همزمان با رحلت پيامبر عظيمالشأن اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم و شهادت امام حسن مجتبى عليهالسلام دستجات عزادار در امامزادهها، حسينيهها، مساجد و ديگر اماكن مذهبى به عزادارى مىپردازند. از نذرهاى عمومى در تهران، پختن شله زرد در صبح روز بيست و هشتم صفر است.
ايام فاطميه
همزمان با ايام شهادت اولين بانوى جهان اسلام حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام، (سيزدهم جمادىالاول و سوم جمادى الثانى)، در سالهاى اخير در استان تهران با استقبال عمومى برگزار مىشود و در بسيارى از مساجد و حسينيهها به ويژه هيئتهاى عزادار در منازل به مراسم روضهخوانى و سينهزنى پرداخته مىشود.
همه ساله در اين ايام، مراسم باشكوهى در مرقد امام راحل و بيت مقام معظم رهبرى با حضور انبوه مشتاقان عزادار برگزار مىشود.
مجالس ترحيم
امروزه به علت ارتباطات گسترده و آميخته شدن اقوام فرهنگها، آداب رسوم شهرهاى كشور تقريبا به شكل همسانى درآمده است؛ اما هنوز بسيارى از مردم سنن و فرهنگ گذشتگان خود را حفظ كردهاند؛ در استان تهران نيز به علت تنوع جمعيتى با فرهنگ مختلف، تفاوتهاى چندى در آداب و رسوم به ويژه مراسم ترحيم ديده مىشود.
امروزه در استان تهران با مرگ فردى از اعضاى خانواده، افراد فاميل، دوستان و آشنايان گرد هم مىآيند در شهرهاى كوچك و روستاها فرد متوفى را اگر شب هنگام فوت كرده باشد به مسجد محل مىبرند و پس از مراسم غسل و تكفين، همراه با تشييع عمومى اهال محل به گورستان عمومى حمل مىكنند و پس از اقامه نماز ميت كه معمولاً در گورستان انجام مىشود، به خاك مىسپارند. اما در شهرهاى بزرگ مانند تهران سنت تشييع جنازه رو به فراموشى است و معمولاً پس از غسل، تكفين و نماز بر ميت، در بهشت زهرا، همراه با مشايعت گروهى اندك به خاك سپرده مىشود.
پس از دفن فرد متوفى، تشييع كنندگان خانواده عزادار را تا منزل همراهى مىكنند و تا هفتمين روز خاكسپارى، براى عرض تسليت به خانه فرد متوفى مىروند.
مراسم سومين شب درگذشت متوفى در مساجد برگزار مىشود در هفتمين شب وفات نيز مراسمى در مسجد محل برگزار مىشود. در مجالس ترحيم نخست قارى به قرائت قرآن مىپردازد، سپس مداحان به مرثيه سرايى مىپردازند. در پايان مجلس روحانى به وعظ و سخنرانى مىپردازد و پس از اتمام مراسم ختم، خانواده عزادار همراه با ساير مردم براى فاتحهخوانى بر سر مزار متوفى حاضر مىشوند معمولاً در سومين و هفتمين روز وفات، عدهاى را براى صرف غذا به منزل و يا غذاخورى عمومى دعوت مىكنند.
در چهلمين روز وفات و همچنين سالگرد فرد متوفى نيز مجلس ترحيم در مسجد محل و يا منزل فرد متوفى برگزار مىشود.
امروزه به خاطر فشارهاى اقتصادى و هزينههاى گزاف در برخى از نقاط استان فقط مجلس يادبودى تشكيل مىشود و برخى به ويژه شهرنشينان در قسمتهاى شمالى و غرب تهران مجالس ختم را به صورت ميهمانى خانوادگى درون آپارتمانهاى خود برگزار مىكنند. از مشكلات عديده عزاداران كه در برخى از اوقات خود عزاى تازهاى براى خانواده عزادار به ويژه اقشار كم درآمد ايجاد كرده است، رسومات زيادى است كه به خاطر پذيرايىهاى روز سوم و هفتم فرد متوفى صورت مىپذيرد.
در استان تهران افراد خانواده عزادار تا رسيدن سالگرد در گذشت متوفى، ازدواج نمىكنند و معمولاً دختران و همسر متوفى تا يك سال سياه مىپوشند. اما مردها پس از گذشت چهلمين روز وفات، به وسيله بزرگ خانواده به سلمانى برده شده و از حالت عزا خارج مىشوند. ساير بستگان دور و همسايههاى نزديك قبل از سال متوفى اگر بخواهند مراسم عقد يا عروسى برپا كنند به خانواده متوفى احترام گذاشته و از وى اجازه مىگيرند.
