زبان و گویش مردم استان کرمانشاه

زبان اكثر اهالى كرمانشاه كردى است و گويشهاى متفاوتى از اين زبان در نقاط مختلف آن رواج دارد. علاوه بر اين زبان تركى نيز در بعضى مناطق اين استان رايج مى‏باشد. تقسيمات مختلف زبان كردى در اين استان بر اساس گويش و فرهنگ ايلات و طوايف مختلف به شرح زير است:

گويش كردى كلهرى

تمامى ايل كلهر از جنوب كرمانشاه تا مرز خانقين، ايلات زنگنه، سنجابى، احمد وند، بهتوئى و نانكلى و پايروند، اهالى قصرشيرين، سرپل ذهاب، قلخانى، كرندى، قلعه زنجيريها، ساكنين كرمانشاه، صحنه و مردم دينور با اين گويش تكلم مى‏كنند.

اورامى

توده مردم دو ايل بزرگ لهونى در منطقه اورامان جنوب در كرمانشاه و ايل باجلان در دشت ذهاب و مردم كندوله در دينور كرمانشاه به اين گويش تكلم مى‏كنند.

سورانى (جاف)

طوايف متعدد جاف جوانرود، تعدادى از طوايف مهاجر گوران، مردم دشت ذهاب وجيگيران، بخش روانه، تيره‏هاى پيوسته از ايل سنجابى به اين گويش تكلم مى‏كنند. اين گويش شيوه ساده‏اى از كرمانج است.

گويش لكى

اهالى هرسين و طوايف كاكاوند، بالاوند، جلالوند و عثمانوند به اين گويش تكلم مى‏نمايند.

زبان تركى

عده‏اى از ساكنان استان كرمانشاه بويژه شهرستانهاى سنقر كليايى و كنگاور به زبان تركى تكلم مى‏كنند.

فارسى

مردم شهر كرمانشاه به لهجه فارسى كرمانشاهى تكلم مى‏كنند. فارسى كرمانشاهى از لحاظ ضرب‏المثل و ترانه غنى است.

واژگان كردى دگرگون شده با پرداخت و سايشهايى در جملات فارسى كرمانشاهى جاى مى‏گيرد و كاربرد مى‏يابد.

در زير به تعدادى از اصطلاحات در گويش محلى كرمانشاه اشاره مى‏شود:

هردم: هميشه گل گل: دسته دسته

ديتر: ديگر بيدار بُوَم: بيدار بنشينم

هَلَسم: ايستادن، بايستم دانيشَم: بنشينم

كِلِك: انگشت چُو: مانند

چويل: چشمها دَمِمْ: دهان

بنيال: بگذار باور: بياور

بَلِكم: شايد دِنان: دندان

نِيرى: ندارى بيم: بودم

گُسنه: گرسنه فران: شتابان

قمچ: پرش نُقص: هدف، نشانه

چش: چشم نِزيك: نزديك

خوم: خودم چاله زمين: زمين پست

خاصه: خوب است دارنارنج: درخت نارنج

كُت كُت: تكه تكه تنيا: تنها

ايسه: حالا كيشان: كشيده

خالو: دايى