فیلسوفان و عارفان استان قزوین

حاج بابا قزوينى شيخ كمال الدين، حاج بابا قزوينى، فرزند ميرزا جان محمد صالح، از اعاظم متكلمان شيعه و اكابر فلاسفه عصر خويش، رياضيدان، پزشك، منجم، و شاعر و اديبى توانا در حدود سال 965 ه .ق چشم به جهان گشود. وى پس از تكميل علوم اوليه نزد افاضل قزوين، به محضر شيخ بهايى راه يافت و از محضر وى بهره‏مند شد و در سفر و حضر ملازم او بود. وى همچنين از مولى خليلا قزوينى استفاده نمود. حاج بابا بيش از يكصد و سى سال عمر نمود و چون استاد خود شيخ بهايى، جامع علوم و فنون بود. حاج بابا در حدود سال 1079 ه .ق دارفانى را وداع گفته است. آثار او عبارتند از: كتاب المشكول (همانند كشكول شيخ بهائى)، تعليقه بر شرح اشارات خواجه نصيرالدين طوسى، تعليقه بر شفاى ابن سينا.

آخوند سيد مير محمد يوسف طالقانى قزوينى

آخوند سيد مير محمد از ارباب حكمت متعاليه و اعاظم مدرسين فلسفه قزوين در عهد صفوى است. او مقدمات علوم را در نزد افاضل قزوين گذراند. تمايل او به فلسفه وى را به درس ملا رجبعلى تبريزى رهنمون ساخت. آقا بزرگ تهرانى در طبقات الشيعه او را از هوشمندترين شاگردان ملارجبعلى دانسته است. آخوند پس از بازگشت به قزوين به تدريس فلسفه و تبيين مكتب فلسفى ملارجبعلى پرداخت. وى كه مخالف فلسفه صدرايى بود با ديگر معاصرش شيخ محمد يوسف الموتى قزوينى از شاگردان ملاصدرا مناظرات متعددى را بر پاى داشت.

سيد در حدود سال 1080 ه .ق در گذشته است.

آثار سيد عبارتند از: رساله‏اى در عرفان، رساله‏اى در دفاع از نظريات استادش ملا رجبعلى در رد فلسفه صدرايى.

آخوند شيخ ملا محمد يوسف الموتى قزوينى

آخوند ملا يوسف، از نوابغ حكماء و عرفاى عصر صفوى بوده است. آخوند پس از طى تحصيلات مقدماتى در قزوين، به شوق ديدار صدرالمتألهين به اصفهان شتافت واز خرمن دانش او بهره‏مند گشت. ملا عبدالله افندى آخوند را جزء شاگردان خاص ملاصدرا شمرده است. وى پس از سال‏ها كسب دانش به قزوين بازگشت و به تدريس فلسفه صدرايى پرداخت و در مقابل سيد محمد يوسف قزوينى كه از نظريات استادش رجبعلى در رد فلسفه ملاصدرا را داد سخن مى‏داد به دفاع پرداخت. آخوند در حدود سال 1090 ه .ق وفات يافته است. آثار او عبارتند از: رساله‏اى در اخلاق، رساله‏اى در وحدت وجود.

مير محمد معصوم قزوينى

مير محمد معصوم از علماء بزرگ قرن يازدهم و معاصر با علامه مجلسى است. وى همراه با پدر خود از تبريز به قزوين مهاجرت نمود وتا آخر عمر در آنجا سكونت نمود. وى از شاگردان ميرزا رفيعاى نائينى و مولى محمد باقر يزدى است. مير در سال 1091 ه .ق دار فانى را وداع و در جنب شاهزاده حسين مدفون گرديد. برخى از آثار او عبارتند از: حاشيه بر شرح تجريد قوشچى، حاشيه بر الهيات شفاء، حاشيه بر الهيات اشارات، رساله در علم بارى، رساله در رياضى.

ملا آقا حكمى قزوينى

ملا آقا حكمى، از چهره‏هاى برجسته فلسفى قزوين و از بزرگترين مدرسان فلسفه صدرايى و از بزرگان مكتب فلسفى آخوند ملاعلى نورى مى‏باشد. او در سال 1184 ه .ق در قزوين ديده به جهان گشود. وى پس از فراگيرى دانش در قزوين به اصفهان هجرت كرد و در نزد آخوند نورى حكمت و فلسفه را فرا گرفت.

وى در سال 1220 ه .ق به قزوين بازگشت و نزديك به پنجاه سال در آنجا به تدريس حكمت و فلسفه پرداخت. از شاگردان او مى‏توان از آقا على مدرس زنوزى (از مدرسان بزرگ فلسفه صدرايى)، سيد جمال الدين اسدآبادى (بنابر مشهور) نام برد. ملا آقا علاوه بر تسلط كامل بر حكمت صدرايى داراى قدرت بيان و حسن تفهيم نيز بوده است.

ملا آقا در اواخر عمر نابينا گشت اما با اين حال تدريس را رها ننمود و پس از صد سال زندگى در سال 1285 ه .ق دارفانى را وداع گفت. از آثار اوست: رساله در حدوث عالم، حواشى بر اسفار و شرح عرشيه ملاصدرا.

آية الله سيد موسى زر آبادى

عارف و فقيه ربانى، آية الله سيد موسى زر آبادى از بزرگان علماى قرن چهاردهم، در سال 1294 ه .ق در قزوين در خانواده‏اى با فضيلت ديده به جهان گشود. پس از تحصيل مراتب علمى در قزوين به تهران رفت و در مدرسه سپهسالار، نزد حكيم بزرگ سيد ابوالحسن جلوه، ميرزا حسن كرمانشاهى و ديگران به تحصيل فلسفه و علوم ديگر پرداخت. سرانجام به زادگاه خود بازگشت و به ارشاد و ترويج دين پرداخت.

زر آبادى، در طول اقامت در قزوين شاگردان بزرگى مانند آية الله شيخ مجتبى قزوينى، شيخ على اكبر الهيان و ديگران را تربيت كرد. وى در بسيارى از علوم چون فلسفه، جفر و ديگر علوم غريبه استاد بود. سيد موسى زرآبادى را از بزرگان مكتب تفكيك دانسته‏اند.

او در سال 1353 ه .ق دارفانى را وداع و در صحن مطهر شاهزاده حسين (امام‏زاده حسين) مدفون گرديد.

برخى از آثار او عبارتند از: حاشيه بر منظومه سبزوارى، حاشيه بر الهيات اشارت و منطق آن، شرح رساله سلامان و ابسال.

آية الله على اكبر الهيان تنكابنى قزوينى

شيخ على اكبر الهيان در سال 1305 ه .ق در خانواده‏اى از اهل علم و فضيلت در قزوين پايه عرصه هستى نهاد و پس از طى دروس مقدمات عازم عراق گرديد و از شاگردان ممتاز ميرزاى شيرازى گشت او سپس به زادگاهش بازگشت و به تربيت شاگردان پرداخت. سرانجام ايشان در ماه رجب سال 1339 ه .ش ديده از جهان فروبست.

آية الله سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى

آية الله سيد ابوالحسن رفيعى قزوينى در سال 1315 ه .ق در قزوين ديده به جهان گشوده. وى پس از گذران تحصيلات سطح، به تهران مهاجرت نمود و از محضر فيلسوفان و عارفانى مانند ميرزا حسن كرمانشاهى، ميرزا هاشم اشكورى و ديگران به فراگيرى علوم عقلى و نقلى پرداخت. وى با هجرت حاج شيخ عبدالكريم حايرى به قم در سال 1340 ه .ق به قم شتافت و از محضر آن بزرگ مرد به خوشه چينى دانش پرداخت و خود نيز در كرسى تدريس به تدريس كفاية الاصول، اسفار و منظومه پرداخت.

آية الله رفيعى سپس به قزوين بازگشت و تا سال 1380 ه .ق اقامتى سى دو ساله در قزوين داشت.

از ايشان در طول اقامت در قزوين اين شعر فراوان نقل شده است:

دانا پدرى گفت به فرزند خلف دنيا طلبى به هند عقبى به نجف خواهى كه نه دنيا و نه عقبى طلبى قزوين بنشين نماى عمر تلف

او در سال 1380 پس از اقامتى كوتاه در قم به تهران بازگشت و به تدريس حكمت و فقه پرداخت. سرانجام آية الله رفيعى در سال 1395 ه .ق چهره در نقاب خاك كشيد و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه عليهاالسلام در قم مدفون گرديد.

از بزرگترين شاگردان وى مى‏توان از امام خمينى (ره) و آية الله حسن زاده آملى نام برد.

برخى از آثار ايشان عبارتند از: حواشى بر كفاية الاصول، شرح دعاى سحر، شرح منظومه سبزوارى، رساله فتوائيه (هداية الانام).