زبان و گویش مردم استان گیلان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
گويش مردم گيلان، گيلكى و از گويشهاى زبان پهلوى مىباشد، گيلكى خود به چند شعبه تقسيم مىشود كه با يكديگر اندكى اختلاف دارند. اين گويش در ناحيه شرقى و غربى استان از يكديگر متمايز مىباشند.
به گويش ناحيه شرقى استان بيهپيش و به گويش ناحيه غربى بيهپس مىگويند.
گويش بيهپس در رشت، بندر انزلى، لشت نشاء، صومعه سرا و كوچصفهان و گويش بيهپيش در لاهيجان، لنگرود، رودسر رايج است. البته در گيلان گويشهاى ديگرى مانند تالشى در نواحى ماسال، اسالم، شاندرمن، تالش و دولاب رايج مىباشد.
همچنين گالشى، گويش رايج مردم كوهپايه، تاش لهجه مردم رودبار است و عمارلويىها به لهجه كرمانجى صحبت مىكنند.
گويش گيلكى داراى ويژگى خاصى مىباشد از جمله خصايص آواى گيلكى عبارتند از: ممدود به صورت الف مقصور تلفظ مىشود مانند: جان: جن، از ديگر ويژگىهاى آن تبديل حروفى است كه نزديكى آوايى دارند، مثلاً به جاى باز، واز ـ گاو، گاب ـ برف، ورف ـ سوراخ، سولاخ تلفظ مىشود.
در اين گويش بر خلاف فارسى صفت غالبا پيش از موصوف مىآيد مانند سيفيد مسجد و پيله دريا.
همچنين، هاى ملفوظ كه پس از الف ممدود مىآيد در تلفظ حذف مىشود مانند: گناه، گنا ـ پادشاه، پادشا.
همچنين زبان تركى آذرى در بين اقوام ترك آذرى مقيم اين استان متداول است. در شهرهايى چون تالش، آستارا، رشت، رضوانشهر و بندرانزلى اقوام ترك آذرى سكونت دارند و با اين زبان تكلم مىنمايند.
در منطقه رودبار گيلان نيز اقوام تاتى و كرد سكونت دارند كه با زبانهاى تاتى و كردى تكلم مىنمايند.
در شهرهاى رشت و بندرانزلى اقليتى از ارامنه سكونت دارند كه به زبان ارمنى تكلم مىنمايند.
برخى از واژههاى گيلكى
گيلكى فارسى گيلكى فارسى
اكسون كفگير آهنى فيلى آب دهان
باليش بونى زيربالشى فيشه سوت
بَزَوّى زنده باشى گول گل
بُلوط ديس غذاخورى گوره فرياد
قلَّه حجله براى مردگان مآر مادر
تلخين تلقين بيجار مزرعه برنج
تيئن ديگ بزرگ مئيت ميت، مرده
چوغال خاك رس مورده سور بىفرزند
چلنگر آهنگر ويجه وجب
بموج بگرد يه يك
راسه نماز نماز معمولى گرده نماز نماز در كعبه
فرشه مرغانه تخمكوچكمرغخانگى
