جشن‌ها و اعیاد در استان ایلام
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
اعياد و جشن‌ها
جشن‌ها در تمامى شهرهاى ايران و در بين همه قشرهاى اجتماعى از كهنترين زمانها تا به امروز با تفاوتهايى كه خواه و ناخواه زاييده و پرورش يافته فضاى جعرافيايى و تاريخى است برگزار مىشود و از آن جمله مىتوان به نوروز، يلدا، اعياد مذهبى و ملى ديگر اشاره كرد كه در اينجا به ويژگيهاى خاص آن اعياد در استان ايلام مىپردازيم.
عيد غدير
عيد غدير براى همه ايرانيان ومسلمانان به عنوان يكى از اعياد فراموش نشدنى محسوب مىشود. مردم ايلام روز هيجدهم ذى حجه هر سال به يمن بزرگ داشت روز ولايت و نصب حضرت على عليهالسلام به عنوان امام مسلمين بعد از رحلت پيامبر خدا به شادمانى و سرور مىپردازند. در اين روز به زيارت سادات مىروند و اين عيد را به سادات شادباش مىگويند.
عيد مبعث
يكى از اعياد بزرگ مسلمانان عيد مبعث است. 27 رجب هر سال به مناسبت بعثت حضرت محمد بن عبدالله صلىاللهعليهوآله به رسالت، در تمام شهرها و بخشهاى ايران از طرف مردم جشن و سرور و پذيرايى به شيرينى، شربت و ميوه در اماكن عمومى و خانهها و موسسات ادارى بر پا مىشود. خيابانها، كوچهها و مغازها بطور با شكوهى آزين بندى و چراغانى مىشود.
عيدقربان روز عيد قربان علاو ه بر انجام مراسم مذهبى، جشن و سرور نيز بر پا مىشود. مردم منطقه روز دهم ذيحجه را با قربانى كردن گوسفند آغاز مىكنند و سپس گوشت قربانى را جهت تبرك بين همسايگان تقسيم مىكنند. به ديدن بزرگان قوم و رئيس طايفه و خويشاوندان مىروند.
بعضىها در اين روز به ديدن حاجيان مىروند كه سال گذشته به مكه رفته بودند وعيد قربان گذشته را در مناسك حج بودند.
عيد نوروز
مردم استان ايلام همچون ساير ايرانيان، با فرارسيدن اسفند ماه خود را براى استقبال از بهار آماده مىكنند. قبل از فرا رسيدن نوروز، آنان مراسم خانه تكانى انجام مىدهند، براى خود لباس نو، آجيل و شيرينى عيد تهيه مىكنند.
در روز عيد نوروز، زن و مرد، پير و جوان همگام با طبيعت برخودجامههاى نو مىپوشانند و خانه به خانه به ديد و بازديد مىپردازند و با هم روبوسى مىنمايند. اين ديد و بازديدها تا سيزده نوروز ادامه مىيابد.در اين ايام كدورتها و كينهها را از دل مىزدايندو با وساطت ريش سفيدان دل را پاك مىكنند.
سيزده بدر تمامى مردم ايران در شهرها، روستاها و عشاير ايران، طبق يك آيين كهن سيزدهمين روز فروردين را در دامن طبيعت سپرى مىكنند. به اصطلاح نحسى روز سيزده را بدر مىكنند خانوادهها در اين روز به صورت گروهى غذاى ظهر را آماده كرده و آجيل و ميوه با خودبرداشته و به دامان صحرا و طبيعت مىروند و سبزه هفت سين را و به آب روان مىاندازند. مردم ايلام نيز در اين روز به مزارع، باغها، دامنه كوهها و روى تپهها مىروند و ناهار را در آنجا صرف مىكنند. و با بازيهاى متنوع و گفتگو، اين روز را در دامن طبيعت به سر مىبردند.
جشن عروسى
مساله ازدواج در ميان ايلام امرى مهم و حياتى به شمار مىرود و بنا بر عرف و سنت، همسرگزينى به عنوان ضرورتى اجتناب ناپذير و همگانى است. در گذشته ازدواجهاى اين منطقه به جنبه درون گروهى داشته.
ازدواج در هر طبقه اجتماعى در همان طبقه صورت مىپذيرفته است. شايعترين نوع ازدواج نيز در اين استان، ازدواج فاميلى است و ازدواج با فاميل را نوعى غيرت مىدانند و معتقدند زن موجودى ضعيفى است و نبايد در چنگال مردان غريبه اسير شود.
شكل و شيوه ازدواج و مراحل آن در استان با توجه به گسترش ارتباطات تا اندازهاى شكل سنتى خود را از دست داده است. اما با اين حال هنوز سنتهاى گذشته تا حدود بسيارى در ميان مردم به ويژه عشاير جريان دارد. شكل و مراحل ازدواج در اين استان بدينگونه است.
اولين مرحله ازدواج انتخاب همسر است در ايلام دختر را به چند شكل انتخاب مىكنند. يا در هنگامى كه ناف نوزاد دختر را مىبرند، آنرا به نام يكى از پسران محل مىبرند. به اين نحو انتخاب همسر «ناف برانى» گويند. اين سنت بيشتر در ميان عشاير استان شيوع داشته و اكنون تا حدود زيادى به صورت سنت مسنوخ در آمده است. در شيوه ديگر پدر و مادر بدون توجه به نظرات پسر، همسرش را انتخاب مىنمايند و پسر مجبور است به اين ازدواج تن دهد.
سومين شيوه انتخاب همسر، همسر گزينى از سوى پسر مىباشد در اين شيوه پسر دختر مورد نظر را انتخاب و با خانواده خود در ميان مىگذارد و در اين شيوه نيز موافقت پدر و مادر شرط اساسى است. دومين مرحله، آگاه كردن خانواده دختر است. پس از انتخاب دختر، يكى از نزديكان پسر به شكلى، خانواده دختر را از اين انتخاب آگاه مىكند. براى اين كار يكى از بزرگان فاميل خانواده پسر به منزل دختر رفته و موضوع را با آنها در ميان مىگذارد.
در صورتى كه جواب خانواده دختر مثبت باشد. مراتب را به اطلاع خانواده پسر مىرساند. يك يا دو شب بعد پدر و مادر پسر و عدهاى از نزديكان به خانه دختر مىروند و انگشتر يا روسرى به عنوان «يارى» براى عروس مىبرند. اين هديه به معناى آن است كه فرد ديگرى حق خواستگارى از آن دختر را ندارد.
دراين نشست كه «دهس ماج كه ران» نيز ناميده مىشود هزينهها و مخارج مربوط به دختر اعم از مهريه، شيربها، زيور آلات، لوازم منزل و... با توافق طرفين تعيين مىگردد. در برخىمناطق به اين مراسم «خرج برى» مىگويند.بعد از اين مراسم داماد يا برادر بزرگترش دست پدر عروس را مىبوسد.
مراسم خرج برى گاهى مواقع به علت اختلاف نظرها به مشاجره و درگيرى تبديل مىشود و مراسم عروسى بهم مىخورد.
در مراسم خرج برى برخىدر خواستهاى خانواده دختر كه به امر ازدواج ربطى ندارد وجنبه مادى دارد مطرح مىشود. از اين درخواستها تحت عنوان «خه لات» نامبرده مىشود و آن عبارت است از اشيائى كه داماد بايد براى اعضاء خانواده عروس بخرد. اين كالا شامل راديو ضبط، تفنگ، دوربين شكارى، و پوشاك و البسه و ساعت و... مىشود.
در برخى ايلات و عشاير استان پدر دختر هنگام خواستگارى آنقدر سكوت مىكند و حرفى نمىزند كه خانواده پسر مجبورند مبلغى پول و يا حيوانى چون گاو و اسب و... به او هديه دهند تا وى لب به سخن گشايد و در مورد ازدواج دخترش صحبت نمايد. بعد از مراسم خواستگارى، روزى جهت خريد تعيين مىگردد.
در روز موعود عروس و داماد با عدهاى ازبستگانشان به بازار مىروند. در اين روز هر كس همراه داماد براى خريد مىرود بايد داماد هديهاى براى او بخرد.
در ايلام تهيه جهيزيه به عهده خانواده دختر مىباشد و پسر نيز به سليقه و علاقه خود برخىكالاها و و سايل مورد نياز زندگى مشترك را خريدارى مىكند. بخشى از جهيزيه نيز از شير بهايى كه داماد به خانواده دختر مىدهد تهيه مىگردد. مواد و اقلامى كه جهيزيه را تشكيل مىدهند همان وسايل ضرورى زندگى يك خانواده است. هر چه مقدار آن بيشتر باشد نوعى حيثيت و تفاخر خانوادگى خانواده عروس را مىرساند و او را از لحاظ روحى و روانى درمنزل داماد تقويت مىكند.
ميزان مهريه كه به آن «پشت عقد» گفته مىشود با موقعيت اقتصادى و اجتماعى خانوادههاى عروس و داماد تعيين مىشود.در اين رابطه خانواده بر اساس عرف محل عمل مىنمايند. ميزان مهريه بر اساس مهريه ديگران محاسبه مىشود. بدين معنى كه بالاترين ميزان مهريه در جديدترين وصلت مبنا قرار گرفته مىشود. و خانوادهها با رضايت خود مىتوانند مقدار آن را كاهش يا افزايش دهند.
از سويى نيز درحال حاضر در روستاها نيز ميزان مهريه را در مقايسه با آشنايان و اقوامى كه در شهر زندگى مىكنند. محاسبه مىنمايند. بعنوان مثال تعيين سكه بهار آزادى به تعداد سورههاى قرآن يا به تعداد ائمه اطهار عليهالسلام از جمله اين موارد است.
بعداز خريد لوازم مورد نياز عروس، زمانى براى دستگيرانى (ده سورانى) تعيين مىگردد اين مراسم را در حقيقت مىتوان مراسم نامزدى دانست چون بعد از اين مراسم است كه دختر و پسر رسما به عنوان «ده سوران» (نامزد) شناخته مىشوند.
اين مراسم در طول روز و در خانه عروس انجام مىشود. هزينه اين مراسم بر عهده داماد است.
در اين مراسم بعد از پذيرايى و پوشاندن لباسهاى عروس، مردان و زنان به رقص و شادى مىپردازند از اين روز تا روز عروسى را دوران نامزدى مىگويند.
اين مدت يك تا 6 ماه به طول مىكشد. در طول اين مدت، داماد موظف است كه در امور كشاورزى دامدارى و فعاليتهاى اقتصادى و خدماتى به خانواده عروس كمك نمايد. در طول دوران نامزدى ارتباط عروس و داماد محدود است و به ندرت ممكن است با هم ارتباط داشته باشند. رفتن داماد به خانه عروس در غياب اعضاء خانواده او، براى برخىخانوادهها نوعى هتاكى و پرده درى تلقى مىشود.
در برخى عشاير ايلام در گذشته قبل از جارى كردن خطبه عقد با هم ازدواج مىكردند و بعد از چند سال زندگى مشترك عقد مىنمودند. بعد از سپرى شد دوران نامزدى، روزى را براى عقد تعيين مىكنند، در روز موعود در محضر يا منزل صيغه عقد توسط عاقد جارى مىشود. سند ازدواج نيز تا روز عروسى نزد خانواده دختر باقى مىماند. اما با عقد محدوديت روابط عروس و داماد از بين نمىرود و اين محدوديت تا حدودى كمرنگ مىشود.
پس از عقد نوبت به مراسم عروسى مىرسد. روزى را براى عروسى تعيين مىكنند. سپس داماد و بستگانش كارهاى مختلف از قبيل پذيرايى، تداركات، دعوت از شركت كنندگان و... را تقسيم مىنمايند. براى عروسى از بزرگان طوايف و تيرهها، از نوازندگان دعوت مىشود. روز قبل از عروسى مراسم حنابندان مىباشد.
در اين روز زنان جهت مراسم حنا بندان دعوت مىشوند و دست و پاى عروس را حنا بسته و او را به حمام مىبرند. پس از آن مراسم بردن عروس است. به هنگام حركت عروس از خانه پدر از سوى خانوادهاش يك وعده غذا و مقاديرى قند و چاى و خرما به عنوان توشه راه خانواده پدرى، همراهش مىكنند. از سوى خانواده داماد نيز يكى از افراد مذهبى چفيهاى را به كمر دختر مىبندد كه مقدارى نان يا قند در آن قرار دارد.
اين عمل نمادى است از اين پديده كه قدم عروس براى آنان همراه بركت و شيرينى باشد.
سپس عروس را با ماشين به منزل داماد مىبرند. در پيشاپيش عروس نيز نوازندگان مىنوازند در آستانه ورود عروس اسپند دود مىكنند و گوسفندى را قربانى مىنمايند و عروس بايد پاى خود را در خون قربانى قرار دهد.
در اين روز از شركت كنندگان در هنگام ناهار با غذايى به نام «قه له،» (نوعى آبگوشت) است پذيرايى مىشود. بعد از صرف ناهار فردى مقدار شيرينى يا نقل يا نخود كشمش جلو افراد مىبرد و آنان نيز بايد پول نقد به عنوان سودانه بپردازند. مبلغ پرداختن و نام پرداخت كننده را بلند اعلام مىكنند. اما هم اكنون اسم افراد و مبالغ پرداختى را در برخى جاها ذكر نمىكنند، در پايان مراسم پول جمع آورى شده را تحويل عروس مىدهند.
در شب زفاف زنى بعنوان «پاخه سور» مسؤل آموزش مسائل جنسى به عروس مىباشد و مردى نيز مسؤل آموزش اين مسائل به داماد مىشود.
داماد پس از عمل شب زفاف، راهى منزل پدر عروس مىشود و با دادن هديهاى به پدر يا برادر بزرگتر او با آنها روبوسى كرده و از آنها تشكر مىكند. بعد از هفتمين روز عروسى عدهاى از زنان و بستگان عروس به منزل داماد مىروند و عروس را به خانه پدرىاش مىآورند. به اين مراسم پاگشايى گفته مىشود.
در اين روز در منزل پدر عروس آش پاگشايى پخته مىشود و در بين همسايگان توزيع مىشود. همسايگان نيز به جاى غذا در ظرف مقدارى پول مىگذارند. مدت توقف عروس در خانه پدرش از 3 تا 7 روز طول مىكشد.
بعد از اين مدت داماد براى بازگرداندن عروس به خانه پدر خانمش مىرود و يك روز را مهمان آنها خواهد بود و سپس با همسرش به خانه خود مراجعه مىنمايند.
