جنگ جهانی اول در استان قم
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
در جريان جنگ جهانى اول، ايران صحنه درگيرى بين دول متخاصم گرديده بود. دامنه جنگ به قدرى گسترش يافت كه حتى نواحى مركزى ايران را نيز دربر گرفت و قشون روس و انگليس به بهانههاى مختلف، كشور ايران را به اشغال خويش درآوردند.
در اين تهاجم، قواى روس و انگليس، با عكسالعملهاى زيادى از سوى طبقات مختلف مردم روبرو گرديدند و قيامها و حركتهاى سياسى و نظامى متعددى در سراسر كشور به وقوع پيوست.
در پاييز سال 1294 ه .ش، قشون روس به منظور تصرف تهران به كرج وارد شدند. بدين ترتيب پايتخت به طور جدى در معرض خطر قرار گرفت.
نزديك شدن قشون روس به پايتخت، هراس شديدى در مردم ايجاد كرد و سبب مهاجرت بسيارى از طبقات مختلف مردم از جمله تعدادى از رجال سياسى و نمايندگان مجلس، به شهر قم گرديد.
به دنبال اين امر بسيارى از رجال سياسى، روحانيون و سران احزاب و حتى احمدشاه و اعضاى دربار او به طور محرمانه تصميم گرفتند كه از تهران خارج شوند و در وهله اول به قم بروند.
با تمام تلاشى كه در مخفى نگهداشتن انتقال پايتخت و مهاجرت بزرگ صورت گرفت ولى سفارت روس و انگليس از ماجرا خبردار شدند و باتحت فشارقرار دادن شاه و دربار، طرح انتقال پايتخت را خنثى كردند.
با اين وجود، سران برخى از احزاب، تعداد زيادى از نمايندگان مجلس، رجال سياسى و مذهبى و طبقات مختلف مردم به شهر قم مهاجرت كردند.
در اين مهاجرت، برخى از نمايندگان سياسى دولتهايى كه با متفقين مىجنگيدند نيز حاضر بودند و با اعضاى خانواده و كارمندان همراه خويش، به سوى قم حركت كردند.
تشكيل كميته دفاع ملى
كميته دفاع ملى توسط مهاجرين جهت دفاع از ميهن و نبرد با متفقين تشكيل شد و بدين ترتيب قم تبديل به يك مركز سياسى و نظامى عليه روس و انگليس شد. اين كميته كه در قم تشكيل شده بود، نخستين گام عملى براى تشكيل «دولت ملى» گرديد. پس از آن كه قم با خطر هجوم قشون روس روبرو شد، مركز حكومت ابتدا به اصفهان و سرانجام به كرمانشاه انتقال يافت. در كرمانشاه اين دولت مورد هجوم قواى روس قرار گرفت و از هم پاشيد. لازم به ذكر است كه شهيد آيتالله مدرس در تشكيلات دولت ملى، سمت وزير عدليه را داشت.
اشغال قم توسط نيروهاى روس
زمانى كه كميته دفاع ملى در قم تشكيل شد، ژنرال باراتوف فرمانده كل قشون روس، تصميم گرفت اين شهر را به اشغال خود درآورد. بنابراين نيروهاى روسى به سوى قم و اصفهان حركت كردند و در حوالى قم جنگهاى متعددى بين نيروهاى كميته دفاع ملى و روسها به وقوع پيوست كه در نتيجه اين برخوردها، تجمع اوليه كميته دفاع ملى درهم شكست و در عرض چند ماه به ترتيب، قم و اصفهان از يك سو و همدان و سلطان آباد و كرمانشاه از سوى ديگر به دست نيروهاى روسى افتاد.
به هر حال در چهاردهم دىماه 1294، قم به اشغال نيروهاى روسى درآمد و نيروهاى اشغالگر، زمام امور اين منطقه را به مدت چند سال به دست گرفتند و فجايع زيادى را مرتكب شدند.
در اين مدت شيرازه نظام عمومى از هم گسيخته شد و راهها دچار ناامنى شده بود و دولت روسيه كه به موجب نقشه تقسيم ارضى سال 1907 م.، خود را مالك ايران شمالى و غربى مىدانست، در طول اين مدت از هيچ ظلم و ستمى نسبت به آزادى خواهان خوددارى نكرد.
تبعيد علماى بزرگ به قم
پس از اشغال استانبول توسط متفقين و سقوط عثمانى و عراق به دست انگليس در سال 1302 شمسى، بيش از سى تن از علما و مراجع بزرگ شيعه كه در عراق ساكن بودند، به ايران تبعيد شدند.
مهاجرت اجبارى اين افراد كه عالمان بزرگى همچون حاج سيد ابوالحسن اصفهانى، حاج ميرزا حسين نائينى و حاج شيخ عبدالكريم حايرى در ميان آنها حضور داشتند، ابتدا در كرمانشاه و سپس در قم با استقبال گرمى روبرو شد . تبعيد علما و مراجع بزرگ از عراق، به اين خاطر بود كه آنها عليه انگليس و حكومت دست نشانده آن (ملك فيصل) مبارزه مىكردند و از حقوق ملت عراق در برابر استعمارگران دفاع مىنمودند.
