جنگ جهانی اول در استان یزد
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
در تاريخ 6 مرداد 1293 ه .ش جنگ جهانى اول با حمله آلمان به روسيه آغاز گرديد. دولت ايران در روز نهم آبان ماه بى طرفى خود را در جنگ جهانى اعلام نمود.
نيروهاى آلمان و عثمانى در روز 16 آبان ماه از طريق آذربايجان به خاك ايران حمله كردند و سپس به مناطق جنوبى و مركزى ايران حمله نموده و به عمليات تروريستى و جاسوسى دست زدند.
در روز 4 بهمن 1293 ه .ش سپاه روس وارد ايران گرديد و در آذربايجان با قواى عثمانى درگير شدند. بدين ترتيب جنگ بين متفقين و متحدين در ايران شعلهور شد.
در اين دوران يزد نيز از آفات جنگ بى بهره نماند و حزب دمكرات به طرفدارى از آلمانها پرداخت. انگليسىهاى مقيم يزد از وجود اين حزب طرفدار آلمانها احساس خطر نمودند تا جايى كه از مرتضى قلى خان كه از طرف خوانين بختيارى براى مجلس شوراى ملى انتخاب شده بود خواستند در يزد بماند و امنيت آنها را تامين نمايد.
در آبان 1294 شبكه جاسوسى آلمان در يزد نيز به فعاليت پرداخت و بر اثر فعاليت اين شبكه جاسوسى، مردم به بانك شاهى (بانك ايران و انگليس) حمله كردند.
در اين زمان نماينده مردم يزد آقاى حائرى زاده و آقا محمد مشروطه و برخى ديگر از رؤساى حزب دمكرات با آلمانىها روابط حسنه برقرار نموده بودند و پول زيادى از آلمانىها جهت تدارك سواره و پياده گرفتند.
آلمانىها نيز تمامى پولهاى بانك شاهى را چپاول كردند و كاركنان و رئيس آن را اخراج نمود و سپس بانك را آتش زدند. در اين زمان برخى نيز حامى روسيه بودند و پرچم روسيه را بر بالاى بام خود برافراشته بودند. از جمله حاجى ميرزا محمد تقى شيرازى از اين افراد بود كه آلمانها پس از به آتش كشيدن بانك شاهى به منزل او رفته و پرچم روسيه را پايين كشيدند.
در 9 آبان 1294 ه .ش گروهى از آلمانها در يزد تجمع نموده و قصد داشتند كه نخست به ناى بند رفته و سپس به افغانستان بروند. اما حركتى انجام ندادند تا آنكه در 23 آبان گروهى از آلمانها پس از يافتن دخاين خود از طبس به يزد مراجعت كرده و عازم ناىبند شدند. طولى نكشيد كه بسيارى از اعضاء اين گروه به دام راهزنها افتادند و پس از پرداخت مبالغى آزاد شدند.
در آذر 1294 گروه زايلو و كاروان بزرگى همراه تجهيزات مختلف بى سيم، اسلحه، پول به آلمانىهاى مقيم يزد ملحق شد. زايلو بر آن بود كه در يزد و كرمان پايگاه هايى تدارك ديده شود و از آن نقاط به افغانستان حركت كند. در اين زمان فعاليتهاى آلمانها سبب خروج كنسول و اتباع بريتانيا و روسيه از يزد و كرمان شد. زايلو در تاريخ 25 آذر 1294 ه .ش يزد را ترك كرد و به كرمان رفت.
خروج اجبارى اتباع بريتانيا از يزد و كرمان شبكه اطلاعاتى آنها را دچار نابسامانىهاى زيادى گردانيد و موجب شد كه اطلاعات آنها از وقايع جنوب ايران به صورت پراكنده و كلى باشد.
در سال 1295، انگلستان براى حفظ منافع خود و دفع شورشهاى ضد انگليسى به فرماندهى ژنرال سايكس، دسته تفنگداران جنوب ايران را تشكيل داد و كرمان و شيراز و يزد را تصرف كرد و آلمانها را از آن جاها بيرون راند.
سرپرستى سايكس در 23 مرداد 1295 در رأس نيروى كوچكى از نظاميان هندى به يزد رسيد و مورد استقبال قرار گرفت.
ستون سرپرستى سايكس پس از رسيدن به يزد از لحاظ تداركاتى در موقعيتى دشوار قرار گرفت. به علت هجوم ملخ و ناامنى راهها، اقلام مورد نياز كمياب شده بود.
گروههاى مسلح راه زن از هر سو راههاى ورودى يزد را بسته بودند و مانع از تردد كاروانها مىشدند. گروهى از اين راه زنان راه را بر كاروانى كه از طريق ده بيد مىآمد گرفتند.
در كوهپايه و عقدا بين نيروها متفقين و راهزنان برخوردهايى روى داد و راهزنان توسط فرمانده دسته قزاق متوارى شدند.
از سوى ديگر نيز ميچراس. ام. بروس نيز در رأس گروهى از نيزه داران در راه عقدا تا يزد گرفتار راهزنان شد و بالاخره خود را پس از 18 ساعت از محاصره نجات داده و به يزد آمد.
اردوى پليس جنوب در مدت توقف خود در يزد خرابى و كشتار زيادى انجام دادند. آنها اغلب رؤساى محلى را به قتل رساندند. با آمدن آنها به يزد، ساير اتباع انگليسى نيز كه از يزد رفته بودند به آن جا بازگشتند و رؤساى ولايات نيز به استقبال آنها شتافتند.
سرانجام سرپرسى سايكس در 6 شهريور 1295 يزد را به مقصد اصفهان ترك گرفت.
جنگ جهانى اول در تاريخ 22 آبان 1297 ه .ش با شكست آلمان پايان يافت.
