صنایع دستی در استان چهارمحال و بختیاری
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
صنايع دستى چهارمحال و بختيارى تحت تأثير تنوع شيوههاى توليد، گوناگون و متنوع است. عشاير كوچرو، عشاير اسكان يافته، روستائيان و اقشار شهر نشين در پديد آوردن اين نوع محصولات سهيم هستند. در بين جامعه عشايرى استان صنايع مدرن و كارگاهى وجود ندارد و صنعتگران اين جامعه به توليد صنايع دستى اشتغال دارند و فعاليتهاى غالب آنها در زمينههاى بافت چوخا، خور و خورجين، قالى و قاليچه، سياه چادر، گليم، دستكش و كلاه پشمى است.
صنايع دستى در جامعه عشايرى استان يك فعاليت جنبى به حساب مىآيد و اوقات فراغت زنان به اين امر اختصاص مىيابد و در بين بعضى از طوايف به رشته خاصى از صنايع دستى اهميت داده مىشود مثل چوخابافى كه طايفه كيارسى در بافت بهترين نوع آن زبانزد عشاير هستند.
بررسىها و مطالعات انجام شده نشان مىدهد كه توليدات صنايع دستى اين جامعه عمدتا جنبه خود مصرفى دارد و به صنايع دستى به عنوان يك پيشه و حرفه درآمد زا توجه نمىشود، ولى برخىاز صنايع دستى عشاير نيز در بازارهاى داخلى و خارجى به فروش مىرسد.
مهمترين صنايع دستى عشاير چهارمحال و بختيارى عبارتند از:
قالى بافى
در ميان صنايع دستى عشاير بختيارى قالى بافى از اهميت زيادى برخوردار است. برخى از زنان بختيارى نوعى قالى به نام «بىبى باف» مىبافند كه از كيفيت بالايى برخوردار است.
چوخا بافى
چوخا كه چغا و چوغا خوانده مىشود نوعى بالاپوش محلى و لباس ويژه بختيارىهاست كه معمولاً به رنگ تقريبا سفيد بانقوشى به رنگهاى سياه يا آبى بافته مىشود كه نوع مرغوب آن از پشم است.
نمد مالى
ساخت نمد در چهارمحال و بختيارى اختصاص به شهركرد و بروجن دارد. بعضى از نمد مالان شهركرد يا بروجن در محلهاى ييلاقى عشاير چلگرد، شيخ عليخان، و دشتك براى مدت 3 الى 4 ماه اتراق مىكنند و يا در مركز تجمع عشاير اقدام به نمدمالى مىنمايند.
كلاه مالى
از ديگر صنايع دستى چهارمحال و بختيارى صنعت كلاه مالى است و مراكز توليد آن شهركرد و بروجن است. كلاه مالان معمولاً در تمام طول سال مشغول كارند.
گيوه دوزى
يكى از فعاليتهايى كه در شهركرد و بروجن رايج است مونتاژ گيوه است. رويه گيوه معمولاً از قمشه، آباده، فسا و جهرم وارد مىشود و مقدار كمى را نيز برخى از زنان شهركرد و بروجن مىبافند.
خورجين بافى
خورجين از دست بافتهاى بىگره عشاير بختيارى است كه جنبه خود مصرفى دارد و توسط زنان بر روى دارهاى افقى بافته مىشود. خورجين در حمل و نگهدارى اشياء نفيس و قيمتى به ويژه در مواقع كوچ مورد استفاده عشاير قرار مىگيرد و تقريبا حكم صندوقچه را دارد.
گليم بافى
گليم بافى همواره پا به پاى قالى بافى پيش رفته است. گليمها از نظر روش بافت، اندازه، وزن و رنگ و تفاوتهاى چشمگيرى دارند.
بافت سياه چادر
عشاير بختيارى مانند برخى از عشاير ايران به منظور سكونت صحرايى و اتراق در ييلاقات و قشلاقات به بافت سياه چادر اقدام مىكنند سياه چادر معمولاً نقش خود مصرفى دارد و از موى بز بافته مىشود.
جاجيم بافى
يكى از دست بافتها متداول زندگى سنتى ايران جاجيم است. جاجيمها به شكل نوارهايى دراز و باريك به عرض 15 تا 30 سانتى متر بافته مىشود.
خور
يكى ديگر از صنايع دستى مورد استفاده عشاير منطقه، خور مىباشد كه از آن براى حمل گندم، آرد،برنج، جو، قند و... استفاده مىشود. نحوه بافت خور نيز مشابه بافت خورجين است.
پلاس
پلاس نوعى زير انداز است كه آن را يا از تكههاى پارچه و يا از نخهاى پنبهاى و پشمى مىبافند و مورد استفاده قرار مىدهند.
كمچه دان
كمچه دان وسيلهاى است كه براى نگهدارى قاشق و ملاقههاى چوبى مورد استفاده قرار مىگيرد.
اگر چه قاشق و ملاقههاى چوبى جاى خود را به قاشق و ملاقههاى فلزى دادهاند، ولى توليد كمچه دان متوقف نگرديده و هنوز در جامعه عشايرى متداول است.
جل
از ديگر صنايع دستى جامعه عشايرى استان صنعت جل بافى است. جل بافتهاى از خامه سياه و سفيد كه آن را در ابعاد مختلف مىبافند و بر روى چهارپايان مىاندازند تا هم بتوانند بر روى آنان بار قرار دهند و هم در مواقع بارندگى از خيس شدن چارپايان جلوگيرى شود.
قفلسازى
قفل سازان چالشترى، قفلهاى پولادى خوبى مىسازند كه با قفلهاى ماشينى رقابت مىكند. قفل سازان چالشتر اين فن را از پدرانشان به ارث بردهاند. قفلهاى چالشترى به نام اولين سازنده آن «عبدالله» معروف است.
از ديگر صنايع دستى فلزى چالشتر قيچى، قندشكن، چاقو، قلم تراش و نيز تفنگهاى دست ساز را مىتوان نام برد.
