اقلیت‌های دینی استان اصفهان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
استان اصفهان به دليل ويژگيهاى خاص تاريخى و فرهنگى و واقع شدن در مركز ايران، از ويژگيهاى برجسته قومى برخوردار نيست. گرچه پيروان مذاهب مختلف در استان اصفهان وجود دارند اما سهم تعيين كنندهاى در فرآيند فرهنگى استان به دليل قوميت و اقليت دينى ايفا نمىكنند.
ارمنىها، يهوديان و زرتشتىها از جمله اقليتهاى دينى به شمار مىروند كه در جامعه اسلامى اصفهان به زندگى خود ادامه مىدهند. درون گرايى خصلت برجسته و عمده اقليتها به شمار مىرود.
اقليتهاى دينى سبك زندگى خود را طورى تنظيم كردهاند كه حداقل ارتباطات با مسلمانان ساكن در شهر را داشته باشند. البته اين موضوع نزد يهوديان نسبت به ارمنىها از شدت بيشترى برخوردار مىباشد.
اقليتهاى دينى در چارچوب انديشه اعتقادى خود با حفظ موازين قانونى و اسلامى، آزادند مراسم عبادى، سياسى و شخصى خود را به جا آورند.
جمعيت زرتشتيان استان تا سال 1375، حدود 937 نفر بودهاند كه بيشتر در محلههاى جنوب اصفهان و حوالى خيابان نظر در شهر اصفهان اسكان يافتهاند.
وضعيت يهوديان
از سال 741 تا 720 ق.م جنگهاى پيگيرى بين دولت آشور و قوم يهود ادامه داشت تا اينكه جنگ به نفع دولت آشور خاتمه يافت و عدهاى بى شمارى از يهوديان به اسارت درآمده و در شمال غربى ايران به زندگى در حال تبعيد پرداختند. بخت النصر بر سر استقلال يهود پايان دار آنان را اسارت به سرزمين بابل برد.
اما سرانجام با فتح بابل در سال 528 ق.م به دست كورش كبير به اسارت يهوديان پايان داده شد و كورش آنان را تشويق به بازگشت به وطن خود نمود.
اما برخى از آنها بين سالهاى 535 ـ 524 ق.م طى مهاجرتهاى بزرگى به نواحى ايران از جمله شوش، اهواز، پاسارگاد و اكباتان نمودند و احتمالاً در مسير خود به سوى فارس برخى در اصفهان سكونت گزيدند. برخى نيز اعتقاد دارند كه ورود يهود به اصفهان مقارن با سلطنت يزدگرد اول ساسانى (421ـ399 .م) صورت پذيرفته.
يهوديان پس از ورود به اصفهان در محله جوباره يا جويباره اقامت گزيدند. يهوديان در طول اقامت خود در دورههاى مختلف حكومت در ايران از آزادى نسبى برخوردار بودهاند و از سوى ديگر با توجه به اعتقادات مذهبى مردم، محدوديتهايى نيز داشتهاند. اما پس از سال 1304 ه .ش اين آزادىها دو چندان شد و يهوديان مانند ساير ايرانيان از حقوق شهروندى يكسانى برخوردار شدند و در ساير نقاط شهر نيز ساكن شده و مشاغل خود را نيز تغيير دادهاند.
در طول سالهاى گذشته بسيارى از يهوديان به تهران و يا خارج از كشور مهاجرت نمودهاند به طورى كه آمار جمعيتى آنان در سال 1335 ه .ش، 3400 نفر، در سال 1345 تعداد آنها 2507 نفر، در سال 1350، 2300 نفر بوده است.
يهوديان استان در سال 1375 بالغ بر 1063 نفر بودهاند كه در محلههاى قديمى شهر نظير سبزه ميدان (ميدان قديم)، خيابان عبدالرزاق و محله جويباره زندگى مىكنند.
تا سال 1350، يهوديان داراى 21 كنيسه و عبادتگاه مذهبى در اصفهان بودهاند كه با مهاجرت يهوديان در سالهاى اخير اين عبادتگاهها از رونق افتاده است.
يكى از مهمترين زيارتگاهها يهوديان ايران، استرا خاتون (سارايت) در اصفهان مىباشد.
مراسم مذهبى يهوديان
پيروان حضرت موسى كليم الله در هر روز موظف به برگزارى سه نماز شامل: نماز شَحَريت (نماز صبحگاهى)، نماز مينحا (نماز بعدازظهر) و نماز عَرْويت (نماز شب) مىباشند.
علاوه بر اين در روزهاى شنبه و اعياد مختلف نماز ديگرى اضافه بر نمازهاى ذكر شده به نام نماز موصاف (فوق العاده) بعد از نماز شحريت خوانده مىشود.
نمازهاى روزانه در كتابى به نام سيدور (صيدور) جمعآورى و نگاشته شده كه افراد براى اجراى فريضه مهم نماز از اين كتاب استفاده مىكنند.
لازم به ذكر است چون متون نماز در اعياد و ايام يادبود و روزهها تا حدودى با هم تفاوت دارند، براى هر كدام از اعياد و ايام يادبود و روزهها، سيدورهاى خاصى وجود دارد.
اما مهمترين سيدور كه در حقيقت در اكثر اوقات سال از آن استفاده مىشود، سيدورى است كه نماز روزهاى معمولى و روز شنبه در آن درج شده است.
وضعيت ارامنه
1ـ ارامنه
مسيحيان اصفهان از تاريخى بسيار كهن در اين شهر زندگى مىكردهاند. اغلب آنان را ارامنه تشكيل مىدهند كه در زمان شاه عباس كبير در سال 1014 ه .ق از جلفا واقع در كرانه رودخانه ارس به اصفهان كوچانده شده و در كنار زاينده رود سكنى گزيده و به ياد وطن سابق خويش نام جلفا را بر محل سكونت جديد خود نهادهاند.
كمكهاى مادى و معنوى شاه عباس به ارامنه جلفا سبب شد عدهاى بى شمار از آنها از ارمنستان به جلفا مهاجرت كنند و علاوه بر جلفا در مناطق ديگر چون فريدون، چهارمحال بختيارى و كرون مستقر شدند.
در زمان شاه عباس دوم نيز با مهاجرت روز افزون ارمنيان عدهاى از آنها در مناطق داخل شهر اصفهان چون شمس آباد و عباس آباد سكونت گزيدند.
علاوه بر آن محله گبر آباد در منطقه جنوبى جلفا از زرتشتيان تخليه و به ارامنه واگذار شد.
مسيحيان اصفهان اعم از آشورىها، گرجىها به ويژه ارامنه در دوره صفويه از حمايت آنها برخوردار بودهاند.
با حمله افاغنه به ايران عده بى شمارى از ارامنه به ديگر كشورها به ويژه به هندوستان كوچ كردند.
در عصر صفويه 24 كليسا در اصفهان بنا نهاده شد كه از ميان دوازده كليسا مربوط به ارامنه گريگورى بوده است. در اين دوره تعداد جمعيت مسيحيان را بين سى تا چهل هزار نفر دانستهاند.
اين جمعيت در عصر قاجاريه به ويژه در زمان پادشاهى محمد على شاه به 2500 نفر در ناحيه جلفا رسيد.
همچنين پس از جنگ دوم جهانى بسيارى از ارامنه به ارمنستان كوچ كردند.
تعداد ارامنه:
ـ در سال 1312 ه .ش، 4000 نفر و
ـ در سال 1345، 6161 نفر و
ـ در سال 1375، 8337 نفر بوده است كه 5838 نفر آن در اصفهان و بقيه در شاهين شهر و فريدون شهر و روستاهاى اطراف آن سكونت داشتهاند.
پراكندگى جغرافيايى
مناطق ارمنى نشين استان اصفهان به شرح ذيل مىباشد:
الف) منطقه جلفا:
شامل محلات ميدان بزرگ، ميدان كوچك، چهار سوق، هاكوبجان، قاراگل، سنگ تراشها، ايروان و تبريزيها.
در اين منطقه مسيحيان سه فرقه مذهبى كاتوليك، پروتستان و ارتدكس در كنار يكديگر زندگى مىكنند.
عموما ارامنه گريگورى ارتدكس مىباشند و اكثرا به كارهاى صنعتى و فنى اشتغال دارند.
ب) منطقه فريدون:
شامل روستاهاى زرنه، نهاگرد، غرغن، قلعه ملك، صباران، سنگر و خويگان.
ج) شاهين شهر:
به دليل سهل الوصول بودن مسكن و اشباع جمعيتى منطقه جلفا، ارامنه از اواخر دهه 1340 به اين شهر روى آوردند.
تشكيلات خليفهگرى ارامنه گريگورى
مركزيت خليفهگرى اصفهان و جنوب ايران كليساى وانك و اسقف اعظم آن دكتر كوريون مواديس قرج باشيان (كريون پاپيان) تبعه لبنان مىباشد.
در مجمع نمايندگان هر خليفهگرى، شوراى خليفهگرى انتخاب مىشود كه به امور كليساها و مدارس رسيدگى مىكند.
در حال حاضر 13 كليسا زير نظر ارامنه گريگوريان فعاليت مىكنند.
مراكز آموزشى، عمومى و خيريه ارامنه در جلفاى اصفهان
الف) مؤسسات آموزشى
1ـ آموزشگاه مركزى:
در سال 1880 م. بناشده و شامل دبستان دخترانه، پسرانه و آمادگى مىباشد.
2ـ ساختمان آموزشى كاتارينيان:
سال 1900 م. بنا شده و شامل مدرسه راهنمايى و دبيرستان پسرانه مىباشد.
3ـ ساختمان آموزشى كانانيان:
سال 1901 م. بنا شده و شامل مدرسه راهنمايى، دبيرستان دخترانه و مهد كودك مىباشد.
ب) مراكز عمومى ارامنه
1ـ باشگاه فرهنگى ورزشى آرارات اصفهان كه داراى حدود 1400 عضو مىباشد و به فعاليتهاى ورزشى در كليه رشتهها و فعاليتهاى فرهنگى و هنرى در رشتههاى تأتر، موسيقى، دكلمه، كتابخانه، نقاشى و ... اشتغال دارند و داراى كلاسهاى آموزشى، ميدان ورزش، نمايشگاه، سالن آمفى تأتر و آشپزخانه مىباشد. اغلب مراسم فرهنگى و هنرى و عروسىها در اين محل انجام مىشود.
2ـ پرورشگاه كه در سال 1907 م. بنا شده و مخصوص دختران بوده و به وسيله كمكهاى مردمى اداره مىشود.
3ـ سراى سالمندان در سال 1970 م. بنا شده و از زنان و مردان سالمند پذيرايى و محافظت مىنمايد.
ج) مراكز خيريه
1ـ انجمن خيريه زنان ارامنه جلفا در محل كليساى كاتارينا (1892 م.).
2ـ انجمن حمايت پيشوايان زنان ارامنه در محل آسايشگاه سالمندان (1915 م.).
3ـ مجمع ادبى ارامنه چهارمحل در محل كليساى وانك (1930 م.).
4ـ بيمارستان سابق بغوسيان در محل كليساى وانك (1975 م.).
5ـ صندوق تعاون مساكين در محل كليساى وانك (1858 م.).
گروههاى سياسى ارامنه
الف) حزب داشناك حدود 60 درصد ارامنه را تحت نفوذ خود دارد. ارگان رسمى اين حزب در ايران روزنامه آليك است كه مخالف دولت ارمنستان مىباشد.
ب) انجمن ملى فرهنگى ارامنه از مخالفين حزب داشناك و داراى ارتباط نزديك با دولت ارمنستان و حدود 40 درصد از ارامنه را زير پوشش خود دارد.
ج) ارتش سرى يا آسالا، كه در اصفهان فعاليت چندانى ندارد و تعداد محدود هوادار دارد و ارگان آن ماهنامه آراكس مىباشد.
ارامنه و انقلاب اسلامى
پس از وقوع انقلاب اسلامى، اين اقليت در جلفاى اصفهان كنار مسلمانان، زندگى آرام و رضايت بخشى را دارند و در انجام مراسمهاى مذهبى، ملى، فرهنگى، هنرى و آداب و رسوم خود آزاد هستند و در اماكن مناسبى كه براى منظورهاى ذكر شده دارند به فعاليت مىپردازند.
در زمينه سياسى و تشكيلاتى نيز فعال و داراى يك نماينده در مجلس شوراى اسلامى هستند و حاكميت جمهورى اسلامى را پذيرفته و هماهنگ مىباشند و در مواضع سياسى از دولت اسلامى حمايت مىنمايند.
از مصاديق آن مىتوان به محكوم نمودن بمبگذارى در حرم مطهر امام رضا عليهالسلامتوسط منافقين و نيز ترور كشيشهاى مسيحى به دست منافقين (كه خود قربانى توطئه شوم آنان شده بودند) اشاره نمود كه كليه رهبران و گروههاى مربوط به جامعه ارامنه بدون استثناء اين حركات و جوسازيهاى خارج از كشور در رابطه با عدم رعايت حقوق بشر در ايران را محكوم نمودند.
گورستان ارامنه اصفهان
اين گورستان در جنوب منطقه جلفا اصفهان در جوار كوه صفه قرار دارد كه از بدو مهاجرت و سكونت در جلفا تا امروز اموات خود را در آنجا دفن مىنمايند.
در اين گورستان تعدادى از شخصيتهاى مذهبى ـ سياسى ارامنه، وابستگان سياسى اروپايى و كشته شدگان ارمنى در حمله افغانها به اصفهان مدفون گرديدهاند.
آخرين آمار دينى استان
بر اساس سرشمارى سال 1375، از مجموع جمعيت استان اصفهان:
ـ 3901850 نفر مسلمان،
ـ 937 نفر زرتشتى،
ـ 8337 نفر مسيحى و
ـ 1063 نفر كليمى و
ـ 7893 نفر پيرو ساير اديان بودهاند.
بر اساس اين آمار، تمام شهرستانهاى استان اصفهان داراى جمعيت زرتشتى مىباشند كه بيشترين آنها در شهرستان اصفهان (2/52 درصد) و كمترين آنها در شهرستان خمينىشهر (فقط 3 نفر) ساكن بودهاند.
شهرستانهاى اردستان، نطنز، سميرم و خوانسار فاقد جمعيت مسيحى مىباشند و در شهرستانهايى مثل كاشان، شهرضا و خمينىشهر هم فقط يك نفر مسيحى زندگى مىكرده است.
شهرستان اصفهان 70 درصد مسيحيان استان را در خود جاى داده است.
99 درصد يهوديان استان در شهرستان اصفهان ساكن هستند و يك درصد باقى مانده در نجف آباد و برخوار و ميمه ساكن مىباشند.
بر اساس اين آمار، در آبان 1375، از جمعيت استان 45/99 درصد را مسلمانان تشكيل مىدادهاند.
اين نسبت در نقاط شهرى 33/99 درصد و در نقاط روستايى 81/99 درصد بوده است.
جدول 1ـ5ـ توزيع نسبى جمعيت بر حسب دين به تفكيك ساكن و غير ساكن
ديناستانساكنغير ساكن نقاط شهرىنقاط روستايى
جمع00/10000/10000/10000/100
مسلمان45/9933/9981/9900/100
زرتشتى02/002/002/000/0
مسيحى21/028/002/000/0
كليمى03/004/000/000/0
ساير و اظهار نشده28/033/015/000/0
مأخذ: سرشمارى عمومى نفوس و مسكن ـ 1375، نتايج تفصيلى استان اصفهان، ص هجده.
