زبان و گویش مردم استان آذربایجان غربی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
زبان مردم آذربايجان از ديرباز با زبان مردم ساير شهرهاى ايران از يك ريشه بوده است. چنانكه مردم آن هم با مردم ديگر شهرهاى ايران از يك نژاد بودهاند.
نويسندگان ايرانى و غير ايرانى زبان مخصوص اين سامان را «آذرى» ناميدهاند. البته نبايد زبان آذرى را با تركى يكى دانست. به موجب نوشتههاى مورخان، زبان مردم آذربايجان تا سدههاى پيشين تاريخ هجرى تا سده ششم آذرى بوده است و از زمان سلجوقيان به بعد آذرى تبديل به زبان تركى شده است. پس از آنكه آذربايجان يكسره به دست سلجوقيان افتاد. چون يكى را به فرمانروايى شهرى برمىگزيدند دستهاى را كه همگى آنان از تركان بودند همراه وى مىفرستادند.
به علاوه سبز و خرم بودن بعضى از مناطق آذربايجان و داشتن چمنزارها و چراگاههاى فراوان سبب گرديد كه ايلاتى كه به دنبال سلجوقيان از تركستان آمده بودند در اين خطه بيشتر متمركز شوند و تعداد ايلات در اين منطقه فزونتر گردد. از همين زمان بود كه نامهاى پارهاى از آباديها تركى گرديد و تركان در دههاى كه ساكن مىشدند نام آن منطقه را به تركى ترجمه مىكردند. ولى با اين وجود هم در زمان سلجوقيان زبان رسمى اين منطقه آذرى بود.
در دوران صفويه به خاطر اينكه بيشتر اميران محلى ترك بودند، تركى در آذربايجان همگانى شد به طورى كه زبان آذرى رفته رفته در شهرها و روستاها به فراموشى سپرده شد. در بعضى دهات آذربايجان مردم به لهجه تاتى تكلم مىنمايند.
برخى از واژههاى تاتى كه در برخى از نقاط استان تكلم مىشود عبارت است:
اودينه: آئينه اوسون: آسان
ورته: گريختن آسته: استخوان
برو: برادر ونا: بينى
مردم مهاباد به زبان كردى تكلم مىنمايند. لهجه مردم مهاباد مكرى يا مكريانى است كه در گفتگوهاى عادى به آن لهجه سورانى مىگويند.
همچنين در تكاب و صائين دژ شهرستان مياندوآب و خوى عدهاى كرد زبان وجود دارند.
در برخى روستاهاى سلماس ارامنه سكونت دارند و به زبان ارمنى تكلم مىنمايند.
