فرق مذهبی استان اصفهان

اقليت هاى دينى

استان اصفهان به دليل ويژگيهاى خاص تاريخى و فرهنگى و واقع شدن در مركز ايران، از ويژگيهاى برجسته قومى برخوردار نيست.

گرچه پيروان مذاهب مختلف در استان اصفهان وجود دارند اما سهم تعيين كننده‏اى در فرآيند فرهنگى استان به دليل قوميت و اقليت دينى ايفا نمى‏كنند.

ارمنى‏ها، يهوديان و زرتشتى‏ها از جمله اقليتهاى دينى به شمار مى‏روند كه در جامعه اسلامى اصفهان به زندگى خود ادامه مى‏دهند. درون گرايى خصلت برجسته و عمده اقليتها به شمار مى‏رود.

اقليتهاى دينى سبك زندگى خود را طورى تنظيم كرده‏اند كه حداقل ارتباطات با مسلمانان ساكن در شهر را داشته باشند.

البته اين موضوع نزد يهوديان نسبت به ارمنى‏ها از شدت بيشترى برخوردار مى‏باشد.

اقليتهاى دينى در چارچوب انديشه اعتقادى خود با حفظ موازين قانونى و اسلامى، آزادند مراسم عبادى، سياسى و شخصى خود را به جا آورند.

جمعيت زرتشتيان استان تا سال 1375، حدود 937 نفر بوده‏اند كه بيشتر در محله‏هاى جنوب اصفهان و حوالى خيابان نظر در شهر اصفهان اسكان يافته‏اند.

وضعيت يهوديان

از سال 741 تا 720 ق.م جنگ‏هاى پيگيرى بين دولت آشور و قوم يهود ادامه داشت تا اينكه جنگ به نفع دولت آشور خاتمه يافت و عده‏اى بى شمارى از يهوديان به اسارت درآمده و در شمال غربى ايران به زندگى در حال تبعيد پرداختند. بخت النصر بر سر استقلال يهود پايان دار آنان را اسارت به سرزمين بابل برد.

اما سرانجام با فتح بابل در سال 528 ق.م به دست كورش كبير به اسارت يهوديان پايان داده شد و كورش آنان را تشويق به بازگشت به وطن خود نمود.

اما برخى از آنها بين سال‏هاى 535 ـ 524 ق.م طى مهاجرت‏هاى بزرگى به نواحى ايران از جمله شوش، اهواز، پاسارگاد و اكباتان نمودند و احتمالاً در مسير خود به سوى فارس برخى در اصفهان سكونت گزيدند.

برخى نيز اعتقاد دارند كه ورود يهود به اصفهان مقارن با سلطنت يزدگرد اول ساسانى (421ـ399 .م) صورت پذيرفته.

يهوديان پس از ورود به اصفهان در محله جوباره يا جويباره اقامت گزيدند. يهوديان در طول اقامت خود در دوره‏هاى مختلف حكومت در ايران از آزادى نسبى برخوردار بوده‏اند و از سوى ديگر با توجه به اعتقادات مذهبى مردم، محدوديت‏هايى نيز داشته‏اند. اما پس از سال 1304 ه .ش اين آزادى‏ها دو چندان شد و يهوديان مانند ساير ايرانيان از حقوق شهروندى يكسانى برخوردار شدند و در ساير نقاط شهر نيز ساكن شده و مشاغل خود را نيز تغيير داده‏اند.

در طول سال‏هاى گذشته بسيارى از يهوديان به تهران و يا خارج از كشور مهاجرت نموده‏اند به طورى كه آمار جمعيتى آنان در سال 1335 ه .ش، 3400 نفر، در سال 1345 تعداد آنها 2507 نفر، در سال 1350، 2300 نفر بوده است.

يهوديان استان در سال 1375 بالغ بر 1063 نفر بوده‏اند كه در محله‏هاى قديمى شهر نظير سبزه ميدان (ميدان قديم)، خيابان عبدالرزاق و محله جويباره زندگى مى‏كنند.

تا سال 1350، يهوديان داراى 21 كنيسه و عبادتگاه مذهبى در اصفهان بوده‏اند كه با مهاجرت يهوديان در سال‏هاى اخير اين عبادت‏گاه‏ها از رونق افتاده است.

يكى از مهمترين زيارتگاه‏ها يهوديان ايران، استرا خاتون (سارايت) در اصفهان مى‏باشد.

مراسم مذهبى يهوديان

پيروان حضرت موسى كليم الله در هر روز موظف به برگزارى سه نماز شامل: نماز شَحَريت (نماز صبحگاهى)، نماز مينحا (نماز بعدازظهر) و نماز عَرْويت (نماز شب) مى‏باشند.

علاوه بر اين در روزهاى شنبه و اعياد مختلف نماز ديگرى اضافه بر نمازهاى ذكر شده به نام نماز موصاف (فوق العاده) بعد از نماز شحريت خوانده مى‏شود.

نمازهاى روزانه در كتابى به نام سيدور (صيدور) جمع‏آورى و نگاشته شده كه افراد براى اجراى فريضه مهم نماز از اين كتاب استفاده مى‏كنند.

لازم به ذكر است چون متون نماز در اعياد و ايام يادبود و روزه‏ها تا حدودى با هم تفاوت دارند، براى هر كدام از اعياد و ايام يادبود و روزه‏ها، سيدورهاى خاصى وجود دارد.

اما مهم‏ترين سيدور كه در حقيقت در اكثر اوقات سال از آن استفاده مى‏شود، سيدورى است كه نماز روزهاى معمولى و روز شنبه در آن درج شده است.

وضعيت ارامنه

1ـ ارامنه

مسيحيان اصفهان از تاريخى بسيار كهن در اين شهر زندگى مى‏كرده‏اند. اغلب آنان را ارامنه تشكيل مى‏دهند كه در زمان شاه عباس كبير در سال 1014 ه .ق از جلفا واقع در كرانه رودخانه ارس به اصفهان كوچانده شده و در كنار زاينده رود سكنى گزيده و به ياد وطن سابق خويش نام جلفا را بر محل سكونت جديد خود نهاده‏اند.

كمك‏هاى مادى و معنوى شاه عباس به ارامنه جلفا سبب شد عده‏اى بى شمار از آنها از ارمنستان به جلفا مهاجرت كنند و علاوه بر جلفا در مناطق ديگر چون فريدون، چهارمحال بختيارى و كرون مستقر شدند.

در زمان شاه عباس دوم نيز با مهاجرت روز افزون ارمنيان عده‏اى از آنها در مناطق داخل شهر اصفهان چون شمس آباد و عباس آباد سكونت گزيدند.

علاوه بر آن محله گبر آباد در منطقه جنوبى جلفا از زرتشتيان تخليه و به ارامنه واگذار شد.

مسيحيان اصفهان اعم از آشورى‏ها، گرجى‏ها به ويژه ارامنه در دوره صفويه از حمايت آنها برخوردار بوده‏اند.

با حمله افاغنه به ايران عده بى شمارى از ارامنه به ديگر كشورها به ويژه به هندوستان كوچ كردند.

در عصر صفويه 24 كليسا در اصفهان بنا نهاده شد كه از ميان دوازده كليسا مربوط به ارامنه گريگورى بوده است. در اين دوره تعداد جمعيت مسيحيان را بين سى تا چهل هزار نفر دانسته‏اند.

اين جمعيت در عصر قاجاريه به ويژه در زمان پادشاهى محمد على شاه به 2500 نفر در ناحيه جلفا رسيد.

همچنين پس از جنگ دوم جهانى بسيارى از ارامنه به ارمنستان كوچ كردند.

تعداد ارامنه:

ـ در سال 1312 ه .ش، 4000 نفر و

ـ در سال 1345، 6161 نفر و

ـ در سال 1375، 8337 نفر بوده است كه 5838 نفر آن در اصفهان و بقيه در شاهين شهر و فريدون شهر و روستاهاى اطراف آن سكونت داشته‏اند.

پراكندگى جغرافيايى

مناطق ارمنى نشين استان اصفهان به شرح ذيل مى‏باشد:

الف) منطقه جلفا:

شامل محلات ميدان بزرگ، ميدان كوچك، چهار سوق، هاكوبجان، قاراگل، سنگ تراشها، ايروان و تبريزيها.

در اين منطقه مسيحيان سه فرقه مذهبى كاتوليك، پروتستان و ارتدكس در كنار يكديگر زندگى مى‏كنند.

عموما ارامنه گريگورى ارتدكس مى‏باشند و اكثرا به كارهاى صنعتى و فنى اشتغال دارند.

ب) منطقه فريدون:

شامل روستاهاى زرنه، نهاگرد، غرغن، قلعه ملك، صباران، سنگر و خويگان.

ج) شاهين شهر:

به دليل سهل الوصول بودن مسكن و اشباع جمعيتى منطقه جلفا، ارامنه از اواخر دهه 1340 به اين شهر روى آوردند.

تشكيلات خليفه‏گرى ارامنه گريگورى

مركزيت خليفه‏گرى اصفهان و جنوب ايران كليساى وانك و اسقف اعظم آن دكتر كوريون مواديس قرج باشيان (كريون پاپيان) تبعه لبنان مى‏باشد.

در مجمع نمايندگان هر خليفه‏گرى، شوراى خليفه‏گرى انتخاب مى‏شود كه به امور كليساها و مدارس رسيدگى مى‏كند.

در حال حاضر 13 كليسا زير نظر ارامنه گريگوريان فعاليت مى‏كنند.

مراكز آموزشى، عمومى و خيريه ارامنه در جلفاى اصفهان

الف) مؤسسات آموزشى

1ـ آموزشگاه مركزى:

در سال 1880 م. بناشده و شامل دبستان دخترانه، پسرانه و آمادگى مى‏باشد.

2ـ ساختمان آموزشى كاتارينيان:

سال 1900 م. بنا شده و شامل مدرسه راهنمايى و دبيرستان پسرانه مى‏باشد.

3ـ ساختمان آموزشى كانانيان:

سال 1901 م. بنا شده و شامل مدرسه راهنمايى، دبيرستان دخترانه و مهد كودك مى‏باشد.

ب) مراكز عمومى ارامنه

1ـ باشگاه فرهنگى ورزشى آرارات اصفهان كه داراى حدود 1400 عضو مى‏باشد و به فعاليتهاى ورزشى در كليه رشته‏ها و فعاليتهاى فرهنگى و هنرى در رشته‏هاى تأتر، موسيقى، دكلمه، كتابخانه، نقاشى و ... اشتغال دارند و داراى كلاسهاى آموزشى، ميدان ورزش، نمايشگاه، سالن آمفى تأتر و آشپزخانه مى‏باشد.

اغلب مراسم فرهنگى و هنرى و عروسى‏ها در اين محل انجام مى‏شود.

2ـ پرورشگاه كه در سال 1907 م. بنا شده و مخصوص دختران بوده و به وسيله كمكهاى مردمى اداره مى‏شود.

3ـ سراى سالمندان در سال 1970 م. بنا شده و از زنان و مردان سالمند پذيرايى و محافظت مى‏نمايد.

ج) مراكز خيريه

1ـ انجمن خيريه زنان ارامنه جلفا در محل كليساى كاتارينا (1892 م.).

2ـ انجمن حمايت پيشوايان زنان ارامنه در محل آسايشگاه سالمندان (1915 م.).

3ـ مجمع ادبى ارامنه چهارمحل در محل كليساى وانك (1930 م.).

4ـ بيمارستان سابق بغوسيان در محل كليساى وانك (1975 م.).

5ـ صندوق تعاون مساكين در محل كليساى وانك (1858 م.).

گروه‏هاى سياسى ارامنه

الف) حزب داشناك حدود 60 درصد ارامنه را تحت نفوذ خود دارد. ارگان رسمى اين حزب در ايران روزنامه آليك است كه مخالف دولت ارمنستان مى‏باشد.

ب) انجمن ملى فرهنگى ارامنه از مخالفين حزب داشناك و داراى ارتباط نزديك با دولت ارمنستان و حدود 40 درصد از ارامنه را زير پوشش خود دارد.

ج) ارتش سرى يا آسالا، كه در اصفهان فعاليت چندانى ندارد و تعداد محدود هوادار دارد و ارگان آن ماهنامه آراكس مى‏باشد.

ارامنه و انقلاب اسلامى

پس از وقوع انقلاب اسلامى، اين اقليت در جلفاى اصفهان كنار مسلمانان، زندگى آرام و رضايت بخشى را دارند و در انجام مراسمهاى مذهبى، ملى، فرهنگى، هنرى و آداب و رسوم خود آزاد هستند و در اماكن مناسبى كه براى منظورهاى ذكر شده دارند به فعاليت مى‏پردازند.

در زمينه سياسى و تشكيلاتى نيز فعال و داراى يك نماينده در مجلس شوراى اسلامى هستند و حاكميت جمهورى اسلامى را پذيرفته و هماهنگ مى‏باشند و در مواضع سياسى از دولت اسلامى حمايت مى‏نمايند.

از مصاديق آن مى‏توان به محكوم نمودن بمب‏گذارى در حرم مطهر امام رضا عليه‏السلامتوسط منافقين و نيز ترور كشيشهاى مسيحى به دست منافقين (كه خود قربانى توطئه شوم آنان شده بودند) اشاره نمود كه كليه رهبران و گروههاى مربوط به جامعه ارامنه بدون استثناء اين حركات و جوسازيهاى خارج از كشور در رابطه با عدم رعايت حقوق بشر در ايران را محكوم نمودند.

گورستان ارامنه اصفهان

اين گورستان در جنوب منطقه جلفا اصفهان در جوار كوه صفه قرار دارد كه از بدو مهاجرت و سكونت در جلفا تا امروز اموات خود را در آنجا دفن مى‏نمايند.

در اين گورستان تعدادى از شخصيتهاى مذهبى ـ سياسى ارامنه، وابستگان سياسى اروپايى و كشته شدگان ارمنى در حمله افغان‏ها به اصفهان مدفون گرديده‏اند.

آخرين آمار دينى استان

بر اساس سرشمارى سال 1375، از مجموع جمعيت استان اصفهان:

ـ 3901850 نفر مسلمان،

ـ 937 نفر زرتشتى،

ـ 8337 نفر مسيحى و

ـ 1063 نفر كليمى و

ـ 7893 نفر پيرو ساير اديان بوده‏اند.

بر اساس اين آمار، تمام شهرستان‏هاى استان اصفهان داراى جمعيت زرتشتى مى‏باشند كه بيشترين آنها در شهرستان اصفهان (2/52 درصد) و كمترين آنها در شهرستان خمينى‏شهر (فقط 3 نفر) ساكن بوده‏اند.

شهرستانهاى اردستان، نطنز، سميرم و خوانسار فاقد جمعيت مسيحى مى‏باشند و در شهرستانهايى مثل كاشان، شهرضا و خمينى‏شهر هم فقط يك نفر مسيحى زندگى مى‏كرده است.

شهرستان اصفهان 70 درصد مسيحيان استان را در خود جاى داده است.

99 درصد يهوديان استان در شهرستان اصفهان ساكن هستند و يك درصد باقى مانده در نجف آباد و برخوار و ميمه ساكن مى‏باشند.

بر اساس اين آمار، در آبان 1375، از جمعيت استان 45/99 درصد را مسلمانان تشكيل مى‏داده‏اند.

اين نسبت در نقاط شهرى 33/99 درصد و در نقاط روستايى 81/99 درصد بوده است.

جدول 1ـ5ـ توزيع نسبى جمعيت بر حسب دين به تفكيك ساكن و غير ساكن

ديناستانساكنغير ساكن نقاط شهرىنقاط روستايى

جمع00/10000/10000/10000/100

مسلمان45/9933/9981/9900/100

زرتشتى02/002/002/000/0

مسيحى21/028/002/000/0

كليمى03/004/000/000/0

ساير و اظهار نشده28/033/015/000/0

مأخذ: سرشمارى عمومى نفوس و مسكن ـ 1375، نتايج تفصيلى استان اصفهان، ص هجده.