نژاد و تیره در استان سیستان و بلوچستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
نژاد و تيره
سرزمين سيستان و بلوچستان از آغاز رهگذر زمان، محل سكونت اقوام گوناگون بوده است. پيشاز ورودآرياييان به اين منطقه نژادهاى بومى و مديترانهاى همچون نژاد سياهپوست در اويدى و اورتباى در آنجا سكونت داشتهاند. قديمىترين اقوامى كه در استان سيستان و بلوچستان زندگى مىكردهاند عبارتند از دراويديان، سومريان، نورديك، حبشيان آسيايى، لوريان مىباشند.
دراويديان
يكى از پرجمعيتترين نژادهاى ساكن هندوستان، پيش از ورود طوايف آريايىها، به اين سرزمين هستند و با ورود آريائيان به ايران بسيارى از دراويديان به هندوستان كوچ كردند. هم اكنون در اويديان در چابهار سكونت دارند و زبان خود را حفظ كردند.
سومريان
سومريان پيش از نورديكها در ايران و بلوچستان زندگى مىكردند. برخى از نژادشناسان بر اين باورند كه نشانههاى چهره سومريان را مىتوان در نواحى شرقى مردم بلوچستان و افغانستان يافت.
حبشيان آسيايى
حبشيان آسيايى در بلوچستان زندگى مىكردهاند و نويسندگان يونانى از وجود «اتيوپياييهاى» جنوب شرقى ايران، (سيستان و بلوچستان) سخن گفتهاند.
لوريان
لوريان يا لوليان در نقاط مختلف ايران از جمله سيستان و بلوچستان به اسامى لورى، لولى كولى خوانده مىشوند و از نسل قوم جط و يا زط مىباشند و در نواحى سيستان و بلوچستان ايران و سند پاكستان ساكن هستند و به لهجه جطگالى سخن مىگويند.
اقوام كنونى سيستان و بلوچستان
اقوام كنونى كه در سيستان و بلوچستان ساكن هستند عبارتند از: بلوچ، سيستانى، براهوايى، افغان، مكرانى، دهوار، بلوچ لشرى، درزاده و...
بلوچ
قوم بلوچ در سيستان و بلوچستان، سند، پنجاب، مرو و سيستان و بلوچستان پاكستان و تركمنستان زندگى مىكنند. از زمانهاى قديم اين قوم در مكران زندگى مىكردهاند. در كتابهاى فارسى از اين قوم به بلوچ و در كتابهاى عربى از آنها به بلوص ياد شده است. آنان داراى لهجه خاصى هستند كه به بلوچى معروف است.
سيستانى
سيستانىها از سيستان به بلوچستان مهاجرت كردهاند. نژاد شناسان سيستانيان را از اصيلترين نژاد آريايى دانستهاند.
براهوايى
براهوايىها در بيشتر نقاط بلوچستان پراكندهاند. هنرى فيلد اين قوم را ايرانى و آريايى دانسته است و تيرههاى مهم آن قنبرانى و منگالها هستند.
افغان
افغانها، ايرانى هستند و در سراسر سيستان و بلوچستان پراكندهاند. مهمترين طايفهاى كه از افغانستان به ايران مهاجرت كردهاند طايفه باركزايى است.
مكرانى
طايفه مكرانى يا مگى بيشتر در مكران ساكن هستند و تركيبى از نژاد هندو، افغان، آسورى و سياه پوست مىباشند.
دهور
دهورىها از نژاد هند ايرانى هستند و به دخانى مشهور هستند.
بلوچ لشرى
اين قوم در جنوب دشت بمپور ميان پيپ و كوه اچوران زندگى مىكنند.
دُرزاده
درزاده نيز يك طايفه ايرانى غير بلوچ بودهاند كه به بلوچستان مهاجرت كردهاند و اكنون در اين سرزمين زندگى مىكنند.
عشاير و طوايف شهرستان زاهدان
مهمترين طايفههاى شهرستان زاهدان عبارتند از: شه بخش (اسماعيل زايى)، نارويى، گرگيچ و ريگى.
طايفه شه بخش (اسماعيل زايى)
نادرشاه افشار به منظور كوچ بلوچها عدهاى نظامى را به بلوچستان اعزام كرد. در ميان نظاميان محمد حسن لر شيرازى در بلوچستان ماندگار شد و با خواهر ولىخان ازدواج كرد. بعد از مدتى محمد حسن خان داراى فرزندى به نام اسماعيل شد كه طايفه اسماعيل زايى از فرزندان اسماعيل هستند. اسماعيل خود نيز داراى 6 فرزند گرديد كه تيرههاى طايفه اسماعيل زايى به نامهاى فرزندان او هستند.
تيرههاى طايفه شهبخش عبارتند از: اسماعيل زايى، فقير زايى، قنبر زايى، رادو زايى، دارو زايى، بلوچ زايى، نوتى زايى، سدو زايى، قلندر زايى، توتا زايى، شيرو زايى، حسن زايى، الله بخش زايى، جمشيد زايى، محمدانى، نازبان زايى، بدال زايى.
قلمرو طايفه شه بخش
مركز اصلى سكونت طايفه شه بخش «شورو» و نقاط پر جمعيت آن كورين، قلعه بيد، سمسور، دمك، دره شور، گلوگاه، چشمه زيارت، گرگ و وحيد آباد است. عشاير طايفه شهبخش از طريق زراعت، دامدارى، صنايع دستى و كسب و كار است و بيشتر خانوارهاى طايفه شهبخش زير چادر زندگى مىكنند و خانوادههاى فقير آنان در زير چادرهاى كهنه و يا كپر زندگى مىكنند.
طايفه نارويى
مردم طايفه نارويى در شمال و شمال غرب زاهدان (نصرت آباد و سفيد آبه)، فهرج از توابع شهرستان بم و سيستان به سر مىبرند. درباره وجه نام گذارى اين طايفه مىگويند نارويىها نخست در پاكستان در منطقهاى كه در آن چيزى نمىرويد زندگى مىكردهاند (در اصطلاح محلى به آن منطقه نارو مىگفتند) از اين رو به نارويى مشهور شدهاند.
تيرههاى طايفه نارويى عبارتند از: كندل زايى، فراز زايى، خرما ماگه، شهبك زايى، كرم زايى، مورد زايى، حاجى زايى، افضل زايى، ميرو زايى، گرخيل، مور پيش سمكى، گورگند زايى، سهراب زايى، درا زايى، سردار زايى، شيران زايى، زهرو زايى و گمشاد زايى.
ناحيه سردسيرى طايفه نارويى در كوهستانهاى نصرت آباد، دهانه باغى و ارتفاعات نهبندان در جنوب خراسان و ناحيه گرم سيرى آنان دشت نصرت آباد مىباشد.
طايفه گرگيچ
مردم طايفه گرگيچ در روستاهاى پيرامون زاهدان و روستاهاى ملك حيدرى و ديگر روستاهاى سيستان و بلوچستان زندگى مىكنند و از راه كشاورزى و دامدارى امرار معاش مىكنند. تيرههاى طايفه مزبور عبارتند از: گبر زايى، گر گيچ فعال، حسن زايى، محمدانى، قمر زايى، روشن زايى و عوض زايى.
عشاير و طوايف شهرستان خاش
عشاير و طوايف شهرستان خاش را بيش از 16 طايفه تشكيل مىدهند كه مهمترين آنها عبارت از طوايف: ريگى، شهنوازى، شهلىبر، هاشم زايى، كرد، جمال زايى مىباشند.
طايفه ريگى
طايفه ريگى از بزرگترين طوايف بلوچ كشور است كه مركز آنان در آبادى لاويز است. اين طايفه در گذشته در ريگزارهاى پاكستان زندگى مىكردهاند و براى يافتن زمينهاى حاصلخيز به خاش مهاجرت كردهاند و به همين مناسبت به «ريگى» مشهور هستند.
قلمرو زندگى آنان از زاهدان و مير جاوه تا خاش امتداد دارد. ناحيه سردسيرى اين طايفه پيرامون كوه تفتان و ناحيه گرمسيرى آنان گوهركوه و تهلاب دوربان است.
تيرههاى طايفه ريگى عبارتند از: نوتى زايى، بولاك زايى، ميركازايى، بهادر زايى، زنگى زايى، سرگل زايى، جرى زايى، شنبه زايى، سندك زايى، نوتو، محمدانى، حسين بر، كنگو زايى، شهك زايى و...
طايفه كُرد
مردم طايفه كُرد در روستاهاى سنگان، تمندان، دهپابيد، كارواندر، ده بالا، بيلرى ايراندگان، كمال آباد شهرستان خاش، سراوان و سيستان زندگى مىكنند. اين طايفه در دوره صفوى از اصفهان به خاش تبعيد شدند. اين طايفه داراى تيرههاى متعددى چون سهرابزايى، ميرا بلوچزايى، علمخانزايى، در زادهزايى مىباشد.
طايفه تميندانى
عشاير تميندانى در ارتفاعات تفتان زندگى مىكنند. اين عشاير داراى مذهب حنفى هستند.
طايفه شهنوازى (يار احمد زايى)
قلمرو طايفه شهنوازى، از جانب شمال به كوه تفتان، از جنوب به استخر رود و از شرق به ماشكيد و از غرب به خاش محدود است. از ديگر طوايف خاش مىتوان از طايفه جمال زايى، شهلى بر، هاشم زايى نام برد.
عشاير و طوايف شهرستان ايرانشهر
در حوزه شهرستان ايرانشهر طوايف متعددى زندگى مىكنند كه مهمترين آنها عبارتند از: باركزايى، مباركى، لاشارى بامرى، زين الدينى، شاهكى، رند، عبداللهى.
طايفه باركزايى
باركزايىها در سراسر بلوچستان به ويژه در نواحى ايرافشان و دزك از توابع شهرستان سراوان، سرباز و راسك از توابع شهرستان ايرانشهر به سر مىبرند.
مردم طايفه باركزايى از اعقاب امير شاهوخان باركزايى ساكن افغانستان هستند كه به سيستان مهاجرت كردند و پس از توقفى كوتاه به بلوچستان رفتند.
از تيرههاى مهم باركزايى مىتوان از تيره: بارك زايى، باران زايى، بهرامى، قاسم خان زايى و ديگر تيرههاى نام برد.
طايفه لاشارى
مردم طايفه لاشارى در روستاهاى دهستان لاشار، بخش بمپور شهرستان ايرانشهر و زاهدان زندگى مىكنند در حدود نيمى از لاشارىها تخته قاپو شده و به دامدارى و كشاورزى مىپردازند.
از تيرههاى طايفه لاشارى مىتوان از: لاشارى، مير حبيبى، آزه باغى، آبگاهى، كومايى، چاهانى نام برد.
طايفه بامرى
مردم طايفه بامرى در گل مورتى، بزمان، مفيدى، دلگان، ايرانشه، گنيچ و در سيستان در روستاهاى جهانگير، بامرى و در جنوب شهر زابل زندگى مىكنند.
مردم طايفه بامرى سيستان و بلوچستان پيرو دين اسلام و شيعه مذهب هستند.
نيروهاى طايفه بامرى عبارتند از: رودين زايى، دروش زايى، فولاد زايى، دركى، قنبرزايى و ديگر تيرهها مىباشد.
طايفه مباركى
مردم طايفه مباركى در روستاهاى اسپكه، عيسى آباد، چانف، لاشار ازتوابع بخش بمپور شهرستان ايرانشهر زندگى مىكنند و 90 درصد عشاير اين طايفه تخته قاپو شدهاند.
مباركىها خود را از فرزندان حمزه عليهالسلام عموى پيامبر دانستهاند.
طايفه مباركى از تيرههايى چون: مباركى، رئيسى، داودى، درزاده، نوكرى تشكيل شده است.
درزادهها از نسل غلامان ايلى بوده كه به تدريج آزاد شدهاند، نوكرىها پايينتر قشر اجتماعى موجود طايفه هستند. مردم اين تيره در سالهاى اخير از نظر حقوقى آزاد شدهاند.
عشاير و طوايف شهرستان سراوان
عشاير و طوايف سراوان بيش از 19 طايفه را تشكيل مىدهند كه مهمترين آنها گمشاد زايى، بزرگ زاده، انوشيروانى، صالح زايى، بارك زايى، رئيسى، سپاهى، ملازايى، مير مرادزايى، ملك زاده آسكانى، سياهانى، دُر زاده، دهوارى، دهانى، دامنى، پركى و جنگى هستند.
در ذيل به برخى از طوايف مذكور اشاره مىشود:
طايفه مير مراد زايى
طايفه مير مراد زايى از بزرگترين و معروفترين طوايف شهرستان سراوان هستند كه علاوه بر سراوان در زاهدان نيز زندگى مىكنند. عشاير مير مراد زايى از گذشتههاى بسيار دور مرزبانان غيورى بودهاند كه از مرزهاى شرقى كشور پاسدارى كردهاند.
اين طايفه در روستاهاى سيب و سوران، كنت، دهان، كهن، كرمشاه، كهن ملك پسكوه، هيدوچ، كله هوكان و بخشان به زراعت و دامپرورى اشتغال دارند.
تيرههاى مرادزايى بلوچستان عبارتند از: دهانى، پركى، شياه بر، زهى و ديگر تيرهها.
طايفه گمشاد زايى
طايفه گمشاد زايى حدود بيست نسل پيش به بلوچستان مهاجرت كردهاند. گمشادىها خود را از فرزندان درويش بلانوش قادرى فرزند شيخ عبدالقادر گيلانى مىدانند و در زبان آنان نيز واژههاى گيلكى به چشم مىخورد. مردم اين طايفه سالها با قواى انگليس جنگيدهاند.
اين طايفه از 12 تيره تشكيل شده است. برخى از تيرههاى اين طايفه عبارتند از: داد خدازايى، چارى زايى، خاكى زايى، سپاهى زايى و...
طايفه بزرگ زاده
مردم اين طايفه در بخشهاى حومه و جالق در شهرستان سراوان و بخش سرباز ايرانشهر زندگى مىكنند. نژاد بزرگ زادهها كرد است و از بخارا به بلوچستان كوچ كردهاند.
برخى از تيرههاى اين طايفه عبارتند از: نعمت اللهى، شيخ زاده، سيدزاده، صاحب زاده، ملك زاده.
عشاير و طوايف شهرستان چابهار
در شهرستان چابهار 30 طايفه زندگى مىكنند كه برخى از طوايف سيستان و بلوچستان به علت وجود زمينهاى كشاورزى حاصلخيز در چابهار مانند دشتيارى به اين سرزمين مهاجرت كردهاند.
برخى از طوايف اين شهرستان عبارتند از: اُستا، باشنده، بَر، براهوايى، بِردى، بسولى، دشتيارى، بليدهاى، رئيس، جدكال، سردار زايى، سادات.
طايفه سردار زايى (سدّا زايى)
سردار زاييها در پاكستان سكونت داشتند و به علت درگيرى قومى به چابهار مهاجرت كردهاند. هم اكنون سردار زايىها از طايفههاى بزرگ و مشهور چابهار محسوب مىگردند كه از تيرههاى متعددى تشكيل شدند. مهمترين تيرههاى اين طايفه عبارتند از: مير، هيوت، بيد، خوخانى، شيخ زاده.
طايفه شيرازى (شيرخان زهى)
مردم اين طايفه در مناطق بنت، دشتها، فنوج و كتيج زندگى مىكنند.
اين طايفه از 12 تيره: محمدانى، توتان، هوت، كورانى، شهنوازى و ديگر تيرهها تشكيل شده است.
طوايف و عشاير سيستان
در سيستان بيش از 30 طايفه زندگى مىكنند كه بسيارى از آنها به دامدارى و كشاورزى اشتغال دارند. برخى از اين طوايف تخته قاپو شده و برخى از آنان هنوز به سنت كوچ نشينى و چادر نشينى خود ادامه مىدهند.
برخى از اين طوايف و عشاير عبارتند از: شهركى، براهويى، سرابندى، سرگلزايى، باركزايى، سنجرانى، نارويى، راشكى، ميرشكار و ديگر طوايف.
طايفه شهركى
طايفه شهركى اعتقاد دارند كه به آنها سيف الدين خان شعشعانى فرزند حيدرخان شهركى در مرودشت فارس حاكم بوده و به فرمان نادرشاه براى سركوبى افغانها به سيستان رفته و با شكست افغانها حاكم سيستان گرديده از آن پس شهركىها در سيستان مسكن گزيدند.
تيرههايى از اين طايفه در روستاهاى دشتك، آس قاضى، ارباب، افشاريه، بزى شهركى سرگل و ديگر روستاها سكونت دارند.
برخى از تيرههاى اين طايفه عبارتند از: شهركى، شاهرخى خزاعى، نخ زرى، كته لوك، شيخ لنگى و ديگر تيرهها مىباشد.
طايفه براهويى
طايفه براهويى از گذشتههاى دور تا اواخر دوره قاجاريه ازقدرتمندترين طوايف سيستان و بلوچستان بودهاند و در زمان نادرشاه در اوج قدرت بودند. هنگام فرار اشرف افغان به افغانستان، اشرف به وسيله ابراهيم خان براهويى كشته شد و نادرشاه، ابراهيم خان براهويى را مورد محبت قرار داد.
براهوييان سيستان از اوايل بهمن ماه هر سال تا اوايل تير ماه از حاشيه هامون به ارتفاعات جنوبى نهبندان كوچ مىكنند و در فصل گرمسير در روستاهاى كناره هامون به زندگى مىپردازند.
برخى از مهمترين تيرههاى اين طايفه عبارتند از: براهويى، زيره كارى، بلوچ خان، شهمراد زايى، شاهى زايى مىباشند.
طايفه سرگلزايى
سرگلزايىها از طوايف بزرگ و بومى منطقه است كه در سراسر سيستان و بلوچستان، پاكستان، افغانستان و ديگر استانهاى كشور پراكنده هستند.
تيرههاى اين طايفه در سيستان در روستاهاى اديمى، جزينك، قاسمآباد، كوشه عليا، كوشه سفلى، محمد آباد و ديگر روستاهاى زندگى مىكنند.
سرگل زايىها امروزه در سيستان و به كشاورزى و دامدارى اشتغال دارند.
برخى تيرههاى سرگلزايى عبارتند از: سلطان شاهى، افشار، سرگزى، كربلايى، گلستانه، قاآنى، مسافر.
