عزاداری‌های استان آذربایجان شرقی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزاداری محرم
مردم تبريز نيز مانند اهالى ساير نقاط آذربايجان به تعزيه دارى حضرت امام حسين عليهالسلام اهميت فوق العادهاى مىدهند و تقريبا همه ساله مجالس روضه خوانى در مساجد و تكايا و خانههايشان برپاست.
روضه را به تركى آذرى و اشعار مذهبى را كه غالبا نوحه و مرثيه است از كتاب كليات دخيل مىخوانند.
در روزهاى اول تا دهم محرم بزرگان هر محله از ساعت هشت بعدازظهر تا نيمه شب به عزادارى مشغول مىشوند.
معمولاً چند روز مانده به محرم دستههاى كوچك و بزرگى به نام «شاخْسِىْ و واخسِىْ» (كه در اصل شاه حسين و واى حسين است و به جهت آسانى تلفظ به اين صورت گفته مىشود) از محلههاى مختلف شهر به راه مىافتند.
اين گروهها در حالى كه با دست چپ شانه همديگر را گرفته و در دست ديگر چوبى كوتاه دارند، پايشان را به زمين مىكوبند و با گفتن: يا حسين، واى حسين، تشنه عباس، يا على، حيدر حيدر حيدر و ... با آهنگ و حركات ويژهاى به اجراى اين مراسم مىپردازند و به اين ترتيب از نزديك شدن ايام محرم و ماه عزاى حسينى خبر مىدهند.
اين برنامه غالبا بعد از نماز مغرب و عشا شروع مىشود و تا پاسى از شب ادامه دارد و از ريش سفيدان محل گرفته تا كودكان و نوجوانان در آن شركت مىكنند.
در اين حال چهره شهرها تماما دگرگون شده و سرتاسر سياهپوش مىشود و هيأتهاى عزادارى، حسينيهها و تكيهها نيز آماده مراسم ويژه خود مىشوند و تا پاسى از شب به عزادارى و سينهزنى مىپردازند.
از روز سوم ماه محرم هيأتهاى سينهزنى و زنجيرزنى در كوچهها، خيابانها، بازارها و ميادين حضور پيدا كرده و به سوگوارى مىپردازند.
لازم به ذكر است كه دستههاى سينهزن محلهها، هر شب در محلهاى ديگر ميهمان هستند و وقتى به آن محله وارد مىشوند، در مقابل آنان گاو و گوسفند قربانى كرده و اسپند دود مىكنند.
روزهاى تاسوعا و عاشورا شدت و اوج عزادارى است. مراسم شبيه خوانى در صبح عاشورا و شمع گذارى در شام غريبان يكى ديگر از سوگوارىهاى اين ايام است.
بعدازظهر عاشورا بيشتر خانهها حلوا خير مىكنند و شله زرد و آش كشك و پلو مىپزند. دستههاى سينه زنى كه به بازار وارد مىشوند، به تيمچه مظفريه كه از سراهاى معروف و زيباى بازار است مىروند و در مجلس روضه خوانى و عزادارى شركت مىكنند.
مراسم شاخسى، تعزيه دارى، شمع گذارى و شبيه خوانى، از جمله عزادارىهاى سنتى اين منطقه است كه نقش به سزايى در زنده نگهداشتن پيام نهضت عاشورا دارند، حتى بهترين وسيله ارتباط عامه مردم و به خصوص نوجوانان و كودكان با اين حماسه هميشه جاويد تاريخ به شمار مىآيند.
مجالس ترحيم
مراسم سوگوارى هر كس، در بالاى سر او و يا در خانهاش و يا به هنگام دفن در گورستان اجرا مىگردد و شعرهايى كه در اين مراسم خوانده مىشود «آغى» نام دارد. در اين شعرها مرده را تعريف مىكنند و نقايص و معايب او را به فراموشى مىسپارند.
زنان همسايه براى كمك به صاحب عزا به منزل او مىروند و در طبخ حلوا و نظافت خانه و تهيه غذا به وى كمك مىكنند.
مردان همسايه جهت حفر قبر به قبرستان مىروند و مرده را در منزل يا غسالخانه شسته و كفن مىپوشانند. بعد از اين مراسم، مرده را داخل تابوت گذاشته پارچهاى بر روى آن مىكشند كه صطلاحا «پالاز» مىگويند.
روحانى محل همراه تشيع كنندگان، نماز ميت را برگزار مىكند، سپس به سوى قبرستان كه مى دورتر از شهر [يا روستا] است، برده و با گفتن لا اله الاّ اللّه تشيع و دفن مىكنند.
در برخى مناطق نيز رسم است كه بعد از غسل و كفن جنازه را در تابوت مىگذارند و روى آنرا ا طاقه شال مىپوشانند و بعد به مسجد يا منزل متوفى مىبرند. بعد از نماز ميت تابوت را به وش گرفته به سوى قبرستان رهسپار مىشوند. در هنگام حمل جنازه، شخصى كه او را «معرف» ىگويند، پيشاپيش جنازه حركت كرده و شعار «لا اله الا الله» را با عبارات عربى ديگر كه حاكى از حدانيت خدا و نبوّت حضرت محمد صلىاللهعليهوآله و ولايت على عليهالسلام و اولادش است با صداى بلند ىخواند و تشييع كنندگان نيز تكرار مىكنند.
جنازه را معمولاً فرزند ارشد يا نزديكترين شخص از كسان در قبر مىگذارد و اگر متوفى زن باشد به وسيله فرزند يا برادر و يا يكى از محارم در قبر گذارده مىشود. پس از مراسم خاك سپارى صاحبان عزا در خانه مىنشينند و مردم دسته دسته براى تسليت مىآيند. مجلس ختم رسمى فرداى دفن در مسجد تشكيل مىشود.
اين مجلس صبح زود قبل از طلوع آفتاب منعقد مىشود و كسانى كه براى تسليت مىآيند، جزواتى از قرآن مجيد را خوانده و در آخر مجلس با چاى و كلوچه پذيرايى مىشوند.
پس از مجلس مذكور مجلس ديگرى تشكيل مىشود و در پايان مجلس با اجازه ريش سفيدان فاميل، دكمههاى يخه پيراهن صاحب عزا را كه از روز درگذشت متوفى به علامت مصيبت ديدگى باز مانده، مىبندند.
سپس روحانى دعوت شده ضمن ايراد سخنرانى به بازماندگان تسليت مىگويد و از سوى بازماندگان از همدردى مردم سپاسگزارى مىكند و مجلس به پايان مىرسد.
در پنجشنبه اول وفات و روز هفتم آن، كسان و دوستان متوفى سر قبر رفته و بعد از عزادارى مختصر با حلوا، خرما و ميوه از مردم پذيرايى مىكنند.
روز چهلم و سالگرد نيز چنين مراسمى بر سر قبر برپا مىشود.
