رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان قم
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
از لحاظ طبيعى قم جاذبه مهمى ندارد. مكانهاى مهم طبيعى قم كه مىتوان آنها را جز مكانهاى ديدنى به شمار آورد عبارتند از: ـ درياچه قم كه در شمال شرقى شهرستان قم واقع است.
ـ درياچه حوض سلطان در مشرق جاده قم ـ تهران قرار دارد. قسمت غربى درياچه قم كه هميشه پر آب و نمايان است به نام درياچه حوض سلطان معروف است.
ـ روستاهاى فردو و وشنوه نيز از ييلاقات بسيار خوب قم است.
جاذبههاى تاريخى استان قم بيشتر جنبه مذهبى دارند و شامل امام زادگان، مساجد و ساير مكانهاى مذهبى مىشود.
مهمترين اين مكانها عبارتند از:
ـ حرم حضرت معصومه عليهاالسلام.
ـ موزه حضرت معصومه عليهاالسلام.
ـ مسجد جمكران، ابتداى جاده كاشان.
ـ امامزاده شاه حمزه، خيابان آذر.
ـ امامزاده زيد، چهل اختران.
ـ امامزاده سلطان محمد شريف، دروازه قلعه.
ـ امامزاده علىبنجعفر، گلزار شهدا، انتهاى خيابان چهارمردان.
ـ سه قبر باغ گنبد سبز، انتهاى چهارمردان.
ـ امامزاده ابراهيم و امامزاده محمد، خيابان شاه ابراهيم.
ـ امامزاده جعفر، خيابان شاه ابراهيم.
ـ امامزاده شاه سيد على، خيابان شاه سيد على.
ـ امامزاده احمد، خيابان شاه سيد على.
ـ امامزادگان خاكفرج، انتهاى خيابان خاكفرج.
ـ امامزاده صفوراء، انتهاى خيابان خاكفرج.
ـ امامزاده ناصر، خيابان آذر.
ـ شاهزاده احمد قاسم، دروازه قلعه.
ـ مسجد امام حسن عسگرى عليهالسلام، چهار راه بازار.
ـ مسجد جامع (جمعه)، خيابان آذر.
ـ مسجد عشقعلى، خيابان چهارمردان.
ـ مسجد اعظم، كنار حرم حضرت معصومه عليهاالسلام.
ـ مصلاّى قدس، خيابان ساحلى.
ـ مدرسه فيضيه، كنار حرم حضرت معصومه عليهاالسلام.
ـ منزل حضرت امام، خيابان معلم، يخچال قاضى.
بر اساس آمار موجود در سال 1375، در شهر قم، شش هتل با 141 اطاق و 38 مسافرخانه با 789 اطاق در خدمت زائران و مسافران وجود داشته است.
هتلهاى درجه يك و دو قم عبارتند از: كوثر، النبى، الزهرا، رُز، ارم.
لازم به ذكر است كه در كنار اين هتلها و مسافرخانهها، تعدادى رستوران و مراكز تهيه غذا براى ارائه خدمات به مسافران وجود دارد.
آثار و بناهاى تاريخى
شهر مقدس قم گنجينه گرانسنگى از آثار تاريخى و ميراث فرهنگى است و پيشينه برخى از اين آثار به دوران پيش از اسلام مىرسد. آثار به يادگار مانده از دورانهاى پيشين (همچون آتشكدهها، معبدها و دخمهها) نشان مىدهد كه اين اقوام، زرتشتى بودهاند. ماكسيم سيرو باستان شناس فرانسوى از جمله كسانى است كه در سال 1938 ميلادى به بررسى يكى از اين آثار به نام «قلعه دختر» پرداخته است. (اين قلعه بيرون قم در ضلع غربى واقع شده و به «قلعه كبرى» معروف است). ساخت كلى اين بنا نشان مىدهد كه متعلق به اواخر دوره ساسانيان مىباشد. آثار بسيارى از اين دست در روستاهاى پيرامون قم به ويژه در حومه جنوبى شهر (روستاى جمكران) وجود دارد. لازم به ذكر است مزرعه و نهر «شهرستان» واقع در جنوب شرقى قم از مكانهاى مهم منطقه مىباشد.
امامزادهها و بقاع متبركه
آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام
ساختمان بارگاه و مرقد مقدس حضرت معصومه عليهاالسلام از اواسط قرن سوم ه .ق آغاز و در طى قرون چهارم، پنجم و ششم ه .ق داراى قبه، گنبد و تزييناتى گرديد ليكن آبادى و شكوه اين آستانه مربوط به دوران صفويه است. شاه اسماعيل صفوى در سال 925 ه .ق به احداث ساختمان ايوان شمالى همت گماشت. در زمان شاه طهماسب اول صفوى (939 ه .ق) و شاه عباس دوم (1055 ه .ق) ابنيه آستانه تكميل و تزيينات مهمى به آن اضافه گرديد. ابنيه مهم آستانه مقدسه شامل دو صحن قديم و جديد، ايوان آئينه و گلدستههاى آن، رواق ضريح، مرقد مطهر، مسجد بالاسر، صحن زنانه، ايوان و گنبد طلا و چند درِ زرين و سيمين و خاتم است. مساحت مجموعه بناهاى آستانه كه شامل حرم مطهر، صحن عتيق، صحن جديد، موزه و ساير ساختمانهاى وابسته به آن است در حدود 13527 مترمربع است. از اين مساحت 1914 مترمربع آن زير بناى گنبد و ايوانهاى شمالى، جنوبى و شرقى، مسجد بالاسر و مقابر شاهان صفوى مىباشد.
امامزاده على بن جعفر
بناى امامزاده على بن جعفر از بناهاى قرن هشتم هجرى قمرى است. گنبد آن به شكل هرم دوازده ترك است كه بر روى پايه بلند آجرى قرار گرفته است. اهميت اين بنا از لحاظ دارا بودن كاشيهاى نفيس طلائى ستارهاى شكل و كوكبى است، همچنين محراب گرانبهاى آن جزء نفايس هنر كاشىپزى مىباشد. تعدادى از كاشيهاى گرانبهاى خشتى و كوكبى مورخ آن به موزه آستانه قم منتقل شده است و اكنون زينتبخش غرفه اسلامى موزه است. مرقد امامزاده على بن جعفر در انتهاى خيابان چهارمردان، كنار گلزار شهدا واقع است و نام گلزار شهدا به نام آن بزرگوار زينت يافته است.
شاه جعفر موسوى
به اين اسم دو امامزاده در شهر قم وجود دارد. يكى از آنها در جاده كاشان نزديك قبرستان بقيع و ديگرى واقع در خيابان امامزاده شاه ابراهيم كه يكى از كهنترين مزارهاى شهر و از نوادگان امام موسى كاظم عليهالسلام به حساب مىآيد. امامزاده شاه جعفر موسوى، از نقباء و شرفاى علويّه در اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم بوده كه در يورش سپاه چنگيز در سال 617 ه .ق در زمان قتل عام مردم قم به شهادت رسيد. بقعه اين امامزاده كمى بالاتر از بقعه امامزاده ابراهيم واقع شده است.
امامزاده شاه ابراهيم
بقعه مورد نظر مدفن شاهزاده ابراهيم موسوى است كه در جانب شرقى شهر و در نزديكى مزار على بن جعفر عليهالسلام واقع است. اين بنا از آثار باستانى اصيل آراسته به گچبرىهاى جالب و دست نخورده و به سبك قرن هشتم، برهنه از رواق و بيوتات تابعه بوده است. ساختمان اين قبّه و بارگاه در سال 805 به پايان رسيده و تزيينات ممتاز گچبرى خود را بدون نياز به تعمير از سه قرن گذشته تا حال حفظ كرده است.
شاهزاده ابراهيم
بقعه شاهزاده ابراهيم در خيابانى به همين نام قرار گرفته است. اين بقعه سابقا در يك كيلومترى شمال غربى قم بوده كه اكنون در اثر گسترش و توسعه شهر در مركز قم قرار گرفته است. بقعه مورد نظر متعلق به سال 721 ه .ق مىباشد. باستان شناسان معتقدند كه بالاى آن گنبد هرمى شكل بوده كه فرو ريخته است. در مدخل صحن دروازه و ايوان باشكوهى همراه با دو گلدسته، مزيّن به كاشىهاى گرهاى الوان موجود مىباشد. در اين بقعه دو قبر به نامهاى ابراهيم بن موسى بن جعفر و محمد بن موسى بن جعفر وجود دارد.
امامزاده احمد بن قاسم
اين امامزاده در ميدان معلم (دروازه قلعه) واقع شده است. وى از نوادههاى امام جعفر صادق عليهالسلام است كه بارگاه آن از يادگارهاى خاندان صفى در قرن هشتم مىباشد. متأسفانه بخشى از كاشىهاى امامزاده ربوده شده و به اروپا انتقال يافته است، از آن جمله لوح مرقد به عنوان محراب مسجد در موزه برلين نگهدارى مىشود.
چهل اختران
در ناحيه شرقى قم در محلهاى معروف به محله موسويان واقع در خيابان طالقانى، مقبره جمعى از امامزادگان واقع شده است كه به چهل اختران مشهور است. معروفترين اين امامزادگان موسى مبرقع فرزند امام جواد عليهالسلام مىباشد. بقعه موجود از آثار قرون نهم و دهم هجرى است ولى چوب درگاه شمالى اين مقبره كه اكنون در موزه ايران باستان نگهدارى مىشود مربوط به پيش از قرن نهم مىباشد. در سال 953 به دستور شاه طهماسب صفوى بر سر اين قبور ساختمانى عالى با سقفى بسيار بلند ساخته شد.
بقعه امامزاده زيد
در نزديكى چهل اختران، امامزاده زيد واقع شده و مطابق اقوال، از نوادگان امام سجاد عليهالسلام است كه در قرن چهارم درگذشته است. بقعه اين امامزاده در قرن هفتم، ايوان آن در قرن نهم و گنبد نيز در قرن دهم ساخته شدهاند.
مساجد تاريخى
مسجد جمكران
ممتازترين و پربركتترين مساجد اين ديار، مسجد جمكران (صاحب الزمان) مىباشد كه هر هفته هزاران نفر به صورت كاروان يا انفرادى از شهرهاى دور و نزديك (حتى كشورهاى مختلف) به منظور زيارت و كسب معنويت و رفع حاجت به اين مكان باعظمت مشرف مىشوند. حدود 1021 سال پيش (سال 393 ه .ق) بناى اين مسجد به دستور حضرت حجت عليهالسلام آغاز گرديد. (شرح اين ماجرا در كتابهاى مختلف آمده است) بناى اين مسجد طى قرنهاى متمادى در حال تغيير و تحول بوده است و هم اكنون يكى از مسجدهاى بزرگ ايران به شمار مىرود.
مسجد جمعه (جامع)
يكى از بزرگترين و قديمىترين مساجد شهر قم، مسجد جامع در خيابان طالقانى (آذر) مىباشد. اين جامع عتيق تاريخى مجموعهاى از بناهاى چند عصر و داراى مقصوره و گنبدى باستانى و ايوانى قديمى با دو گوشواره، سه شبستان فتحعلى شاهى و زيرزمينى ناصرالدين شاهى به ضميمه ايوان و صحن و سردر ورودى مىباشد. ايوان جلوِ مقصوره با دهانه 14 متر و عرض 7 متر و ارتفاع 18 متر در نهايت زيبايى و شكوه است. در اين ايوان چيزى كه تعجب معماران هنرمند را برمىانگيزد مقرنس گچى و پوشش آن مىباشد. اين بنا متعلق به سالهاى 752 تا 755 ه .ق است.
مسجد اعظم
از مساجد بسيار عظيم و با اهميت قم مىباشد كه در كنار حرم حضرت معصومه عليهاالسلام واقع شده كه از نظر بنا و ساختمان در قم بىنظير مىباشد. اين مسجد به امر حضرت آيتالله العظمى بروجردى ساخته شده است. مسجد اعظم داراى گنبدى زيبا، دو گلدسته به بلندى شصت متر، ايوان بزرگ و دو شبستان رو به شمال مىباشد.
مسجد امام
اين مسجد عظيم در چهارراه بازار واقع شده كه به صورت ابتدايى توسط احمد بن اسحاق اشعرى(ره) به امر حضرت امام حسن عسگرى عليهالسلام ساخته شد. در دوران صفويه و قاجاريه تغييراتى در آن به عمل آمد و اخيرا نيز توسط مرحوم حجت الاسلام ميرزا ابوالفضل زاهدى(ره) امام جماعت مسجد، به جاى قسمت سرداب، زير زمينى وسيع به همراه مسجد بالاى آن احداث گرديد و به صورت جالب و نوينى درآمده است. [هم اكنون بناى جديد اين مسجد توسط بيت آيتالله العظمى گلپايگانى و زير نظر آيتالله العظمى صافى گلپايگانى در حال احداث مىباشد.]
مسجد سينى
مسجد سينى در محله پنجه على واقع شده است. بالاى محراب مسجد جاى پنجهاى است كه گويند پنجه على عليهالسلام است، اين مسجد در سال 886 هجرى قمرى ساخته شده است. ظاهرا پنج نفر كه نام آنها «على» بوده، اين مسجد را ساختهاند و از اين رو به چنين نامى شهرت يافته است.
مدارس قديمى
مدرسه فيضيه
اين مدرسه كه در كنار حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام واقع شده يكى از پرآوازهترين حوزههاى علوم دينى در جهان مىباشد. اين مدرسه را از بناهاى دوره صفويه مىدانند كه به دستور شاه تهماسب اول ساخته شد، ولى بناى امروزى آن مربوط به زمان فتحعلى شاه قاجار (1213 ه .ق) مىباشد. در زمان حضرت آيتالله حائرى طبقه دوم اين مدرسه مشتمل بر چهل حجره ساخته شد. به تازگى سالنى بزرگ و باشكوه در زير حياط اين مدرسه احداث گرديده است. همچنين ساختمان كتابخانه مدرسه فيضيه، در ضلع شرقى آن در دست ساخت مىباشد كه در آينده نزديك افتتاح خواهد شد.
مدرسه رضويه
اين مدرسه در بازار كهنه قم واقع شده و منسوب به امام رضا عليهالسلام مىباشد. بعضى از مورخان معتقدند كه حضرت على بن موسى الرضا عليهالسلام در هنگامى كه به سوى مرو مىرفتند بر سر راه خود در قم در اين مدرسه اقامت كردند.
مدرسه جهانگير خان
روبروى در مسجد جامع قرار دارد. اين مدرسه در دوره صفويه به وسيله دانشمند زمان جانى خان (جهانگيرخان قشقايى) ساخته شد. در دوره ناصرالدين شاه قاجار تعمير و بازسازى شد و از اين رو به مدرسه ناصرى نيز مشهور مىباشد.
مدرسه خان (مهدى قلى خان)
اين مدرسه كه در نزديكى گذرخان، روبروى حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلامقرار دارد به وسيله مهدى قلى خان در دوره صفويه ساخته شد و به امر آيتالله بروجردى بازسازى و تجديد بنا گرديده است و به همين خاطر به مدرسه آيتالله بروجردى نيز مشهور است.
مدرسه حاج سيد صادق (مدرسه حاجى)
اين مدرسه كه در نزديكى گذر قاضى سعيد قمى (گذر حكيم كوچك) واقع شده، در سال 1273 ه .ق به دستور ميرزا آقا خان نورى (صدر اعظم ناصرالدين شاه) براى مرحوم حاج ملا محمد صادق مجتهد قمى ساخته شد.
مدرسه دارالشفاء
اين مدرسه كه در كنار مدرسه فيضيه واقع شده است نخست به عنوان بيمارستان براى آستانه مقدسه به دستور فتحعلى شاه قاجار در سال 1214 ساخته شد و سپس به شكل مدرسه و مسكن طلاب علوم دينى درآمد. پس از انقلاب اسلامى ساختمان فرسوده آن تخريب و با اسلوبى جديد در سه طبقه بازسازى شد.
ساير بناها
كاروانسراى پاسنگان
اين كاروانسرا از بناهاى قرن سيزدهم هجرى قمرى مىباشد كه بين جاده قم به كاشان واقع شده است.
كاروانسراى قلعه سنگى
اين كاروانسرا كه در محمدآباد قمرود واقع شده است، داراى حياط مركزى و از نوع بناهاى چهار ايوانى مىباشد و در چهار گوشه داراى چهار برج گرد است. همچنين داراى حجرههايى در چهار طرف مىباشد كه در برخى از قسمتها داراى مال بند يا بارانداز است. تاريخ احداث بنا كه از ورقههاى سنگ برپا شده، با توجه به اسلوب و شيوه كار، مربوط به دوره سلجوقى است. اين بنا به شماره 2138 در فهرست آثار باستانى به ثبت رسيده است.
خانه امام خمينى
اين بنا شامل ساختمانى دو اشكوبه و بسيار ساده شامل يك طبقه زيرزمين و طبقه همكف مىباشد و حياط ساختمان در قسمت جنوبى قرار گرفته و در سمتهاى شرق و غرب آن فضاهاى سرپوشيده قرار دارد. در قسمت غربى نيز يك طاق با زير زمين و حياط مجزا وجود دارد. تاريخ ساخت اين بنا به اوائل قرن معاصر مربوط مىشود. اين منزل در خيابان معلم با شماره 1745 در فهرست آثار باستانى به ثبت رسيده است.
تيمچه بزرگ
تيمچه بزرگ از ابنيه شكوهمند استان و از آثار هنرى استاد حسن معمار باشى در سال 1301 ه .ق بنياد گرديد. اين تيمچه با دو درب ورودى كه سقف آن متشكل از سه چشمه به طول 28 متر است و چشمه ميانى به دهانه و ارتفاع 15 متر داراى دو پوشش مىباشد. بانى اين تيمچه حاج سيد محمود طباطبايى تاجر بزرگ قم بوده است.
مناره ميدان
در كنار محوطه ميدان كهنه منارهاى آجرى به قطر 5/3 متر و ارتفاع 25 متر وجود دارد كه منتسب به دوره سلجوقيان مىباشد. اين بنا در اثر گذشت زمان قسمتهايى از آن فرو ريخته بود كه در سال 1191 به وسيله يكى از امراء زنديه مرمت گرديد.
منارههاى مدرسه غياثيه (پامنار)
سردر و منارههاى مدرسه غياثيه در نزديك ميدان كهنه واقع شده كه از آثار نيمه نخستين قرن نهم، مقارن با سال 830 ه .ق مىباشد. سردر مدرسه به بلندى دوازده متر و دهانه آن هفت متر و پهناى آن چهار متر مىباشد كه بر روى اين در دو مناره به قطر 20/2 متر و بلندى 13 متر با پوشش آجرى قرار گرفته است. لازم به ذكر است كه در حال حاضر قسمتهايى از اين منارهها فرو ريخته است.
مقابر باغ گنبد سبز
در باغ گنبد سبز بيرون دروازه كاشان سه بنا از قرن هشتم وجود دارد كه از نظر سبك بنا با يكديگر همانند مىباشند. در اين سه بنا امراى خاندان على صفى، فرمانروايان مستقل قم به خاك سپرده شدهاند. گچبرىهاى نفيس و ممتاز اين بناها متعلق به قرن هشتم هجرى مىباشد.
قبرستان شيخان
در جلوى آستانه مقدسه، قبرستان شيخان قرار دارد. در اين مكان مقدس گروهى از ياران نزديك امامان عليهالسلام و دانشمندان فرزانه به خاك سپرده شدهاند كه از جمله زكريا بن آدم (همدم و همنشين امام رضا عليهالسلام در سفر حج) و ميرزاى قمى (فقيه و دانشمند بزرگ قرن سيزدهم) مىباشد. پيشينه بعضى از اين مقبرهها به سال 300 ه .ق مىرسد. اين گورستان كه در گذشته به «گورستان بابلان» مشهور بوده است محدوده وسيعترى را شامل مىشده و تا مقبره على بن ابراهيم (صاحب تفسير قرآن)، مقبره محمد بن قولويه (فقيه و مفسر مشهور قرن سوم هجرى)، قبر ميرزا حسن لاهيجى (حكيم و دانشمند قرن يازدهم)، بقعه على بن بابويه و قاضى سعيد و حكيم هيدجى را شامل مىشده است.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
