شعرا و ادیبان استان گیلان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
مهيار ديلمى
ابوالحسن مهيار ديلمى فرزند مرزويه از شاعران و دانشمندان بزرگ در حدود سال 364 ه .ق در ديلمان به دنيا آمد. در حدود سال 394 به بغداد رفت. مهيار ديلمى در اثر مصاحبت با سيد مرتضى و سيد رضى اسلام و تشيع را پذيرفت. از ويژگيهاى مهيار در اشعارش پافشارى بر سنتهاى ايرانى است كه برخى اين مطالب را دليل بر شعوبى گرى وى دانستهاند. اشعار وى به زبان عربى چهار جلد بزرگ را در بر مىگيرد.
بسيارى از تذكره نويسان مانند خطيب بغدادى، ابن خلكان، ابن شهر آشوب و جرجى زيدان، تبحر وى را در سرودن اشعار عربى ستودهاند. قصيده لاميه مهيار ديلمى كه بسيار معروف است در آن مواضع سقينه بنى ساعده را بدعت دانسته و به قباحت اعمال معاويه و يزيد اشاره كرده است.
ديلمى در سال 428 ه .ق دار فانى را وداع گفته است.
نمونهاى از شعر او:
و شهيد بالطف ابكى السموا تِ و كادت له ان تزول الجبال
شهيد كربلا كه آسمانها را گريانيد و نزديك بود به پاس او كوهها فرو ريزد.
سيد شرفشاه (پدر شعر گيلكى)
سيد شرفشاه گيلانى عارف و شاعر قرن هشتم هجرى، نخستين شاعر گيلانى است كه به زبان گيلكى شعر گفته و ديوان اشعارى از وى به يادگار مانده است. ديوان اشعار شرفشاه در بخارست رومانى پيدا شده و بوسيله دكتر محمد على صوتى چاپ شده است.
نمونهاى از اشعار گيلكى او: ترجمه:
ايتادوست داشتيم خداببرده جهمىجا دوستى داشتم كه خدا از من دورش كرد.
آئينه بوميره بنا بوم ديمه جا برايم مثل آئينه بود كه مقابل صورتم مىگذاشتم
الهى بشكنه گردن فلك هزارجا الهى كه هزار جاى گردن فلك بشكند
مىنازنين دوستا دور بو كودجه مىجا كه دوست نازنينم را از من دور كرد.
كمال الدين حياتى گيلانى
كمال الدين حيات از شاعران توانا و نغزگوى قرن يازدهم است. وى در شهر رشت ديده به جهان گشود و در آن شهر به تجارت پرداخت. وى پس از گذراندن برخى ناملايمات در گيلان، مجبور به ترك گيلان شد و به هندوستان مهاجرت كرد.
در هندوستان مورد استقبال اكبر شاه قرار گرفت. سپس در خدمت جهانگير پادشاه رسيد و به دستور وى، مثنوى «تغلق نامه» را كه امير خسرو دهلوى آغاز نموده بود، به پايان رسانيد. از حياتى ديوانى مشتمل بر هفت هزار بيت و مثنوىهاى سليمان و بلقيس در سه هزار بيت و تتمه تغلق نامه امير خسرو دهلوى بر جاى مانده است.
حزين لاهيجى
محمد على لاهيجى معروف به حزين لاهيجى از عالمان و شاعران بزرگ قرن دوازدهم مىباشد. پدر وى نيز از عالمان برجسته بوده است. وى در سال 1103 ه .ق متولد شد و سفرهاى متعددى را به شهرهاى كشور داشته است و در اثر برخى از اختلافات با نادرشاه مجبور به مهاجرت به هندوستان گرديده است. حزين بىترديد آخرين شاعر سبك هندى است كه علاوه بر اشعار فارسى، داراى اشعار عربى نيز مىباشد. وى علاوه بر كليات ديوان اشعار (شامل چهار ديوان و مثنوىها)، داراى 50 كتاب و رساله مىباشد.
حزين در سن 77 سالگى در سال 1180 ه .ق در شهر بنارس هند در گذشته است. هم اكنون مزار وى در بنارس داراى بنايى با شكوه مىباشد.
از غزلهاى مشهور حزين، اى واى بر اسيرى مىباشد:
اى واى بر اسيرى كه از ياد رفته باشد در دام مانده باشد صياد رفته باشد آه از آن دمى كه تنها با داغ او چو لاله در خون خود نشسته، چون باد رفته باشد
سيد اشرف الدين حسينى (نسيم شمال)
سيد اشرف الدين فرزند حسين قزوينى مشهور به نسيم شمال در سال 1288 ه .ق در قزوين به دنيا آمد. پس از گذراندن علوم مقدماتى، به نجف اشرف عزيمت نمود. بعد از 5 سال به ايران بازگشت و در رشت اقامت گزيد، و در اين شهر روزنامه نسيم شمال را تأسيس كرد.
مطالب هفته نامه نسيم شمال در زمينه سياسى ـ اجتماعى به صورت انتقادى و فكاهى انتشار مىيافت. او در سال 1312 ه .ش در تهران در گذشته است.
متن كامل آثار نسيم شمال، به نام «جاودانه سيد اشرف الدين گيلانى» در سال 1363 منتشر گرديده است كه اين مجموعه در بردارنده، تاريخ سلاطين ايران به نظم، ظهور امام زمان، رمان شيرين عزيز و غزال مىباشد.
محمود پاينده لنگرودى
محمود پاينده در سال 1310 ه .ش در لنگرود متولد شد. وى از شاعران خوش قريحه گيلان است. اشعار فارسى او عموما اجتماعى و روان است و اشعار گيلكى او آكنده از مضامين دلنشين است. برخى وى را از پيشگامان شعر گيلكى دانستهاند. او منظومه بلند گيلكى او «يه شو بو شئوم رو خئونه» در سال 1338 سروده و در سال 1358 چاپ و منتشر كرده است.
از ديگر آثار وى مىتوان «ليله كوه» (شعر گيلكى). «برگردان شعرهاى گيلكى افراشته» نام برد.
نمونهاى از اشعار گيلكى او:
يَتَهْ بكاشْتَهْ ى آوْ يته بباخته بى تو هر كه به فكر خويشَهْ كوسه به فكر ريشَه
ترجمه به فارسى:
يكى كاشت بى آب دادن يكى بافت بى تاب دادن هر كس به فكر خويش است كوسه به فكر ريش است
محمد بشرا
محمد بشرا تخلص به «درويش گيلانى» در سال 1316 ه .ش در رشت ديده به جهان گشود. وى را مىبايست از پيشگامان شعر نيمايى گيلك به شمار آورد.
آثار منتشره بشرا عبارتند از: شب شكار (تحقيق در فرهنگ مردم گيلان)، هنگى نى يه، ايله جار (دفترى در شعر گيلكى در اوزان نيمايى).
نمونهاى از اشعار گيلكى در قالب نيمايى:
چى بوبو؟
چى خبر؟
هيچى ديشت پريشب،
مشته موسى قاوه خانه دورونى.
سيد على ميرباذل (منصور)
سيد على ميرباذل متخلص به منصور در سال 1335 ه .ش در رشت متولد شد. از 18 سالگى به سرودن شعر روى آورد. وى داراى مجموعه اشعار گيلكى و فارسى است. مجموعه اشعار گيلكى او با عنوان «گيل وارش» و سرودهاى فارسى او با نام «زير سايه صدا» مىباشد.
نمونهاى از اشعار گيلكى منصور: سيادار دُكو صدا، جنگل تان ديپيچسته، توسه دار، خود و تاگوشا بيگيفت، پژواك داركوب سياه، در اعماق جنگل پيچيد، توسكا، گوشهاي
