مدارس دینی استان گلستان

تعليم و تربيت و آموزش طى قرون اوليه بعد از اسلام در ايران همچون ساير بلاد اسلامى غالبا در مساجد انجام مى‏گرفت. شيوه تدريس بيشتر املاء حديث، سيره، مغازى و قرائت بود. رشد و شكوفايى حلقه‏هاى درسى از قرن دوم به بعد كه علوم عقلى و مباحث علمى با ترجمه آثار يونانى وارد جامعه اسلامى شد، شروع گرديد. در همين دوران در شهر استرآباد و گرگان معلمين بزرگى به تدريس مشغول بودند كه «اصحاب الحديث» خوانده مى‏شدند. آنها در مساجد به تدريس حديث مى‏پرداختند.

از قرن چهارم ه .ق به بعد گاهى در خانه فضلا و بزرگان مانند محمد بن فضل تميمى، رئيس شهر گرگان، مجلس درس تشكيل مى‏شد.

همچنين در طى قرن‏هاى اوليه گسترش اسلام در استان گلستان مدارس دينى چندى در اين شهر تأسيس گرديد كه برخى از آنها عبارتند از:

1ـ مدرسه ابو طاهر شباك

كه خود وى نيز در آنجا تدريس مى‏كرد. فعاليت اين مدرسه از نيمه دوم قرن پنجم تا اواخر قرن ششم ادامه داشته است.

2ـ مدرسه عماديه

اين مدرسه كه هم اكنون يكى از قديمى‏ترين مدارس گرگان محسوب مى‏گردد با همان سبك و معمارى زيبا گذشته باقى مانده است. اين مدرسه متعلق به قبل از صفويه است. برخى نيز اين مدرسه را متعلق به اواخر قرن هشتم و اوايل قرن نهم هجرى قمرى مى‏دانند. اين مدرسه موقوفات زيادى داشته است.

3ـ مدرسه دارالشفاء (شفائيه)

اين مدرسه در حاشيه بازار و در ضلع شمالى «بازار نعلبندان» استرآباد (گرگان فعلى) در سال 935 ه .ق در زمان حكومت شاه طهماسب صفوى توسط خواجه مظفر پتكچى، از اعيان و صاحب منصبان بانفوذ استرآباد بنا شده است. اين مدرسه نيز همچون ساير مدارس داراى موقوفات فراوانى بوده كه به صورت پراكنده در وقف نامه‏هاى دوره صفويه و متعلق به خانواده‏هاى خواجه مظفر باقى مانده است. آب رودخانه زيارت (خواجه رود) وقف اين مدرسه است.

دارالشفاء در زمان قاجاريه در سال 1294 ه .ق تعمير شده است و سپس در سال 1354 ه .ش به وسيله سازمان ملى حفاظت آثار باستانى تجديد بنا شده است. اين مدرسه هم اكنون نيز مورد استفاده است.

4ـ مدرسه صالحيه

اين مدرسه در عصر فتحعلى شاه قاجار و حكومت بديع الزمان ميرزا (نوه فتحعلى شاه) در استر آباد در سال 1230 ه .ق توسط شخصى به نام محمد صالح استر آبادى بنيان گذارى شد. اين مدرسه نيز موقوفات بسيارى داشته است. اين مدرسه در محله سرچشمه استر آباد (گرگان فعلى) واقع است كه در گذشته در ضلع شمالى بازار نعلبندان و ضلع شرقى بازار كهنه قرار مى‏گرفت.

5ـ مدرسه سادات (مفيديه)

بنيان گذار اين مدرسه «سيد مفيدى‏ها»ى معروف منطقه استر آباد بودند. (سادات مفيدى از خاندان‏هاى بانفوذ منطقه گرگان از زمان صفويه بوده‏اند.) تاريخ بناى مدرسه به روشنى مشخص نيست البته آنچه مسلم است اين مدرسه سال 1230 ه .ق داير بوده و متولى داشته است. نماى جديد اين مدرسه در اسفند ماه سال 1341 ه .ش توسط سيد عبدالوهاب شيخ الاسلامى بنا گرديد. اين مدرسه موقوفات زيادى از جمله چند باب دكان در بازار كهنه داشت. هم اكنون نيز مقدارى از موقوفات را در اختيار دارد. اين مدرسه در محله درب نو قرار دارد.

6ـ مدرسه امام صادق عليه‏السلام

اين مدرسه بر اساس «سنگ نبشته»اى كه از بانى آن باقى مانده است در تاريخ 1240 ه .ق در زمان فتحعلى شاه قاجار توسط محمدتقى خان هزار جريبى در ضلع غربى بازار نعلبندان بنا گرديد. اين مدرسه هم اكنون به نام مدرسه امام صادق عليه‏السلام به فعاليت خود در زمينه تعليم و تربيت ادامه مى‏دهد و بين محله نعلبندان و محله درب نو واقع است.

7ـ مدرسه محسنيه (آقا محسن)

اين مدرسه در حاشيه مدرسه «عماديه» و در ابتداى ضلع جنوبى «بازار كهنه» (چهار راه ميدان فعلى) در سال 1241 ه .ق تأسيس شده است. اين مدرسه در سال 1397 ه .ق (1355 ه .ش) توسط سيد رضا هاشمى تجديد بنا گرديده است.

8ـ مدرسه سردار

مدرسه سردار در سال 1247 ه .ق (1210 ه .ش) به وسيله ملا رضا استرآباد بنيان گذارى شده است. اين مدرسه پس از سال‏ها فعاليت در دوران حكومت ناصرالدين شاه به دستور وجيه الله ميرزا، سپهسالار اعظم، معروف به امير خان سردار تجديد بنا گرديد. به همين مناسبت به نام مدرسه سردار معروف گشت. مدرسه قبلاً سردر زيبايى داشته كه در سال 1370 ه .ش در تجديد بنا از بين رفته است.

9ـ مدرسه سعديه راميان

اين مدرسه از مدارس قديمى استان گلستان است كه در شهر راميان و در منطقه‏اى بسيار زيبا و با صفا قرار دارد. ساختمان مدرسه در سال‏هاى اخير تا حدودى بازسازى شده است. اين مدرسه داراى موقوفات زيادى است كه مخارج مدرسه را تأمين مى‏كند. البته زمين‏هاى زراعى موقوفه آن هم اكنون در اختيار بنياد مستضعفان است كه به همين علت درآمد حاصله نسبت به مقدار موقوفه ناچيز است. چند سالى است كه مدرسه دوباره فعال شده و هم اكنون طلاب چندى در آن مشغول تحصيل هستند.

10ـ مدرسه امام خمينى

اين مدرسه در سال 1368 ه .ش به همت نماينده ولى فقيه در استان گلستان جناب حجت الاسلام نور مفيدى بنا شده است. امروزه اين حوزه بسيار فعال بوده و تعداد زيادى طلبه در آن مشغول به تحصيل مى‏باشند.

اين مدرسه كه حدود بيست هزار متر مربع مساحت دارد در اول جاده گرگان ـ بهشهر، روبروى پمپ بنزين واقع است.

11ـ مدرسه منتظريه گنبد

مدرسه منتظريه در گنبد كاووس به همت حجت الاسلام ابراهيمى ساخته شد. ايشان در دوران تصدى مسؤوليت سازمان تبليغات اين مهم را انجام دادند و تا زمان حيات ايشان از فعاليت خوبى برخوردار بوده است.

12ـ مدرسه امام صادق عليه‏السلام (عماديه گنبد)

اين مدرسه به همت امام جمعه سابق گنبد، حجت الاسلام و المسلمين حسين عمادى ساخته شده است و هم اكنون نيز زير نظر ايشان اداره مى‏شود. تعداد طلاب فعلى اين مدرسه كم است.

13ـ مدرسه امام خامنه‏اى

مدرسه امام خامنه‏اى از مدارس نوپا در سال‏هاى اخير پذيراى طلاب علوم دينى بوده است. شيخ حسين مظفرى، متولى و بانى اين مدرسه است. اين مدرسه در على آباد قرار دارد.

14ـ مدرسه آيت الله شاهردوى على آباد

اين مدرسه زير نظر حجت الاسلام و المسلمين حسينى شاهرودى، امام جمعه سابق على آباد اداره مى‏شود. اين مدرسه در على‏آباد واقع شده است.

15ـ مدرسه الغدير

اين مدرسه به همت حجت الاسلام فجرى، امام جمعه سابق آزادشهر بنيان نهاده شد و تعدادى طلبه را در خود جاى داده است. اين مدرسه جنب مصلاى آزاد شهر است.

16ـ مدرسه علميه مصلاى مينودشت

اين مدرسه نيز به همت امام جمعه اسبق مينودشت بنياد نهاده شده و فعاليت چندانى ندارد.

17ـ مدرسه علميه كرد كوى.

18ـ مدرسه علميه بندر گز جنب مسجد جامع.

حوزه‏هاى علميه اهل سنت

اهل سنت استان گلستان به ويژه تركمن‏ها مدارس دينى زيادى را به خود اختصاص داده‏اند. در حال حاضر در اكثر روستاهاى بزرگ و كوچك تركمن نشين مدرسه دينى وجود دارد. بر اساس آمارهاى موجود 260 مدرسه علوم دينى اهل سنت در استان گلستان داير هستند كه در سطوح مختلف طلاب علوم دينى در آن تحصيل مى‏كنند.

برخى از مدارس اهل سنت عبارتند از:

1ـ مدرسه كريم ايشان

قديمى‏ترين ساختمان مسجد و مدرسه علوم دينى تركمانان ايران در منطقه گوكلان‏ها بنا شده است كه در دهكده كريم ايشان از توابع گنبد در بخش مراوه تپه ساخته شده است. ساختمان مسجد و مدرسه در سال 1328 ه .ق بنا شده ولى شكل بنا خصوصيت قديمى‏تر را دارد. حجره‏هاى مدرسه كه در چهار طرف ساخته شده‏اند مسكن طلبه‏هاى علوم دينى تركمن هستند. اين مدرسه هم اكنون نيز فعال بوده و جزء مدرسه‏هاى مركزى منطقه تركمن نشين استان گلستان محسوب مى‏شود.

2ـ مدرسه حنفيه

اين مدرسه به سرپرستى حاج خان محمد آخوند حبيب لى اداره مى‏شود و در خيابان امام‏زاده گنبد كاووس قرار دارد.

3ـ مدرسه مدرس

اين مدرسه نيز در گنبدكاووس قرارداشته و زير نظر آخوند نظرزاده اداره مى‏شود.

4ـ مدرسه حاج ابايى

حاج رمضان آخوند ابايى سرپرست اين مدرسه در گنبد كاووس است.

5ـ مدرسه سعديه

مدرسه‏اى‏است‏درگنبدكاووس كه‏زيرنظر حاج‏قربان‏آخوند نوبابكى‏اداره مى‏شود.

6ـ احمديه

نور محمد آخوند نورى زاده در گنبد مسؤول اين مدرسه علميه است.

7ـ مدرسه محمديه

آخوند عبدالوهاب در گنبد اين مدرسه را اداره مى‏كند.

8ـ مدرسه جميليه

مدرسه جميليه در خيابان مختوم قلى گنبد واقع شده و محمد ظاعن آخوند جاور مسؤول مدرسه‏اى است.

9ـ مدرسه نبوى نژاد

اين مدرسه در گنبد زير نظر حاج رجب آخوند حاجى زاده اداره مى‏شود.

10ـ مدرسه رحمانيه

مدرسه رحمانيه در خيابان امام خمينى شمالى قرار دارد و آخوند جعفر باى گرداننده اين حوزه دينى است.