ناهمواری‌های استان خراسان رضوی

استان خراسان با وسعت زياد خود ناهمواريهاى فراوانى دارد كه از لحاظ شكل‏شناسى و زمين‏ساختى واجد اهميت خاصى مى‏باشد. ناهموارى‏هاى خراسان را مى‏توان از لحاظ زمين‏شناسى به سه دسته از جمله: كوههاى شمالى، كوههاى مركزى و كوههاى جنوبى تقسيم كرد.

كوههاى شمالى اين كوهها از شرق به كوههاى هندوكش در افغانستان و از غرب بعد از عبور از كف درياى خزر، به كوههاى قفقاز در جمهورى آذربايجان متصل مى‏گردد. اين كوهها كه جهت شمال غربى ـ جنوب شرقى دارند، به چندين رشته تقسيم مى‏شوند: 1ـ ارتفاعات كُپه داغ ـ هزار مسجد اين كوهها از شمال تا تركمنستان و از شرق به ناحيه مرزى سرخس پيوند مى‏خورد. اين ارتفاعات، يك واحد مستقل بوده كه در طول گسلهاى متعدد فرونشسته است.

2ـ ارتفاعات آلاداغ ـ بينالود اين كوهها در طولى حدود 360 كيلومتر از جنوب بجنورد آغاز شده و تا شمال نيشابور ادامه مى‏يابند. اهميت اين كوهها به خاطر رودهايى است كه آب مورد نياز شهرهاى مشهد و نيشابور را تأمين مى‏كند.

3ـ كوه‏هاى منفرد دشتها و دره‏هاى عريض آنها را از آلاداغ ـ بينالود جدا مى‏كند كه مهمترين آن كوه جغتاى در جنوب دشت اسفراين مى‏باشد. اين كوهها هر چند ارتفاع زيادى ندارند، ولى مانند سدى دره رود قره‏سو را از كوير سبزوار جدا مى‏كنند.

كوههاى مركزى

اين كوهها در حد فاصل كوه‏هاى شمالى و جنوبى استان واقع شده‏اند كه پهنه نسبتا وسيعى را دربر مى‏گيرند و شامل كوه‏هايى است كه از شمال سبزوار آغاز شده و تا مرز افغانستان ادامه دارد.

اين كوهها، توپوگرافى متنوعى دارند و به رشته‏هاى متعددى تقسيم مى‏شوند.

معروفترين و بلندترين اين كوهها كه در مركز اين واحد قرار گرفته است، كوه سرخ نام دارد. اين كوهها، با ساختمان پيچيده خود، به سمت شرق از ارتفاع آنها كاسته شده و سرانجام به كوههاى باخرز و فلات هشتادان منتهى مى‏گردند.

چهره ناهمواريهاى كوههاى مركزى بر اثر فرسايش، تغييرات زيادى كرده است. در دوره‏هاى مرطوب، كوهستان‏ها فرسوده شده و مواد فرسايشى در چاله‏ها روى هم انباشته شده است. و بدين ترتيب، در شرايط آب و هوايى خشك، به مرور زمان بيابان‏ها را به وجود آورده است.

كوه‏هاى جنوبى

اين كوه‏ها از جنوب كوير نمك آغاز شده و تا شمال دشت لوت گسترده شده است كه شامل كوههاى طبس، قاينات و بيرجند مى‏باشد.

اين كوه‏ها، اساسا چهره مناطق بيابانى را دارند. بخش جنوبى اين كوهها، از رسوبات بادى پوشيده شده است. اين كوهها تحت تأثير هسته مقاوم لوت قرار گرفته‏اند و شامل گسلهايى هستند كه در جهات مختلف سنگها را شكسته‏اند.

از خصوصيات مهم اين منطقه، فعاليتهاى شديد تكتونيكى (زلزله‏اى) است كه باعث پيدايش گسلهاى متعددى از قبيل گسل خضرى، نوزاد و كريزان شده است و وجود همين گسلهاست كه زلزله‏هاى متناوب و پى در پى جنوب خراسان را توجيه مى‏كند. در تغيير چهره اين ناهمواريها، علاوه بر آبهاى روان، فرسايش مكانيكى نيز به علت تغييرات پيوسته دما در طول شبانه روز، فوق‏العاده مؤثر بوده است.

دره‏ها و جلگه‏ها

روند شرقى ـ غربى ارتفاعات بلند در بخش شمالى استان سبب دره‏هاى وسيع و دشتهاى آبرفتى شده كه نقش بسيار مهمى در اقتصاد كشاورزى استان دارد.

مهمترين اين دشتها در شهرستان‏هاى: مشهد، قوچان، شيروان، تربت جام، فريمان، نيشابور، سبزوار، تربت حيدريه، كاشمر و... واقع شده‏اند.