عزاداری‌های استان کهگیلویه و بویراحمد
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
بنا به روايات و اخبار مندرج در منابع تاريخى، خاندان آل بويه ديلمى كه از هواداران نهضت تشيع بودند، سنت سوگوارى مذهبى را پس از رواج دادن در سرتاسر قلمرو خود در شهر «ارجان» پايتخت دوم خود، مرسوم كردند و به مرور زمان در نواحى زير كوه و پشتكوه كهگيلويه گسترش يافته و پايدار گرديده است و در سابق مراسم ماه محرم در مراكز كلانتران و خوانين به صورت مجللى از اول ماه محرم آغاز مىشد.
با شروع ماه محرم، مراسم عزادارى سرور شهيدان امام حسين عليهالسلام در اين منطقه آغاز مىشود. اين مراسم كه معمولاً از اول ماه محرم شروع مىشود، در روز يازدهم محرم به پايان مىرسد. در روزهاى اول ماه معمولاً مراسم فقط در شب برگزار مىگردد، ولى در روزهاى آخر مخصوصا تاسوعا و عاشورا، مراسم در روز نيز برگزار مىگردد.
مهمترين مراسم اين ايام عبارتند از: روضه خوانى، سينه زنى، زنجير زنى. روضه توسط روحانى خوانده مىشود. مراسم سينه زنى كه رايجترين نوع عزادارى در اين منطقه است به شيوه خاصى برگزار مىگردد.
در هنگام سينه زنى افراد كمر همديگر را مىگيرند و دايرهوار مىچرخند و بر سينه مىزنند كه در اصطلاح محلى به اين كار «قد گرفتن» مىگويند.
مراسم عزادارى امام حسين عليهالسلام در اين منطقه معمولاً شبها برقرار مىباشد و به ندرت مىتوان در روز هم مجلس عزادارى پيدا كرد. مجالس عزادارى در شبهاى اول تا سوم معمولاً كم رونق مىباشد و بعد از شب سوم بر تعداد سينه زنان افزوده مىشود. اوج عزادارى در شبهاى تاسوعا و عاشورا مىباشد. در اين دو شب كمتر كسى در خانه مىماند و همه سعى مىكنند به هر طريق ممكن در اين مجالس شركت نمايند. گاهى مواقع مريضهايى را كه توان شركت ندارند با خود مىآورند تا به احترام اين مجالس شفا بيابند.
در روز تاسوعا و عاشورا دستههاى عزادارى به راه مىافتند و عزادارى مفصلى مىنمايند و ظهر عاشورا حزن و اندوه عزاداران به اوج مىرسد و عزاداران به سر و سينه مىزنند تا از اين طريق ارادت خود را به خاندان رسول خدا صلىاللهعليهوآله نشان دهند. بعد از ظهر عاشورا نيز به صورت پراكنده عزادارىهايى بر قرار مىباشد.
در شب يازدهم به مناسبت شام غريبان خاندان امام حسين عليهالسلام عزادارى و سينه زنى برقرار است.
از شب يازدهم، معمولاً مراسم تعطيل است تا شب اربعين، كه در اين شب نيز معمولاً مجالس عزادارى برقرار است و روز اربعين نيز بعضى از هيئتها و دستهها به عزادارى در خيابانها مىپردازند. در ساير روزهاى ماه محرم و نيز دهه آخر ماه صفر مراسم عزادارى به صورت رسمى وجود ندارد.
مجالس عزادارى در اين مناطق معمولاً بصورت مشترك (مردانه و زنانه) برگزار مىشود و مجالس زنانه مستقل يافت نمىشود.
شركت زنان و پير مردان و بچهها در اين مجالس بيشتر جنبه تماشاچى را دارند. چون امكان سينه زدن و ورود به صفهاى سينه زنى را ندارند و اين شكل عزادارى خود بخود يكسرى تماشاچى را طلب مىكند و زمينه استفاده همه گروهها و اقشار مخصوصا زنان و نيز افرادى كه توانايى ورود به صفها را ندارند حال يا بخاطر خجالتى بودن و يا بخاطر نداشتن توانايى جسمى در تطبيق خود با افراد حاضر در صفها، وجود ندارد.
علاوه بر مراسم فوق الذكر، در بويراحمد به مناسبت شهادت امام حسين عليهالسلام، مراسم تعزيه و شبيه خوانى بعضى مواقع نيز برگزار مىشود و از اين طريق به ترسيم وقايع عاشورا و نحوه شهادت ياران امام حسين عليهالسلام مىپردازند. از رسومات به جا مانده از سنوات گذشته تا كنون تهيه حليم يا آش گندم در صبح روز عاشورا مىباشد كه در زبان محلى به آن «هَريسَه» مىگويند.
اين آش كه معمولاً توسط خانوادههاى متمول تهيه مىگردد در سطح خانوادههاى محل توزيع مىگردد و هر كس از هر خانوادهاى براى دريافت سهميه خود، به آن خانوادهها مراجعه مىكنند و اعتقاد عجيبى هم به آن دارند كه از آن استفاده كنند. اين غذا از گندم پوست كنده و مقدار زيادى گوشت گوسفند تهيه مىشود.
در قديم رسم بود كه در ظهر عاشورا همه خانوادهها نهار براى عزاداران تهيه مىكردند و به مسجد مىآوردند تا عزاداران كه در مسجد جمع بودند آن را تناول نمايند. اكنون نيز در برخى مناطق روستايى هنوز اين رسم متداول است.
چون قبلاً در همه روستاها مسجد و مراسم عزادارى نبود لذا روستاهاى اطراف در يك روستاى بزرگتر جمع مىشدند و به عزادارى مىپرداختند. اين عزاداران در همان مسجد توسط اهالى روستا پذيرايى مىشدند.
علاوه بر مراسم فوق الذكر در اين مناطق مراسم مذهبى بصورت رسمى و عمومى وجود ندارد. در سالروز شهادت و ولادت ساير ائمه و معصومين تنها برخى مراسم خصوصى در منازل و گاهى هم در مساجد در سطح محدود برگزار مىگردد. به غير از روز عاشورا و تاسوعا از ايام مذهبى، بازار تعطيل نمىگردد و كسبه به كار خود مشغولند. ولى در روزهاى تاسوعا و عاشورا، تمام بازار تعطيل مىباشد. غذا دادن در اين مراسمها نيز مرسوم نمىباشد.
علاوه بر معصومين عليهم السلام، حضرت ابوالفضل عليهالسلام نيز در اين مناطق احترام خاصى دارد و قسم خوردن به حضرت عباس عليهالسلام در اين مناطق مرسوم است و مىتوان گفت قسم به حضرت عباس عليهالسلام قابل نقض نمىباشد و كمتر كسى اين قسم را به دروغ مىخورد.
نذر حضرت عباس عليهالسلام نيز شايعتر از هر نذرى است و عموما خانوادهها نذورات خود را براى حضرت عباس عليهالسلام نذر مىكنند و از او طلب حاجت مىنمايند و خيلىها هم از اين باب حاجت گرفتهاند. به خاطر اعتقاد خاصى كه به ايشان دارند معمولاً اسم «ابوالفضل» را بر فرزندان خود نمىگذارند.
البته اسم عباس مىگذارند ولى آنچه يافت نمىباشد اسم «ابوالفضل» مىباشد. اعتقاد به آن بزرگوار در حدى است كه حتى در ميان عوام گاهى او را از امامان دين به حساب مىآورند و نامش را در شمار امامان ذكر مىكنند.
علاوه بر نذر حضرت عباس عليهالسلام نذر امام حسين عليهالسلام، نذر امام على عليهالسلام، نذر حضرت فاطمه عليهاالسلام و نذر امامزادههاى محل نيز در اين مناطق مرسوم مىباشد و از اين طريق طلب حاجت مىنمايند و در صورت برآورده شدن حاجات خود اقدام به پرداخت نذورات خود مىنمايند.
مراسم ترحيم
وقتى كسى از افراد خانواده از دنيا برود، زنان شروع به شيون و زارى مىكنند و با صداى خاصى كه به آن «ليك» يا «ليكَه» مىگويند، خبر مرگ را به گوش اهالى محل مىرسانند. در اين كار زنان اقوام ميّت پيشقدم هستند. زنان گيسوان خود را بيرون مىآورند و خاك بر سر مىريزند و «شِرْبه» يا «سِرُو» مىخوانند.
معمولاً يكى از زنان يا بيشتر با آواز بلند، بيتهايى را به زبان محلى در توصيف متوفى و همين طور اموات جمع حاضر مىخواند و ساير زنان گريه مىكنند و هر از چند گاهى با صداى بلند همه با هم داد مىزنند و «ليكه» سر مىدهند. اين بيتها به اندازهاى سوزناك هستند كه هر شنوندهاى را به گريه مىآورد. مردان نيز با گذاشتن دستها بر كمر و واى واى كردن و گريه و زارى نمودن، ناراحتى خود را ابراز مىدارند. معمولاً در اين مجلس مردان و زنان مخلوط هستند و هر كس در گوشهاى به زارى مىپردازد. در مراسمهاى بعدى تفكيك صورت مىگيرد و زنان و مردان جدا عزادارى مىكنند.
مجالس عزادارى زنانه معمولاً در خانه متوفى يا همسايههاى او و مجالس عزادارى مردانه در مساجد و حسينيهها برگزار مىگردد. اين مجالس معمولاً تا روز هفتم برقرار مىباشد.
مراسمى كه در هنگام عزادارى برپا مىشود عبارتند از:
1ـ هفته، 2ـ اربعين، 3ـ سالگرد.
مراسم هفته خيلى شلوغ است ولى مراسم اربعين چندان شلوغ نمىباشد. اما مراسم سالگرد فقط در سطح اقوام و آشنايان برگزار مىشود و چندان قابل توجه نمىباشد. البته بستگى به موقعيت اجتماعى شخص متوفى و بازماندگان دارد.
در اين مراسم يك روحانى را براى سخنرانى و روضه خوانى دعوت مىكنند. علاوه بر آن يك نفر نيز به قرآن خواندن مشغول مىشود يا اينكه احزاب قرآن را در بين افراد حاضر در مجلس توزيع مىكنند تا قرائت كنند و ثواب آن را هديه نثار روح متوفى بكنند.
در روزهاى اول وفات، مردم دسته دسته از روستاها و مناطق دور و نزديك براى عرض تسليت به بازماندگان به خانه متوفى مىآيند. آشنايان وقتى وارد خانه مىشوند با صداى شيون و زارى، با صاحبان عزا اظهار همدردى مىكنند.
افرادى كه براى شركت در اين مجالس حاضر مىشوند توسط خانواده متوفى پذيرايى مىشوند و در طول يك هفته كه مراسم برقرار است نهار و شام داده مىشود.
فاميل و دوستانى كه به مجلس عزا مىآيند مبلغى را جمعآورى مىكنند و تحويل صاحب عزا مىدهند تا از اين طريق بخشى از مخارج عزادارى تأمين گردد.
يكى از اعتقادات خرافى مردم درباره شركت در مراسم عزادارى اين است كه روز شنبه در مراسم شركت نمىكنند و كسى به خانه متوفى رفت و آمد نمىكند.
اين اعتقاد به اين خاطر است كه مىگويند «شنبه» بازگشت دارد و اگر كسى در روز شنبه به خانه عزادارى برود آن خانه مجددا صاحب عزا خواهند شد و كس ديگرى از عزيزانش فوت مىكند. البته اين صرفا اين اعتقاد است و جنبه واقعى ندارد.
به مراسم عزادارى قومى در اين مناطق، «فاتحه خوانى» اطلاق مىكنند.
