فرق مذهبی استان گلستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
شيعيان استان گلستان دوازده امامى هستند و از ساير فرق شيعه در استان به ندرت ممكن است يافت شود. از فرق اهل سنت مذهب حنفى اكثريت مطلق دارد. تركمنهاى اهل تسنن «حنفى» و پيرو (ابو حنيفه نعمان بن ثابت) مىباشند.
بلوچهاى مهاجر كه از استان سيستان و بلوچستان به استان گلستان مهاجرت كردهاند نيز پيرو مذهب حنفى مىباشند. در شهرهاى بندر تركمن، آق قلا، گميشان، گنبد و مراوه تپه اكثريت با اهل سنت تركمن و بعضى شهرهاى ديگر نيز جمعيت قابل توجهى از تركمنهاى اهل سنت زندگى مىكنند. بلوچهاى اهل سنت در روستاها و شهرهاى مختلف پراكندهاند و جمعيت اندكى را تشكيل مىدهند.
پيشينه مذهبى تركمنها
از آنجا كه تركمانان جمعيت قابل توجهى از مردم استان را تشكيل مىدهند به پيشينه مذهبى آنان پرداخته مىشود. در اينجا نخست به مذهب آنها در پيش از اسلام و سپس در دوره اسلامى پرداخته مىشود.
1ـ پيش از اسلام
تركمنها چون ساير گروههاى ساكن در آسياى ميانه پيرو آئين (شامانيسم) بودند. شامانيسم آئينى است كه در آن نوعى تصورات مبهم درباره خداى آسمان يعنى «تنگرى» وجود دارد. گذشته از آن، الهه «اتوگن» نيز كه الهه زمين و منبع فراوانى است مورد توجه قرار دارد. اين خدايان همراه با خدايان خورشيد و ماه، نيروهاى طبيعى، كوهها، رودهاى مقدس، ارواح سران و ديگر ارواح مورد پرستش قرار مىگرفتند. نوعى پرستش آتش نيز در اين آيين ديده شده است. تمام وظايف مذهبى ايشان به وسيله «شامان» يا روحانى آئين شامانيسم در شب و در مقابل آتش انجام مىگرفت.
ابن فضلان كه در قرن دهم ميلادى به عنوان نماينده خليفه از سراسر آسياى ميانه گذشته است، مىنويسد:
«غزها (تركمنها) داراى زندگى كوچى بوده و تمام زندگى خود را در رنج و سختى مىگذرانند. آنها از گمراهانند و به خداى يگانه اعتقاد ندارند».
2ـ بعد از اسلام
تركمنها در نيمه دوم قرن شانزدهم ميلادى (قرن نهم و دهم ه .ق) به تدريج به دين مبين اسلام گرويدند.
تركمنهاى سلجوقى نخستين گروه تركمن بودند كه اسلام آورند. زمينه اسلام آوردن تركمانان را در يكجا نشينى و ترك كوچ نشينى دانستهاند.
تركمنها اهل تسنن «حنفى» و پيرو طريقه امام اعظم (ابو حنيفه نعمان ابن ثابت) مىباشند و چون تصوف در ميان تركمنها خصوصا (طايفه گوكلان) داراى اهميت ويژهاى است ما به اختصار به سير تاريخى يكى از فرقههاى مهم تصوف (فرقه نقشبنديه) اشاره مىكنيم:
طريقت نقشبندى (نقشبنديه)
مؤسس طريقه نقشبنديه خواجه بهاء الدين محمد بن محمد بن محمد شاه نقشبند اويسى مىباشد. او را در علوم الهى داراى مقامى شامخ و پايگاهى بلند دانستهاند و نيز رئيس دينى و پيشواى روحانى به شمار مىرفته است. آثارش بعد از او به قلم يكى از خلفايش به نام «شيخ صلاح ابن مبارك» تحت عنوان «مقامات سيدنا» در سال 893 ه .ق گردآورى شد و اين مجموعه اساس كتاب «رشحات عين الحياة» در همان سال قرار گرفت.
شيخ بهاء الدين در سال 717 ه .ق در قريه كوشك عارفين واقع در نزديكى بخارا متولد شد. وى در سال 791 ه .ق وفات كرد و آرامگاهش در «باوه دين» در نزديكى بخارا زيارتگاه مردم است. بخارائيان او را بهاء الدين بلا گردان مىنامند. از جمله آثار او دليل عاشقين، تحفه الطالبين و هدية السالكين است.
نقشبنديه به سماع اعتقاد ندارند و جنبه نمايش مانند قادريه ندارند و براى اقطاب ولايت كليه قائلند. شعار اين مكتب يازده جمله مىباشد كه سه جمله از خواجه بهاء الدين و هشت جمله ديگر از عبدالخالق عجدوانى است.
خواجه عبدالخالق عجدوانى از مشايخ نامى ماوراء النهر و سلسله خواجگان منسوب به اوست. وى در بيست و دو سالگى به هنگام اقامت خواجه يوسف همدانى (440ـ535 ه .ق) در بخارا از وى طريقت مىگيرد.
نورالدين عبدالرحمن جامى نيز به متصوفه نقشبنديه انتساب داشته است.
اصول عقايد نقشبنديه كه آن را «طريقه خواجگان» نيز مىگويند عبارت است از: هوش در دم، نظر بر قدم، سفر در وطن، خلوت در انجمن، ياد كرد، بازگشت، نگاهداشت، يادداشت و غير از اين همه پنداشت.
هوش در دم: حضور و دورى از غفلت هميشگى،
نظر بر قدم: حفظ چشم و مهار آن،
سفر در وطن: سفر در طبيعت بشرى،
خلوت در انجمن: به ظاهر با خلق بودن و به باطن با خدا بودن،
بازگشت: اخلاص در ذكر خدا،
نگاهداشت: مراقبت خاطر و جلوگيرى از تشتت خواطر و
يادداشت: حضور بىغيبت است.
