فیلسوفان و عارفان استان مازندران

بهاء الدين سيد حيدر آملى

سيد حيدر بن على عبيدى معروف به صوفى عاملى از مشاهير عرفاى سده هشتم هجرى و از نوادگان علويان مازندران، در حدود سال 720 ه .ق به دنيا آمد. خاندان سيد حيدر در مازندران به تشيع شهرت داشته‏اند. او از سال‏هاى كودكى به كسب معرفت پرداخت و از آمل به استرآباد، خراسان و اصفهان رفت. در بازگشت از سفر علم‏آموزى به دربار فخرالدوله حسن بن كيخسرو و بعد از آن به دربار شاه غازى امير پادوسبانى رفت و مقام و ثروتى به دست آورد.

در همين دوران شور حقيقت‏جويى در دلش بيدار شد و مال و عيال بگذاشت و با دلقى ژنده به قصد زيارت بارگاه پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم و ائمه اطهار عليهم‏السلام از سرزمين خود بيرون شد و پس از چندى اقامت در اصفهان و حشر و نشر با مشايخ صوفيه، عزيمت حج كرد.

در بازگشت در نجف، كربلا، بغداد و حلّه نزد استادانى چون نصيرالدين على بن محمد كاشانى از فقها و متكلمان شيعه و فخرالمحققين كسب علم كرد و از او اجازه گرفت. وى ائمه شيعه را عارف و صاحب معرفت كشفى شمرده است و امام دوازدهم را نه تنها امام منتظر، بلكه قطب صوفيه دانسته است. وى بعد از سال 794 ه .ق در گذشت و در پايين بازار آمل دفن گرديد.

سيد حيدر آملى داراى آثارى است از جمله: الاركان فى فروع شرايع اهل الايمان، رساله الامانة، اصطلاحات الصوفيه، جامع الاسرار يا جامع الانوار (كه مهمترين اثر اوست).

شمس الدين محمد آملى

شمس الدين محمد بن محمود آملى از عالمان شيعى اواخر عهد ايلخانان بوده كه در پى كسب دانش از زادگاهش، آمل بيرون رفته و در چند شهر نزد استادان گوناگون به تحصيل پرداخته است. وى در عهد الجايتو و ابو سعيد بهادر خان، مدرس مدرسه سلطانيه و در خدمت الجايتو و وزيرش رشيد الدين فضل‏اله بود.

آملى همواره با علماى اهل سنت از جمله قاضى عضدالدين ايجى (عالم و متكلم نامدار سنى) مجادله و معارضه داشت. در پى مرگ ابوسعيد كه آذربايجان عرصه تاخت و تاز امراى گوناگون ايلخانى گرديد از اين سرزمين بيرون آمد و در اواخر عمر به فارس رفت و به خدمت امير شيخ ابواسحاق اينجو پيوست.

مرگ آملى را بعد ازسال 753 ه .ق دانسته‏اند. آملى از علماى جامع زمان خود بود و به هر دو زبان فارسى و عربى تأليفاتى دارد. از آثار اوست: شرح كليات قانون ابن سينا، شرحى بر مختصر الاصول ابن حاجب (مطابق با عقايد شيعه)، نفايس الفنون و عرايس العيون (مهمترين نوشته او به فارسى كه شامل همه علوم رايج زمان خود مى‏باشد).

علامه حائرى مازندرانى

محمد صالح فرزند فضل‏اله در رجب سال 1298 ه .ق در خاندان علم و فضيلت در كربلا چشم به جهان گشود. پدران وى از خاندان بزرگ علامه مازندران بوده‏اند. وى در آغاز در كربلا ادبيات از محضر مولى على معروف به «سيبويه» و مولى عباس معروف به «اخفش» فرا گرفت. از همان دوران كودكى طبع شعرى حساس داشت بطورى كه در ايام تحصيل مقدمات الفيه ابن مالك را تخميس نمود. او پس از تكميل ادبيات سطح عالى را نزد پدر و برادر فاضلش به اتمام رساند.

آخوند خراسانى در سفر زيارتى به كربلا 1312 ه .ق متوجه نبوغ ايشان شده و او را با خود به نجف برد. علامه در طول تحصيل در نزد آخوند از شاگردان ممتاز حوزه درسى او محسوب مى‏گرديد، به طورى كه آخوند مى‏گفت او همچون ارسطوئى در محضر افلاطون بوده است تا آنجا كه آخوند در تدوين جلد دوم كفايه‏الاصول از نوشته‏هاى او استفاده كرده است. در مورد او گفته‏اند در 16 سالگى به درجه اجتهاد رسيد. اگر چه برادر او مى‏گويد او در 12 سالگى مجتهد مسلم بود.

علامه حائرى پس از 12 سال اقامت در نجف اشرف به سال 1324 ه .ق به بابل آمد و به ترويج احكام و شريعت پرداخت و بسيارى از مردم در امر تقليد به او رجوع كردند.

خاطراتى از تشرف معظم به محضر امام زمان نقل شده است كه نشان از عظمت و پاكى آن عالم فرزانه دارد.

دوران حضور ايشان مصادف با دست‏اندازى استعمار پير انگليس بر ايران و نيز تاخت و تاز رضاخانى بود كه باعث شد تا آن مرد بزرگ دست به مبارزه با رضا خان بزند و به دنبال اين مبارزات دستگير و به تهران منتقل و 9 ماه در سياه‏چال رضاخانى زندانى شد و بعد از آن به سمنان تبعيد شدند. در سمنان نيز عظمت ايشان جلوه‏گر شد، بطورى كه او را علامه سمنانى لقب دادند و استاد محمد رضا حكيمى او را از اركان فلسفه مشائى در اين عصر دانسته‏اند و علامه جعفرى كتاب حكمت بوعلى سينا وى را دايرة المعارف فلسفه اسلامى دانسته‏اند.

نيما يوشيج نيز محضر او را درك كرده و در عظمت او سخن گفته است. آن مرد بزرگ مظهر زهد و تقوى و اخلاق بود. كرامات زيادى از ايشان نقل شده است.

سرانجام پس از عمرى خدمت در راه دين در سن 93 سالگى به سال 1391 ه .ق روح آن عزيز به ملكوت اعلى پيوست.

آن عالم بزرگ از لحاظ تأليفات نيز قلمى پركار داشته‏اند؛ بعضى تأليفات او عبارتند از: اتحاد العاقل و المعقول، اجتماع الامر والنهى، احياء الرجال، احياء المنطق الرسطاليسى، الاعتقادات، الاسكناسيه فى احكام الاوراق النقديه، بوارق الالهام فى شرح شوارق الالهام و بيش از 110 اثر ديگر كه از قلم پرفيض ايشان جارى شده است.

آيت الله كوهستانى

آيت الله محمد فرزند محمد مهدى كوهستانى فقيه و عارف بزرگ در سال 1303 يا 1308 ه .ق در قريه كوسان كه اكنون به كوهستان معروف است، ديده به جهان گشود. هنوز به سن بلوغ نرسيده بود كه پدرش را از دست داد. پس از فرا گرفتن علوم مقدماتى به شهر بهشهر كه در آن دوران يكى از حوزه‏هاى علمى و با رونق مازندران محسوب مى‏شد رفت و از محضر دو تن از معاريف علماء مازندران استفاده علمى نمود و از آنجا به بابل رهسپار گريد و به مدت چهار ماه در مدرسه كاظم بيگ از محضر اساتيد بزرگ استفاده كرده و سپس عازم مشهد مقدس گرديد.

وى مدت 13 سال در مدرسه ميرزا جعفر نزد استادانى همچون آيت الله العظمى حاج آقاى حسين قمى و مجتهد عاليقدر مرحوم آقا ميرزا محمّد كفائى مشغول فراگرفتن علوم شد. وى به منظور رسيدن به مقامات عاليه علمى و عملى در سال 1340 ه .ق عازم نجف گرديد و از حُسن اتفاق، همزمان با ورود به حوزه علميه آن سامان، آيت الله حاج شيخ محمد تقى آملى كه از اعاظم علماء عاملين و از اكابر فقهاء دين بودند وارد نجف اشرف شد و قريب به 10 سال در حوزه علميه نجف نزد مجتهدين و زعماى آن حوزه چون مرحوم ميرزا حسن نائينى و آقا ضياء عراقى و آقا سيد ابوالحسن اصفهانى (اعلى الله مقامهم) در فقه و اصول استفاده‏هاى شايانى برد.

در تمام اين مدت هم بحث ايشان، آيت الله آملى بوده است تا بالاخره با تأييدات خداوند منان و كوشش بى‏نظير خود به مقامات عالى علمى و عرفانى رسيد و در تمام مدت عمر از شهريه طلبه‏اى استفاده نكرد.

روزى به جهت بى پولى از استادش تقاضاى 50 ريال پول مى‏نمايد كه مى‏گويد من پول شهريه و سهم امام دارم ولى او قبول نكرد و به عنوان قرض گرفت و سپس مسترد فرمود.

آيت الله كوهستانى سپس به وطن بازگشت و در زادگاهش (قريه كوهستان) اقامت اختيار نمود و به تربيت نفوس مستعده پرداخت و براى اين كار مختصر املاك شخصى خود را وقف ساختن مدرسه علميه نمود و سه مدرسه به اسامى فضل، رحمت و فرح ايجاد نمود. او علاقه عجيبى به حضرت ابوالفضل العباس عليه‏السلام داشت و هميشه روضه او را مى‏خواند و گريه مى‏كرد نمود.

اين عالم ربانى در سال 1392 ه .ق به علت عارضه تنگى نفس در شهر نكاء بهشهر در گذشت و در كنار بارگاه مطهر على بن موسى الرضا عليه‏السلام به خاك سپرده شد.

آيت الله حسن زاده آملى

حكيم فرزانه، آيت الله حسن، حسن زاده آملى سال 1307 ه .ش در قريه ايراء از توابع آمل متولد گرديد. تحصيلات مقدماتى را در آمل نزد اساتيد بزرگوارى همچون ميرزا ابوالقاسم فرسيو، غروى و احمد اعتمادى گذراند. سپس به حوزه علميه تهران عزيمت نمود و از محضر علماء بزرگ حوزه تهران نظير آيت الله شعرانى، الهى قمشه‏اى، محمد تقى آملى، فاضل تونى و آشتيانى استفاده نمود.

سپس عازم حوزه علميه قم گرديد و از محضر عالمان و فقيهان بزرگ قم چون آيات عظام گلپايگانى، اراكى و علامه طباطبايى بهره برد و خود نيز چراغ راه عالمان طالب هدايت قرار گرفت. وى تقريبا تمامى كتب فلسفى و عرفانى رايج در حوزه‏هاى علميه را تدريس و در زمينه علوم فوق صاحب نظر هستند.

در جريان كنگره بزرگداشت ايشان كه در سال 1374 در دانشگاه تهران برگزار شده بود، دكتراى افتخارى به ايشان اهدا گرديد. بيش از يك صد اثر از ايشان به يادگار مانده است. برخى از آثار ايشان عبارتند از: معرفت النفس، عيون مسائل النفس، هزار و يك نكته، هزار و يك كلمه، انسان كامل، ديوان اشعار، تصحيح اسفار.

آيت الله جوادى آملى

آيت الله عبدالله فرزند ابوالحسن جوادى آملى در خانواده‏اى روحانى سال 1312 ه .ش در شهرستان آمل ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در زادگاهش گذراند. سپس به تهران عزيمت نمود و از اساتيد حوزه تهران چون آيت الله شعرانى، الهى قمشه‏اى و محمد تقى آملى بهره‏هاى فراوان برد. در تهران فقه، اصول و حكمت را در سطح عالى فرا گرفت و در 1334 ه .ش به قم رفت.

او مدت سيزده سال از حوزه درسى آيت الله محقق داماد و هفت سال از درس اصول امام خمينى و مدتى نيز در درس فقه امام و آيت الله العظمى بروجردى شركت كرد.

ايشان از شخصيتهاى برجسته علمى در دوران معاصر محسوب مى‏گردند و تأليفات فراوانى را در زمينه علوم مختلف اسلامى نظير فلسفه، عرفان، فقه و تفسير نگاشته است؛ از جمله آنهاست: اخلاق در قرآن، اخلاق كارگزاران در اسلام، اسرارالصلوة، اسرار عبادات، تفسير موضوعى قرآن (در چندين مجلد)، تحرير تمهيد القواعد، ولايت در قرآن، معرفت دينى و ...