رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان مرکزی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
وجود جاذبههاى متعدد طبيعى، تاريخى و فرهنگى و موقعيت استراتژيك منطقه ـ قرار گرفتن در گلوگاه شبكه ارتباط اصلى شمال ـ جنوب و شرق و غرب كشور ـ زمينههاى توسعه جهانگردى و ايرانگردى را فراهم آورده است.
جاذبههاى طبيعى استان شامل رودخانهها، چشمهها، تالابها، غارها و نواحى سرسبز ييلاقى است. رودخانه شراء و رودخانه قمرود مناظر بسيار زيبايى را در مسير خود به وجود آوردهاند و يك كانون بالقوه توريستى مناسبى را ايجاد كردهاند.
تالاب عمارت، چشمه آب گرم محلات و گراو، غار شاه زند، غار قلعه جوق، غارهاى انجدان، غار چال نخجير، نواحى سرسبز سربند، محلات و وفس از جمله جاذبههاى طبيعى استان مىباشند كه با برنامهريزى دقيقتر و بهتر مسئولين اين جاذبهها مىتوانند به مكانهاى توريستى مناسبى تبديل شوند.
اماكن ديدنى استان به تفكيك شهرستان عبارتند از:
شهرستان ساوه
آب انبار حاج ميرزا حسن عامل ساوه
امامزاده سلطان سيد اسحاق جنب مسجد جامع ساوه
امامزاده سليمان، فضل و موسى روستاى آوه (20كيلومترى ساوه)
امامزاده سيد ابو رضا كنار بازار ساوه
امامزاده سيد هارون روستاى طراز ناهيد ـ ساوه
امامزاده شاهزاده اسماعيل روستاى يل آباد ساوه
بقعه اشموئيل پيغمبر (اشمعيل) شهر ساوه
بقعه بىبى شرف خاتون 9 كيلومترى ساوه
پل تاريخى سرخده جنوب ساوه
پل عسگر آباد ساوه
تپه آوه 10 كيلومترى ساوه
تپه باستانى قيجه يا قيلجه نوبران
تپه بيوك 18 كيلومترى ساوه
تپه جمشيد آباد 45 كيلومترى غرب ساوه
تپه جوشقان نوبران
تپه خدابنده روستاى خدابنده ـ نوبران
تپه خسرو روستاى مورچى ـ نوبران
تپه سلطان نوبران
تپه شماره يك خونى نوبران
تپه شيشه باير 3 كيلومترى شمال غرب ساوه
تپه طيب و طاهر روستاى آقداش ـ نوبران
تپه عباسلو 40 كيلومترى جنوب غربى ساوه
تپه على درزى نوبران
تپه عليشار روستاى عليشار بخش رازقان
تپه فتسق (پسته) نوبران
تپه كل محمد نوبران
سد غدير تنگه فرقان در 25 كيلومترى ساوه
غار آقداش دهستان كوهپايه، بخش نوبران ساوه
قلعه آردمين 56 كيلومترى جاده ساوه ـ همدان
قلعه اسماعيليه 35 كيلومترى جنوب غربى ساوه
قلعه الوير شمال غربى ساوه
كاروانسراى پاسنگان 45 كيلومترى ساوه
كاروانسراى خشكه رود 45 كيلومترى ساوه
كاروانسراى عبد الغفار خان 40 كيلومترى ساوه
كاروانسراى گردين جنوب مسير ساوه ـ قم
مسجد بازار ساوه
مسجد جامع ساوه
مسجد قرمز (انقلاب) ساوه
مسجد ميدان ساوه
منطقه باستانى پيك زرند
منطقه باستانى سوسنقين نوبران
منطقه باستانى عبدالله آباد زرند
منطقه باستانى كهك رازقان
منطقه باستانى گرنگ صدرآباد زرند
منطقه باستانى مزلقان 6 كيلومترى ساوه
شهرستان شازند (سربند)
آب عمارت سربند
امامزاده سهل بن على سربند
پيست اسكى پاكل گردنهع پاكل ـ 25 كيلومترى شازند
سد خاكى هند ودر 30 كيلومترى جنوب شازند
سرآب اسكان 5 كيلومترى شمال روستاى فرسربند
سرآب عباس آباد 2 كيلومترى شرق شازند
ناحيه ييلاقى سربند سربند (شازند)
شهرستان دليجان
امامزاده شاهزاده اسحاق روستاى بيجگان بخش جاسب
امامزاده عون بن على روستاى گروگان جاسب
بازار نراق نراق
درياچه سد پانزده خرداد 5 كيلومترى دليجان
روستاى تاريخى دودهك 17 كيلومترى شمال غرب دليجان
زيارتگاه آقا شابلبل كوههاى غرب دليجان
زيارتگاه حضرت معصومه شمال نراق
غار چال نخجير 8 كيلومترى شمال و شمال شرقى دليجان
غار كهك شرق روستاى كهك
شهرستان محلات
آتشكده آتشكوه روستاى آتشكوه نيمور
امامزاده خورهه خورهه
امامزاده شاه اسماعيل نيمور
امامزاده شاهزاده موسى محله پايين محلات
امامزاده يحيى و فضل الرضا خيابان سرچشمه محلات
پل دودهك نزديكى كاروانسراى دودهك
چشمه حكيم يك كيلومترى جنوب شرقى شفا
چشمه سليمانى شمال شرقى چشمه شفا
چشمه شفا محلات
چشمه و تفرجگاه آبگرم محلات محلات
روستاى تاريخى خورهه محلات
سد ساسانى نيمور 7 كيلومترى جنوب غربى محلات
سنگ نوشته خورهه خورهه
غار آزادخان غرب محلات ـ روستاى سنجه باشى
غار سرچشمه شمال محلات
غار سوراخ گاو شمال غربى روستاى خورهه
غار شاه بلبل كوههاى شرقى محلات
غار كشته ريز شمال غربى محلات
غار گلدار گلچشمه جنوب نيمور
غار يكه چاه جنوب شرقى محلات
قلعه آقاخان محلاتى جنوب شهر محلات
قلعه جمشيدى نيمور
كاروانسراى جون آباد جنوب غربى محلات
كاروانسراى دودهك در مسير جاده دودهك به دهستان خورهه
مسجد جامع محلات
مسجد جامع نيمور
معبد سلوكى خورهه
ناحيه تاريخى نيمور 15 كيلومترى جنوب شرقى محلات
يخچال نيمور يك كيلومترى غرب نيمور
شهرستان تفرش
امامزاده ابوالقاسم 25 كيلومترى جنوب غربى تفرش
امامزاده شاهزاده احمد روستاى كوهين
امامزاده شاهزاده قاسم روستاى ترخوران
امامزاده شاهزاده هادى روستاى جمزقان
امامزاده عاقب روستاى بنابر
بقعه ابوالعلاء تفرش
تپه بالا مشهد زلف تفرش
تپه پايين مشهد زلف تفرش
چشمه آب معدنى گراو 5 كيلومترى غرب تفرش
گنبد بىبى تفرش
مسجد جامع تفرش
شهرستان خمين
آسيابهاى بادى خمين
امامزاده اسماعيل روستاى يوجان
امامزاده عبدالله خمين
بيت حضرت امام خمينى(ره) خمين
تيمچه بازار خمين خمين
شبستان مسجد جامع خمين خمين
عمارت سالار محتشم خمين
قلعه يوجان و شمس روستاى يوجان
آثار و بناهاى تاريخى
با توجه به قدمت منطقه استان مركزى (منطقه جبال يا عراق عجم در قديم) كه به زمان آريايىها باز مىگردد، و با توجه به موقعيت سياسى نظامى اين خطه در طول تاريخ بناها و اماكن باستانى بسيارى در اين استان وجود دارد كه نشانگر فرهنگ، مذهب و نژاد اصيل ساكنان اين استان مىباشد.
بر اساس بررسىهاى انجام شده، تاكنون آثار تاريخى، زيارتى، سياحتى و فرهنگى متعددى در اين استان شناسايى شده است كه 56 اثر آن در فهرست آثار بناهاى ملى به ثبت رسيده است.
شهرستان اراك
آستانه امامزاده سهل بن على
آرامگاه امامزاده سهل بن على در شهر آستانه اراك قرار دارد. اين امامزاده داراى گنبد و بنايى از دوره آل بويه است و در سالهاى اوليه حكومت شيعيان از بقاع متبركه مشهور كشور به شمار مىرفته است. ساختمان كنونى آرامگاه متعلق به دوره صفويه و زمان شاه اسماعيل است و سنگ مرقد آن سال 772 ه .ق را نشان مىدهد. صندوق اصلى مرقد، داراى كتيبهاى به خط نسخ و از نظر حكاكى ارزشمند و قابل توجه است. اين بنا داراى الحاقات و تعميراتى در زمان قاجار نيز مىباشد. اين مكان علاوه بر اين كه از لحاظ تاريخى حائز اهميت بسيار است، از لحاظ مذهبى نيز مورد توجه مردم بوده و از اماكن زيارتى معتبر و مهم ايران به حساب مىآيد.
بقعه هفتاد و دو تن
اين آرامگاه باستانى در ساروق اراك واقع است. بقعه آجرى هفتاد و دو تن مشتمل بر دو بناى متصل به يكديگر است كه هر دو بنا داراى پوشش گنبد دارى است. محوطه بقعه را گورستان وسيعى تشكيل مىدهد، بر ديوار هر دو قسمت بنا كتيبههايى به خط ثلث نوشته شده است.
از مطالعه متن كتيبه بناى بزرگتر معلوم مىشود كه تاريخ اصلى اين بنا متعلق به قرن ششم هجرى قمرى است. بانى بنا به نام على بن الحسين بن على النائب بوده، كه در تاريخ ماه ذيقعده سال 587 ه .ق امر به ساختمان اين بقعه نموده است. در داخل هر دو بنا تعدادى صندوقهاى چوبى منبت عتيقه و نفيس موجود است كه بر روى يكى از اين صندوقها سال 700 ه .ق حك شده است.
امامزاده حوا خاتون
اين بنا در جنوب شرقى قريه موت آباد، پانزده كيلومترى جاده اراك ـ قم واقع است. بناى امامزاده از سه قسمت مجزا ساخته شده و در آن چند سنگ نوشته موجود است كه بر روى يكى از آنها تاريخ 487 ه .ق ثبت شده است. ايوان رفيع امامزاده داراى طاقى به ارتفاع تقريبى پنج متر مىباشد. گنبد بنا از نوع هرمى است كه با كاشى تزيين شده است. بنا به روايات سالمندان آبادى، اين بنا توسط شاه طهماسب صفوى تعمير شده است.
امامزاده سيد محمد (عابد) (مشهد ميقان)
اين آرامگاه در ميقان در دو فرسنگى اراك واقع است. اين امامزاده از لحاظ مذهبى و تاريخى بسيار حائز اهميت بوده و به مشهد فراهان و مشهد ميقان نيز معروف است. اين بناى زيبا مشتمل بر بقعه تاريخى، گنبد كاشىكارى، رواق، ايوان و يك صحن معمور، با حجرهها، غرفهها، سقاخانهها و بناهاى وابسته به آن است. به عقيده نويسنده «گنجينه آثار قم»، صاحب مدفن «محمد بن احمد بن هارون بن امام موسى كاظم عليهالسلام» يا «محمد بن اسماعيل بن امام كاظم» است.
برفراز بقعه گنبدى است شلجمى شكل، به قطر و ارتفاع نه متر كه بدنه آن از آجر آميخته با گچكارى است. در سه جانب شمالى، شرقى و غربى بقعه، رواقهايى وجود دارند كه به يكديگر مرتبط هستند. بناى گنبد امامزاده مربوط به اواخر دوران شاه سلطان حسين صفوى مىباشد.
امامزاده شاهزاده حسين
اين آرامگاه كه در بخش فراهان اراك واقع است شامل دو قسمت اصلى و الحاقى مىباشد. گنبد بنا، هرمى هشت ترك آجرى و بدون پوشش كاشى است. در ورودى امامزاده از آثار خوب منبت كارى است كه در داخل طرحهاى هندسى آن كه به صورت چهار ضلعى نقش اندازى شده، نقشهاى گل و بوته و نام «على» به صورت خط بنايى ديده مىشود. بناى اصلى به اعتبارى مىتواند از آثار قرن نهم يا دهم هجرى باشد؛ ولى الحاقات آن از دوره قاجار و قرن سيزدهم است.
امامزاده شاهزاده عبدالله
اين بنا در روستاى گودرز، در سى كيلومترى جاده اراك به خمين و هفت كيلومتر دورتر از جاده، نزديك روستاى حسن آباد واقع است. گنبد امامزاده، كروى يك پوش با پوشش سيمانى است. ارتفاع داخلى بنا، از كف تا گنبد، پانزده متر است و تمام ديوارهاى داخلى، از ارتفاع يك تا دوازده مترى گچبرى شده است؛ اما سطح زير گنبد فاقد تزيين است. شيوه گچبرى بنا، آن را به قرن ششم هجرى قمرى مربوط مىكند.
اين بنا به شماره 1704/3 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده شاهزاده محمد
اين آرامگاه مقدس تاريخى در روستاى شاهسواران اراك واقع است. در اين محل، دو بنا در نزديكى يكديگر وجود دارد كه يكى مدفن شاهزاده محمد و ديگرى مدفن شاهزاده يوسف است. بقعه شاهزاده محمد از آثار قرن پنجم به نظر مىرسد كه از داخل و خارج به شكل برجى از تخته سنگ و گچ است كه بعدا از خارج روى آن را آجر پوش كردهاند. بر فراز بقعه، گنبدى از آجر بوده است كه در عصر صفويه به صورت گنبد شلجمى در آمده است. در جلوى بقعه، رواقى نوساز و در جانب شمالى آن، مسجد نوبنيانى واقع است.
امامزاده مشهد اردهال
آرامگاه سلطان على بن امام محمد باقر عليهالسلام (42 كيلومترى كاشان) در مشهد اردهال از دهستانهاى دليجان، در مسير جاده كاشان ـ دليجان واقع است. بناى امامزاده در مساحتى قريب به سه هزار مترمربع شامل حرم، ايوان، صحن، گنبد، گلدسته و حمامى تاريخى است. بناى اصلى امامزاده ظاهرا مربوط به زمان آل بويه و اضافات آن از جهت صحن، حمام، آب انبار، رباط، سردر و مسجد و الحاقات ديگر، از آثار مجد الدين ـ وزير سلجوقى ـ در سال 532 ه .ق است. در قرن نهم و در زمان شاهرخ تيمورى، تعميرات و اضافاتى در اين بنا صورت گرفته و در دوره شاهان صفوى ـ شاه طهماسب، شاه عباس اول و شاه سلطان حسين ـ نيز تعميرات و تزييناتى بر روى بنا انجام شده است. در اين بنا، چهار زوج درِ منبت كارى از زمان شاهرخ تيمورى و سلاطين صفوى به جاى مانده كه تاريخهاى 730، 950، 1116 و 1117 ه .ق در آنها مشهود است. در عصر قاجاريه نيز ماشاء الله خان كاشى، در ضلع شرقى صحن و ايوان، دو گلدسته بلند و دو گلدسته كوچك ايجاد و به بناى قديم الحاق كرده كه پوشش اين گلدستهها با كاشىهاى نره الوان است. اين بنا داراى سه صحن متعدد است. داخل بقعه و ايوان صفا، كتيبهها و نقاشىهاى بسيار زيبايى از دوره صفويه وجود دارد. گنبد مدور، مربوط به عهد سلجوقى است كه پوشش روى آن در دورههاى بعدى با خشت و كاشى زرد طلايى رنگ و با نقش و نگار اسليمى و گل و بوته الوان تزيين شده است؛ اما ساقه گنبد با كاشى معرق بسيار زيبا، در دوره صفوى مقرنس كارى شده است. اين بنا تحت شماره 399 به ثبت رسيده است. لازم به ذكر است كه بقعه مزبور از مهمترين بقاع مذهبى ايران بوده و محل زيارت مردم از سرتاسر نقاط ايران مىباشد.
بقعه پيرمراد (يا بقعه پير مراد آباد)
اين بنا در روستاى مراد آباد در چهارده كيلومترى جنوب شرقى اراك قرار دارد و از حيث تاريخى حائز اهميت است. طرح بيرونى بنا به شكل كثير الاضلاع منتظم است كه بر هر ضلع آن طاقنمايى و بر فراز آنها گنبدى از نوع دوپوش وجود دارد. زمينه طاق نماها با خط بنايى به شيوه گره چينى با آجر تزيين شده است. ساختمان اصلى بقعه مربوط به قرن هفتم و هشتم مىباشد. اين بنا به شماره 1568/3 به ثبت تاريخى رسيده است.
آتشكده برزو
اين آتشكده در دوازده كيلومترى راهجرد قرار داشته و متعلق به دوره ساسانى است. اين بنا از لحاظ تاريخى بسيار حائز اهميت بوده و از لحاظ ساختمانى مانند چهار طاقىهاى اين دوره در فارس و نقاط ديگر مىباشد.
ارگ حكومتى سلطان آباد (عراق)
اين قلعه يا ارگ دولتى از آثار دوره قاجاريه محسوب مىشود. البته هم اكنون قسمت عمده ارگ دولتى از بين رفته و يا به ميدان و خيابان تبديل گشته است. از مجموعه عظيم ارگ حكومتى عراق تا سال 1340 فقط عمارت نظميه، خانه سپهدار و برج شيشه باقى مانده بود. برج شيشه و خانه سپهدار نيز تحت شماره10/03/13541076 به ثبت آثار ملى رسيده بود. هم اكنون به علت عدم توجه به اين ارگ، جز خرابهاى از آن باقى نمانده است. از ديگر آثار تاريخى اراك مىتوان به موارد زير اشاره كرد: بازار اراك (دوره قاجاريه). موزه و گرمابه چهار فصل (دوره قاجاريه). مسجد چهار فصل (دوره قاجاريه). كاروانسراى چهار ايوانى دو دهك (نزديك دليجان، دوره ايلخانى). مدرسه سپهدارى (دوره قاجار) و...
شهرستان ساوه
امامزاده سلطان سيد اسحاق
اين مكان تاريخى و مقدس در شهر ساوه قرار دارد و شامل صحن، ايوان و بقعه مىباشد. بناى بقعه، از آثار قرن هفتم است كه در سدههاى بعد واحدهايى به آن افزوده شده است. گنبد فراز بقعه به صورت شلجمى هشت ترك و از آثار دوران صفويه است. در نماى جانب شمال امامزاده ايوان بلندى قرار دارد كه بر جلوه مجموعه افزوده است. از لوح روى قبر كه با خط ثلث بر آن نوشته شده معلوم مىشود كه امامزاده سلطان سيد اسحاق فرزند امام موسى كاظم عليهالسلام و برادر امام رضا عليهالسلام بوده است. اين بنا به شماره 279 جزء بناهاى تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
مسجد جامع و مناره آن
مسجد جامع و مناره آن در ساوه از مهمترين آثار باستانى ايران به حساب مىآيد. اين مسجد داراى صحنى وسيع و به شكل مساجد چهار ايوانى ساخته شده است، بناى اوليه آن متعلق به دوره سلجوقيان بوده، ليكن مجموعه ساختمان كنونى آن كه بىنهايت زيبا و با كمال ظرافت ساخته شده متعلق به دوران مغول و صفويه است، در كتيبه كاشى معرق ايوان تاريخ سال 927 ه .ق خوانده مىشود. مناره آجرى مسجد جامع كه بر طبق كتيبه كوفى مورخ به سال 504 هجرى قمرى است داراى تزئينات زيبائى از دوران سلجوقيان مىباشد. اين بقعه تاريخى و مذهبى مجموعه هنرى متنوعى از كاشىكارى، گچبرى، نقاشى و غيره مىباشد.
مناره مسجد ميدان
مناره آجرى مسجد ميدان از بناهاى سال 453 ه .ق است، اين مناره مدور آجرى كوتاهترين مناره تاريخى مىباشد. در روى بدنه آن كتيبهاى به خط كوفى و تزئيناتى از آجركارى دارد. مسجد كنونى جنب آن به استثناى قسمتى از شبستان و محراب بقيه از بناهاى قرن دهم هجرى است، كه در زمان شاه اسماعيل صفوى در سال 916 و 924 ه .ق ساخته و يا مرمت شده است.
امامزاده سليمان، فضل و موسى
در پانصد مترى شمال دهكده آوه و بيست كيلومترى شهرستان ساوه، گنبدى باستانى است كه طبق تصريح كتاب «النقض» تأليف شيخ عبدالجليل قزوينى به سال 556 ه .ق، و همچنين كتاب «مجالس المؤمنين» قاضى نورالله شوشترى، مدفن فضل، سليمان و موسى و چه بسا عبدالله ـ فرزندان بلا فصل امام كاظم عليهالسلام ـ است.
گنبد به شكل برجى است كه از آجر ساخته شده و شيوه چيدن آجرها، سطح گنبد را منقوش كرده است. بناى امامزاده را به دوره سلجوقى نسبت مىدهند. البته در جانب شرقى بقعه، رواقى در عصر صفويه افزوده شده كه مخروبه است و سطح اين رواق از كف گنبد، يك متر بلندتر است.
امامزاده شاهزاده اسماعيل
اين بنا در دهكده يل آباد، در نزديكى الوسجرد واقع و مدفن شاهزاده اسماعيل از احفاد امام موسى كاظم عليهالسلام است كه در ميان گورستانى قرار دارد و بر اطراف آن، ديوارى گلى كشيدهاند. ساختمان بقعه و بخشهاى تابعه آن، در ميانه اين محوطه به شكل مربع با جدارى آجرى، از بناهاى عصر صفوى است.
امامزاده عبدالله اوجان
اين بنا در يك فرسنگى آوه، بين آوه و ساوه، در نزديكى راه شوسه اصفهان به تهران واقع و مدفون امامزاده عبدالله فرزند بلافصل امام كاظم عليهالسلام است. گنبد مزبور، با قاعده برجى، از ابنيه تاريخى دوره سلجوقيان است كه وزير معروف، سيد مجدالدين ابوالفتح، ساكن رى، بر فراز تربت جد اعلاى خود در قرن ششم بنا نهاده است. در ميانه بقعه، مرقدى گچى و در مدخل بقعه، رواقى جديد ساز وجود دارد. تزئينات و قسمتهاى ديگر بنا آسيب ديده است.
امامزاده شاهزاده هارون
بناى مزبور، بين قريه «طراز ناهيد» و دهكده «رضاآباد» در ده كيلومترى ساوه واقع و داراى بقعه، گنبد، ايوان و دو صحن است و به نظر مىرسد از ابنيه قرن هشتم هجرى باشد. در جهت شمالى بقعه، مسجد يا رواقى است كه از الحاقات دوره بعدى به شمار مىآيد. در جلوى ايوان بقعه، چند لوح قبر مرمرى قديمى نصب شده كه بر روى يكى، نقش پيل سوار و بر ديگرى، نام ابراهيم و تاريخ 1307 ه .ق ديده مىشود. مدفون اين آرامگاه احتمالاً هارون، فرزند بلافصل امام كاظم عليهالسلام است. اين بنا به شماره 1178/2 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده يونس
اين بنا در قريه مرق از توابع نوبران ساوه واقع و از آثار قرن نهم هجرى به شمار مىآيد. اهميت اين بنا بيشتر به خاطر وجود صندوق حكاكى شده بسيار زيبايى است كه با نقوش هندسى و گل و بوته كندهكارى شده و داراى كتيبهاى به خط ثلث است. در اين مكان سنگ مرمر زيادى ديده مىشود كه بر روى يكى از آنها تاريخ 909 ه .ق كنده شده است.
بقعه پيغمبر شُهره
در ميان دهكده آوه، گورستان وسيعى است كه در جانب شمالى آن بقعهاى قديمى ولى فاقد تزيينات و جنبههاى تاريخى قرار دارد. جدار مربع بقعه از خارج، آجرى و از داخل، سفيدكارى و گنبد آن نيمه بيضى يا خودى شكل آجرپوش است. در خصوص صاحب مدفن و تاريخ ساخت بنا اطلاع چندان دقيقى در دست نيست، اما به نظر مىرسد كه بناى اصلى از ساختههاى دوره ديلمى و قرن چهارم هجرى باشد.
قلعه دختر (قيز قلعه)
بناى باستانى قيز قلعه در 23 كيلومترى جنوب غربى ساوه و مجاور روستاى كوچك قيز قلعه واقع شده است. قصر و قلعه دختر ساوه روى صخره بلندى كه در بين دو صخره ديگر قرار دارد، واقع شده است. نماى شمالى قصر و قلعه رو به دشت ساوه قرار دارد، به طورى كه از بالاى قصر مىتوان شهر ساوه، حتى مسجد جامع و مناره آن را مشاهده كرد.
وضع طبيعى كوهى كه قلعه بر آن واقع شده طورى است كه صعود به آن كمى مشكل است. اين قلعه را «قلعه اسماعيليه» نيز ناميدهاند. ورود به قلعه از طريق چند راه پله سرپوشيدهاى كه با استادى تمام استتار شدهاند ميسر است. استتار راه پلهها با ساختن ديوارى از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد ديوارهاى صخره صورت گرفته است. پلهها به اتاقهايى در دل صخره منتهى مىشود. اين قلعه از حيث تاريخى بسيار حائز اهميت است و ساخت آن به دوره ساسانى و اوايل اسلام باز مىگردد. در شمال قلعه، بقايايى از يك آبادى و تپه قرار دارد كه در آن سفالهايى از هزاره چهارم و پنجم قبل از ميلاد يافت شده است.
شهرستان محلات
معبد خورهه
معبد خورهه از قديمىترين آثار استان، مىباشد، خورهه معبدى برجاى مانده از دوران سلوكيه و پارتها. كه سلوكيان در زمان اقامت كوتاه خود در ايران براى پيروان مذهبشان ساختهاند. واژه «خورهه» ريشهيى اوستايى دارد و به معناى برآمدن خورشيد و روزهاى روشن است. اين معبد متعلق به قرن چهارم پيش از ميلاد است و هم اكنون فقط دو ستون سنگى يكپارچه از آن برجاى مانده است. اين معبد باستانى در روستاى خورهه در شمال شهر محلات واقع است.
امامزاده شاهزاده اسحاق
اين بناى مذهبى ـ تاريخى در بخش جاسب شهرستان محلات واقع و بقعهاى مربع شكل است كه طول هر ضلع آن 50/5 متر است. امامزاده داراى گنبد داخلى و بيرونى و نيز صندوقى نفيس و منبت كارى شده است كه با كنده كارىهاى گل و بوته تزيين شده و كتيبههايى بر روى آن نوشته شده است.
از نوشتههاى روى كتيبه چنين برمىآيد كه اين بنا در زمان سلطان محمد خدابنده ساخته شده است.
امامزاده شاهزاده عبدالله
بناى اصلى اين مكان مذهبى و تاريخى مربوط به دوره صفويه و قبل از آن مىباشد. بقعه مورد نظر، به شكل مربع متساوى الاضلاعى به دهانه هشت و ارتفاع نه متر، مشتمل بر چهار شاه نشين، هر يك به دهانه چهار و عرض يك متر است كه از هر كدام، به جز شاه نشين غربى، درى به خارج گشوده مىشود. بر فراز بقعه، گنبدى كلاهخودى به قطر و ارتفاع دوازده متر از آجر وجود دارد كه اينك با كاشىهاى خشتى پوشش يافته است.
در سال 1341 ه .ق اين بنا مرمت شده است.
امامزاده شاهزاده موسى
بناى امامزاده در دامنه كوهى در ارتفاع ده مترى از سطح زمين در ده پايين محلات واقع است. مدفونان اين بقعه سه تن از سادات رضاييه (اروميه) ـ از احفاد موسى مبرقع و از فرزندان امام جواد عليهالسلام ـ به اسامى شاهزاده موسى و ستى امامه و فاطمه خاتون هستند. از اين خاندان جليل، در قرن چهارم، افراد بسيارى در محلات ساكن بودهاند. اين بنا شامل بقعهاى با دو فضاى گنبد، يك غرفه، سه تالار، يك ايوان و يك صحن با يك مقبره قديمى است. اصل بنا در دوره صفويه ساخته شده و الحاقات در قرن دوازدهم و سيزدهم هجرى قمرى انجام گرفته است.
قلعه جمشيدى
قلعه جمشيدى در نيمهور محلات واقع است كه احداث آن به بيش از هزار و پانصد سال پيش باز مىگردد. اين قلعه در گذشته داراى خندق و دروازهاى مجهز به ابزارهاى ضد آتش سوزى بوده و راههاى پنهانى قلعه، آنرا به خارج از نيمهور متصل مىكرده است.
همچنين اين قلعه داراى چاه آب، مرده شوى، خانهاى با درِ سنگى و ساير تأسيسات لازم بوده است. از قلعه جمشيدى هنوز نبشى و بخشى از ديواره جنوبى و شرقى (آفتاب روترين بخش) باقى مانده كه در حال فرو ريختن است.
آتشكده آتشكوه
اين آتشكده باستانى آتشكوه از بناهاى دوره ساسانى در دهكده آتشكوه در شش كيلومترى جنوب شرقى نيمهور از توابع محلات قرار دارد. اين دهكده و آتشكده آن، بر سر راه قديمى اصفهان به قم و رى و در درهاى زيبا و سرسبز قرار گرفته است. در كتب تاريخى معتبر بسيار از اين معبد نام برده شده است. اين بناى باستانى به شماره 311 در فهرست بناهاى تاريخى به ثبت رسيده است.
شهرستان خمين
امامزاده اسماعيل
اين آرامگاه در ده يوجان شهرستان خمين واقع است و نقشهاى چهارضلعى دارد كه طول هر ضلع آن 90/6 متر است. سه در از چهار در ورودى داخل بقعه را درهاى منبت كارى دوران صفويه تشكيل مىدهند كه داراى تزيينات گل و بوته اسليمى هستند. نام حضرت على عليهالسلام بر روى درهاى مزبور نقش بسته است. تاريخ رومى در جبهه شمالى، مربوط به سال 1022 ه .ق است. ورودى اصلى بنا از طريق ايوان شمالى است. گنبد بنا به صورت عرقچينى و آجرى كم خيز به بلندى نه متر از كف بنا شده است. مصالح عمده بنا از خشت است. امامزاده اسماعيل را فرزند امام موسى كاظم عليهالسلام ذكر كردهاند. اين بقعه به شماره 1625/3 در فهرست بناهاى تاريخى به ثبت رسيده است.
بيت امام خمينى(ره)
اين منزل قديمى از جهات تاريخى سياسى و مذهبى داراى اهميت بسيارى است. ساختمان آن گرچه از هرگونه تزيينى مبراست، اما در عين سادگى (به ويژه در گذشته)، نسبت به منازل اطراف خود از بزرگى و ابهت خاصى برخوردار بوده است و در سالهاى ناامنى و حملات ياغيان، پناهگاه مردم بىدفاع بوده است. بناى مذكور شامل بخشهاى اندرونى و بيرونى است. ورودى اصلى از سمت مشرق بوده كه ابتدا به يك هشتى و دالان وارد و سپس وارد حياط مىشوند. منزل امام داراى يك شبستان بزرگ مىباشد كه در ايام تابستان در آن زندگى مىكردند. بيت امام(ره) مجموعهاى است از بناهاى خصوصى، عمومى و تداركاتى و.... مصالح به كار رفته در آن شامل سنگ، آجر، چوب، گل و خشت خام مىباشد. اين بنا مربوط به دوره قاجار مىباشد.
شهرستان تفرش
مسجد جامع ششناو
اين مسجد قديمى كه در محله فم تفرش قرار دارد به دوره سلجوقيان تعلق دارد و جزو اماكن باستانى ثبت شده به شمار مىرود و وضعيت كنونى آن از لحاظ استوارى نسبتا خوب است. مسجد داراى مقصوره، شبستان، ايوان و صحن مىباشد. در سمت شمالى مقصوره ايوانى است كه از الحاقات عصر صفويه بوده و داراى سنگ تراشى و جدار سفيد كارى شده مىباشد. در غرب مسجد ششناو حسينيه بزرگى با حجرات متعدد ساخته شده است.
بقعه ابوالعلى
بقعه ابوالعلى از بقاع تفرش، به ابوالعلى مهدى بن محمد از نوادگان امام جعفر صادق عليهالسلام منتسب است. به نظر مىرسد بقعه و قبه كلاه خودى آن از بناهاى سده هشتم هجرى باشد و ايوانها و غرفهها را در دوره صفويه الحاق كرده باشند. اين بناى تاريخى و مقدس در مركز شهر تفرش واقع مىباشد.
بقعه شاهزاده احمد
اين بقعه در روستاى گويين تفرش واقع است. امامزاده احمد از احفاد امام موسى كاظم عليهالسلام مىباشد. مدفن امامزاده مشتمل بر بقعه، قبه و چند ايوان و حُجره، غرفه و صندوق منبت كارى شده و صحن است. سبك ساختمان مشابه بناهاى سده نهم هجرى بوده، ولى در دوره شاه طهماسب صفوى گنبد بقعه مزبور تعمير و نوسازى شده است.
گنبد بىبى (در بىبى)
گنبد بىبى يا در بىبى از بناهاى باستانى تفرش است. قاعده گنبد برجى شكل از خارج مربع و به ارتفاع 6 متر با جدارى از تخته سنگ و گچ است. اين گنبد از آثار قرن ششم هجرى است.
كاروانسراى پاسنگان
اين اثر تاريخى از آثار دوره صفويه بوده فاصله اين كاروانسرا تا نزديكترين جاده آسفالته 45 كيلومتر مىباشد. به عنوان آثار باستانى ملى ايران به ثبت رسيده است.
كاروانسراى تينوش
قدمت اين اثر تاريخى به دوره صفويه برمىگردد. مصالح ساختمانى اين اثر جر مىباشد و از نوع دو ايوانى است.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
