آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان کرمان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
چند روز مانده به آغاز ماه مبارك رمضان، در نواحى مختلف استان مقدمات استقبال از اين ماه مبارك به نحوههاى مختلفى شروع مىشود. مايحتاج ماه مبارك رمضان تهيه مىشود، ساعتهاى طاقچهاى شماتهدار تعمير مىشود و آماده بهرهبردارى مىگردد.
يكى دو روز مانده به ماه مبارك، از روحانى دعوت مىشود كه به آبادى آنها برود. دعوت از روحانى و اعزام مبلغ يكى از مهمترين مقدمات اين ماه مبارك است. مردم آبادى اگر شخصى را بشناسند از او دعوت مىكنند كه به آبادى آنها برود. در غير اين صورت از سازمان تبليغات اسلامى شهرستان خود، تقاضاى روحانى مىنمايند.
در اين ماه تمامى مساجد و حسينيهها فعال مىباشند و معمولاً بعدازظهرها در اين مساجد و حسينيهها مراسم سخنرانى برگزار مىشود. معمولاً اغلب مستمعين را افراد مسن و كهنسال تشكيل مىدهند و تعداد اندكى از جوانان در اين مراسم شركت مىكنند. اكثر مردم آخرين روز ماه شعبان را جشن مىگيرند، در اين روز ضمن اينكه مردم دور هم جمع مىشوند، به شاد و شادمانى مىپردازند و خود را براى ماه رمضان آماده مىكنند. بسيارى از مردم در اين روز به باغها و گردشگاههاى اطراف شهر و آبادى مىروند و به تفريح و برپايى مراسم خاصى مىپردازند. در بردسير كرمان روز آخر شعبان را روز سنگ اندازان مىگويند.
در رفسنجان اكثر مردم يك روز قبل از ماه رمضان به پيشواز ماه رمضان مىروند. كسانى هم كه از سالهاى قبل روزه قرضى دارند، به ازاء روزههايى كه بدهكارند روزه مىگيرند.
در استان كرمان، همراه با بزرگترها، كوچولوها نيز روزه مىگيرند. آنها سحرها بلند مىشوند و همراه با بزرگترها سحرى مىخورند و درست موقع اذان ظهر نيز غذايى مىخورند و ديگر تا غروب و اذان مغرب لب به چيزى نمىزنند. به اين نوع روزه بچهها كله گنجشكى مىگويند.
اگر بچهاى روزه اولش باشد و تا غروب روزهدار باشد، موقع افطار، چيزى نمىخورد تا بزرگ خانواده به او سر روزهاى بدهد. سر روزهاى، هديهاى است كه پدر و مادر در قبال روزه اول به فرزندشان مىدهند. در رفسنجان اين سر روزهاى بيشتر يك درخت و يا يك رديف درخت پسته مىباشد.
از آداب و رسوم ديگر ماه رمضان در استان كرمان، مىتوان از «رسم الله رمضونى» و «كليد زنى» ياد كرد. رسم الله رمضونى در بيشتر شهرها و آباديهاى كرمان انجام مىشود.
براى اجراى رسم الله رمضونى، جوانان و بچههاى هر محله گردهمايى پنج تا ده نفره تشكيل مىدهند و از شب اول ماه رمضان، بعد از افطار، به در خانهها مىروند و اشعارى مىخوانند. هر گروه يك استاد و يك انباردار دارد. وظيفه استاد رهبرى گروهى و خواندن اشعار است و انباردار جمعآورى هدايا را به عهده دارد. هدايا يا پول است يا پسته يا خوراكى ديگر. در آخر شب، بچههاى گروه در گوشهاى جمع مىشوند و هدايا را بين خود تقسيم مىكنند و به منازل خود برمىگردند. در بم كرمان به اين مراسم على جان جانى مىگويند. آنها در خانهها مىخوانند:
اول آمديم ز دولتخانه، بچهها جواب مىدهند: هو على جان، جان على جان،
هو على جان ناره مىباره چون دانه هو على جان، جان على جان
سلام كردم كه سلامت باشى هو على جان جان، على جان
به زير علم سبز محمد باشى هو على جان جان، على جان
پس از خواندن اشعار اگر صاحب خانه نياز آنها را بدهد دسته جمعى مىگويند:
تو كه دادى دانه نياز پيش پيغمبر تو باشى سرفراز
اگر صاحب خانه به آنها چيزى ندهد. بچهها در مذمت او ابياتى را مىخوانند.
اين رسم در شهرستان رفسنجان و آباديهاى آن نيز متداول است.
در كشكوئيه رفسنجان به اين رسم، بلبل على مىگويند. البته در كشكوئيه اين مراسم در شبهاى هفتم، هفدهم و بيست و هفتم برگزار مىشود و در زرند اين مراسم در شبهاى احياء انجام مىشود.
رسم كليد زنى در شب بيست و هفتم ماه رمضان، در رفسنجان برگزار مىشود. در اين مراسم بيشتر بيوه زنان، زنان بدون فرزند، دختران دم بخت شركت مىكنند. هر زن حاجتمندى كمويى (غربالى) برمىدارد و داخل آن يك آينه و يك سورمه دان و مقدارى نبات مىگذارند و به در خانههاى محله مىروند.
كليدزنها رويشان را محكم مىپوشانند و كسى آنها را نمىشناسد. درِ هر خانهاى كه مىرسند با كليد چوبى كه همراه دارند به كمو يا در خانه مىكوبند.
زن صاحب خانه با شنيدن صداى تق تق، در را باز مىكند و بدون سؤال مقدارى از نبات داخل كمو را در دهان مىگذارد و از سورمه به چشمش مىكشد. سپس مقدارى خوراكى يا پول در كمو مىريزد. هر كس از اين خوراكيهاى كليد زنها بخورد، حاجتش برآورده مىشود. اين رسم تا پاسى از شب ادامه دارد. اين رسم در بردسير كرمان نيز وجود دارد.
در زرند نيز رسم كليدزنى وجود دارد با اين تفاوت كه در ايام آخر سال انجام مىشود.
در ليالى مبارك قدر يكى دو ساعت بعد از اذان مغرب مردم در مساجد جمع مىشوند و به مناجات پروردگار مىپردازند. در اين شبها معمولاً سوره يس را قرائت مىنمايند. همچنين دعاى جوشن كبير و صغير و در بعضى جاها دعاى ابوحمزه ثمالى را قرائت مىكنند.
علاوه بر نمازهاى مخصوص اين شبها، به اقامه نمازهاى قضا نيز مىپردازند و در پايان نيز با سرگرفتن قرآن و استغفار به درگاه الهى و زيارت ابا عبدالله عليهالسلام، مراسم را به اتمام رسانده و به منازل براى صرف سحرى برمىگردند.
علاوه بر اين، در شبهاى نوزدهم و بيست و يكم اين ماه به عزادارى در سوگ مولاى متقيان علىبنابىطالب عليهالسلام مىپردازند.
در پايان ماه رمضان و فرا رسيدن عيد فطر مردم به استقبال اين عيد سعيد مىروند.
مراسم عيد فطر در كرمان به طرز باشكوهى برگزار مىشود. پرداخت فطريه به تعداد اعضاء خانواده امرى واجب است. مردم به ويژه در روستاها در ساعت هشت صبح جهت برگزارى نماز عيد فطر در مساجد جمع مىشوند و مراسم نماز عيد فطر و مراسم دعا و نيايش را بجا مىآورند.
در ايل بچاقچى، روز عيد فطر پس از اداى زكوة فطر، كليه روزهداران در ساعت هشت صبح در مسجد و اگر مسجد نباشد در منزل كدخدا و ريش سفيد ايل، اجتماع كرده و نماز عيد را به امامت يكى از علما و فضلا اقامه مىكنند.
پس از پايان نماز از درگاه پروردگار يكتا، قبولى طاعات و عبادات را مسألت مىكنند و به يكديگر اين روز بزرگ را تبريك مىگويند.
در مورد خوراكىهاى مردم كرمان در ماه رمضان بايد يادآور شويم كه غذاى مردم در اين ماه تفاوت زيادى با ساير ماههاى سال ندارد. اما در برخى مناطق مثل بردسير قبل از رمضان غذاهايى را آماده مىكنند. در بردسير كرمان، چند روز قبل از ماه رمضان گوسفندى را كه چند ماه پروار كردهاند مىكشند و گوشت آن را در ديگ مىپزند و در پوست همان گوسفند كه خوب تميز كرده و به شكل هميان درآوردهاند و در محلى كه به آن سختو مىگويند، مىريزند. سختو را در جاى خنكى مىگذارند و در ماه رمضان سحر و افطار از اين گوشت به عنوان قاتق استفاده مىكنند.
در بردسير همچنين همه روزه در ماه رمضان آشى به نام آش روزه مىپزند. براى پختن اين آش، ابتدا مكانى را مثل مسجد يا حسينيه يا خانهاى در نظر مىگيرند. تعدادى ديگ و كاسه از خانهها به امانت گرفته و چند نفر زن و مرد را براى پختن آش و تقسيم آن بين اهالى دعوت مىكنند.
همه روزه مواد غذايى مثل گندم، برنج، روغن، پول و گوشت از خانهها جمع مىشود و براى افطار آش مىپزند و بين خانههاى آبادى تقسيم مىكنند.
در رفسنجان در شب بيست و يكم ماه رمضان، افطار «قاتق عدس» مىخورند و عقيده دارند، قاتق عدس، اشك چشم را زياد مىكند و آنها بهتر مىتوانند براى امام على عليهالسلام عزادارى و گريه كنند.
