جشن‌ها و اعیاد در استان کردستان

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ مهر ۱۳۹۱، ساعت ۱۵:۴۴

عيد قربان

يكى از جشن‏هاى بزرگ مذهبى ايرانيان به خصوص طوايف كُرد جشن عيد قربان است.

در شهرهاى اين استان عيد قربان با تشريفاتى بيش از ساير اعياد مذهبى برگزار مى‏شود. در اين روز عده‏اى گاو و گوسفند قربانى مى‏كنند و بين مستمندان تقسيم مى‏نمايند.

در بانه شب و صبح عيد مردم در مساجد گردهم مى‏آيند و باخواندن قرآن و گفتن الله اكبر عيد را گرامى مى‏دارند در صبح روز عيد (دهم ذى الحجه) در شهر و روستاى اين استان نماز عيد بر پا مى‏شود.

در پايان مراسم نماز حاضران دست همديگر را بوسيده و يكديگر را حلال مى‏كنند. صبح روز عيد براى كسانى كه در مسجد گرد آمده‏اند. از خانه‏هايشان برايشان غذا مى‏برند و همه با هم غذا مى‏خورند. هر چند كه در شهر آن رسم به توصيه روحانيون منسوخ شده، اما در دهات به قوت خود باقى است.

در اين روز مردم به ديدن يكديگر مى‏روند و ضمن تبريك گفتن به يكديگر به شادى مى‏پردازند.

عيد معراج (مبعث)

در كردستان شب بيست و هفتم رجب بعنوان عيد معراج جشن گرفته مى‏شود. در اين جشن خانواده‏ها سعى مى‏كنند چون ديگر جشن‏ها غذاى مطبوع تهيه كرده و فضاى خانه خود را عطر آگين كنند.

در شب معراج مردم در مساجد جمع مى‏شوند و يكى از روحانيون معراج نامه را با آهنگ مخصوص مى‏خواند و در فواصل آن اشعارى را در ستايش پيامبر همراه با آهنگ دف خوانده مى‏شود.

عيد برات

مردم كردستان پانزدهم شعبان را عيد برات مى‏نامند و معتقدند كه در اين روز سرنوشت هر كس تا سال آينده از لحاظ عمر و روزى تعيين مى‏شود. بدين سبب دعاى مخصوصى را در شب عيد سه بار به نيت طول عمر، دفع بلا و فراوانى روزى مى‏خوانند و هر بار سوره يس را با آن تلاوت مى‏كنند. دعاى عيد برات بعد از نماز مغرب و پيش از نماز عشاء و صرف شام خوانده مى‏شود.

عيد ميلاد

مردم كردستان همچون ساير اهل سنت روز دوازدهم ربيع الاول را ولادت حضرت محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏دانند و اين روز را جشن مى‏گيرند. ماه ربيع الاول را ماه مولود مى‏نامند. در اين ماه در شهر و دهات مراسمى به نام مولودى برگزار مى‏شود.

در روز دوازدهم يا يكى از روزهاى ديگر اين ماه جشنى ترتيب مى‏دهند. در اين جشن خرما، مويز و نقل يا غذا آماده مى‏كنند و پس از خواندن مولود نامه آن را بين حاضران در جلسه تقسيم مى‏كنند. مولود نامه توسط روحانى يا فرد با سوادى خوانده مى‏شود و در خلال آن اشعارى عربى و كردى با آهنگ‏هاى مخصوصى توسط دسته‏هاى چند نفرى خوانده مى‏شود. مولود نامه خوانى پس از نماز عشاء شروع و تا نيمه‏هاى شب يا اذان صبح ادامه مى‏يابد.

جشن نوروز

مردم كردستان جشن نوروز را به اهميت خاصى مى‏دهند. يكى از آئين‏هاى نوروزى چهارشنبه سورى است. در شب چهارشنبه سورى كردان آتش روشن مى‏كنند و در اطراف آن به پايكوبى مى‏پردازند. در برخى از روستاهاى كردنشين بوته‏هاى خار را گرد آورده و آنرا قسمت، قسمت مى‏كنند و آتش مى‏زنند و از روى آن مى‏پرند. اطراف آتش تعدادى كودك مى‏گردند و سرودهاى كردى مى‏خوانند. در اين شب بسيارى از مردم گندم را برشته مى‏كنند و آن را به روزنه‏هاى خانه خود براى فرخندگى و فزونى به درون خانه مى‏پاشند.

قبل از فرا رسيدن نوروز، خانواده‏هاى كرد خانه‏هاى خود را تميز و ديوارها را سفيد مى‏كنند و اگر نتوانند همه اتاق‏ها را سفيد كنند اطاقى كه در آن مراسم نوروزى بر پا مى‏شود را سفيد مى‏كنند و در آن كوزه آب و گلدان و سبزه مى‏گذارند و در شب نوروز شيربرنج درست مى‏كنند.

در غروب قبل از نوروز (شب نوروز) در همه پشت بامها و ميدان‏ها و كوه‏هاى بلند كردستان آتش روشن مى‏كنند. آتشى كه مى‏افروزند تا فرا رسيدن روز خاموش نمى‏گردد و بدين ترتيب سال نو با روشنايى و شادمانى آغاز مى‏شود.

در اين شب بچه‏ها به پشت بام خانه‏ها مى‏روند و با آويختن ظرفى از آتشكدان خانه، پول يا چيزى را طلب مى‏كنند. ساختن «كوسه» شبيه حاجى فيروز يكى ديگر از برنامه‏هاى شب نوروز است. يك نفر صورت خود را سياه مى‏كند و به خانه‏ها سر مى‏زند و با خوشمزگى‏ها وسيله شادى و انبساط ديگران را فراهم مى‏نمايد.

كردان جشن نوروز را در بيست و پنجم اسفند ماه برگزار مى‏كنند. نخستين روز جشن را به ديد و بازديد يكديگر مى‏روند. به همديگر شادباش مى‏گويند و يكديگر را مى‏بوسند.

در روزهاى جشن مردم پس از نيمروز به بيابان‏هاى پيرامون شهر يا روستا مى‏روند و به پايكوبى و اسب سوارى و شكار و بازيهاى گوناگون و بر پا كردن آئين هفت سين مى‏پردازند. در بين كردان آئين هفت سين پيشينه ندارد اما برخى كردان مثل كردان يارسان به جاى هفت سين، هفت شين برگزار مى‏كنند.

در هفتم فروردين جشن سمنو و جشن كرد و ارمنى برگزار مى‏شود. در جشن سمنو، به پختن سمنو مى‏پردازند. جشن كردى نيز در گذشته به مناسبت رهائى كردان از ظلم و ستم ضحاك برگزار مى‏شده است.

در پانزدهم فروردين جشن پرندگان و سبزها، در بيست و يكم فروردين جشن چيدن علفها برگزار مى‏شود.

در چهارشنبه اول سال جشن مير نوروزى را بر پا مى‏كنند. در نخستين چهارشنبه سال يكى از ميان خود به نام مير براى فرمانروايى چند روزه نوروز انتخاب مى‏كنند و تاجى بر سر او مى‏نهند و بر تخت فرمانروايى مى‏نشيند و مردم براى شاد باش به پيشگاهش مى‏روند پس از برگزيدن مير نوروز، او با نگهبانان شمشير بدست خود كاروان شادى به راه مى‏اندازد و پس از گشت و گذار، پرچم فيروزى فرمانروايى را بر افراشته و بر تخت مى‏نشيند و به دادخواهى مردم مى‏پردازد و مجرمان و گناهكاران را كيفر مى‏دهد و چند تازيانه به آنها مى‏زند. اگر مير نوروزى يك لبخند بزند دستگاه فرمانروايش برچيده مى‏شود و بايد چند تازيانه بخورد.

سرانجام او از ترس جان خود كه مبادا لب به خنده گشايد به خانه يكى از ريش سفيدان پناه مى‏برد و به فرمانروايى چند روزه‏اش خاتمه مى‏دهد.

جشن تيرگان

يكى ديگر از جشنهايى كه در ايران باستان رايج بوده جشن تيرگان است. اين جشن هنوز در ميان كردان يارسان مرسوم است و اين جشن روز سيزدهم تيرماه برگزار مى‏شود.

شب سيزدهم تيرماه افراد خانواده و بستگان مجلس شب نشينى ترتيب مى‏دهند و كسى كه داراى آواز خوش است اشعارى را مى‏خواند. شام شب سيزده پلوئى است كه از سيزده جزء تشكيل شده است.

در روز سيزده بچه‏ها با تركه‏هاى بلندى به بچه‏هاى ديگر حمله مى‏كنند و ضرباتى پى در پى به آنها مى‏زنند و آنها نيز عكس العملى نشان نمى‏دهند. چون معتقدند كه اين ضربه‏ها باعث افزايش طول عمر مى‏شود.

پيرمردان نيز در اين روز به چشمه سارها مى‏روند و ظرفى را پر از آب مى‏كنند و به خانه مى‏آورند و اين آب را مقدس مى‏شمارند و اعضاء خانواده يك يك از آب مى‏نوشند و معتقدند كه آنجا را كه در اين روز كسى از اين آب بنوشد فرشته تير او را حمايت مى‏كند و از بلايا رهايى مى‏يابد.

جشن عروسى

وقتى كه پسرى به سن ازدواج مى‏رسد، دخترى را به طرق مختلف شناسايى مى‏كند و موضوع را با خانواده خود در ميان مى‏گذارد. اعضاء خانواده نيز درباره دختر و خانواده‏اش تحقيق مى‏كنند وسپس فردى را براى گرفتن وقتى براى خواستگارى به طور محرمانه به خانه عروس مى‏فرستند.

اگر خانواده عروس راضى به اين وصلت باشند وقتى را تعيين مى‏كنند. در وقت تعيين شده پدر و عمو و دايى و ملاى محل و چند نفر از همسايگان و خويشاوندان به خواستگارى دختر مى‏روند. عروس براى ميهمانان چاى مى‏آورد. مادر داماد او را مى‏بوسد و به اين بهانه به سر و صورت او به دقت توجه مى‏كند و سپس او را مى‏بيند. درباره هنر دختر سؤالاتى مى‏شود خانواده عروس نيز درباره پسر سؤالاتى مى‏پرسد و درباره شيربها و مهريه صحبت مى‏كنند سپس قرار شيرينى خوران را مى‏گذارند.

شيرينى خوران يك هفته پس از خواستگارى انجام مى‏شود. در اين روز اقوام عروس و داماد با كارت رسمى دعوت مى‏شوند. اقوام داماد در خانه داماد و اقوام عروس در خانه عروس جمع مى‏شوند.

در منزل داماد به رقص و پايكوبى پرداخته مى‏شود. پس از مدتى از خانه داماد به خانه عروس مى‏روند و در منزل عروس به رقص و پايكوبى مى‏پردازند و از آنان با چاى و شيرينى پذيرايى مى‏شود. سپس داماد را در كنار عروس مى‏نشانند و حلقه نامزدى را به دست يكديگر مى‏كنند و به اين ترتيب مراسم شيرينى خوران تمام مى‏شود.

مراسم بعد از شيرينى خوران مراسم پاگشائى خانواده داماد توسط خانواده عروس است در فاصله بين اين دو مراسم داماد حق ملاقات و ديدار عروس را ندارد.

در مراسم پاگشايى، خانواده عروس از خانواده داماد و دوستان نزديك او براى شام يا ناهار دعوت به عمل مى‏آورد. زنها و مردها هر كدام در اطاقى جداگانه هستند. پس از صرف شام يا ناهار، داماد با اجازه پدر عروس به اطاق زنها مى‏رود و روبروى عروس مى‏نشيند و هديه‏اى به او تقديم مى‏كند و مجلس را ترك مى‏نمايد.

پس از آن نوبت مراسم عقد كنان مى‏رسد. روزى را براى عقد عروس تعيين مى‏كنند و گاهى زمان نامزدى يك سال و بيشتر به طول مى‏انجامد. مراسم عقد با حضور سردفتر و چهار نفر شاهد و نزديكان، مانند: برادران، عموها و دائى‏ها داماد و عروس انجام مى‏شود. پس از اجراى مراسم عقد، مراسم عروسى برگزار مى‏شود. قبل از مراسم عروسى، مراسم لباس بريدن برپا مى‏شود.

در روزى معينى عده‏اى از زنان خانواده عروس و داماد به مغازه پارچه فروشى براى تهيه لباس عروس مى‏روند و پارچه‏هايى را انتخاب مى‏كنند و پارچه‏ها را به خياط مى‏دهند تا براى عروس لباس تهيه كند.

در روزهاى قبل از عروسى كارت‏هاى دعوت را توزيع مى‏كنند مراسم عروسى بعدازظهر برگزار مى‏شود و عده‏اى از جوانان براى شب نشينى دعوت مى‏شوند. تمام مدعوين براى ناهار روز بعد نيز دعوت مى‏شوند. شب قبل از عروسى يا صبح روز عروسى مراسم حنابندان كه در كردى «خانه به نان» گفته مى‏شود برگزار مى‏گردد.

در حنابندان دختران دم بخت قوم و خويشان و دوستان عروس شركت مى‏كنند در صبح روز عروسى، عروس را به حمام مى‏برند و پس از آمدن به خانه به حنا بستن به دست و پاى عروس مشغول مى‏شوند. عروس ابتدا امتناع مى‏كند. اما با هدايايى كه مادر شوهرش به او مى‏دهد رضايت مى‏دهد. در حين حنا بستن عده‏اى از زنان دايره و دف مى‏زنند.

در اين شب كه در خانه عروس حنابندان است در خانه داماد شوگر (شب گرد) برپا است. در شب شوگر مدعوين داماد را از منزل خود به منزل عروس مى‏برند و در آنجا عروس و داماد با هم مى‏رقصند و مردم براى آنها شاد باش مى‏دهند. هر كس به ميل خود پولى به نوازندگان مى‏دهند و آنان با صداى بلند نام افراد و مبلغ اعطاء شده را مى‏گويد.

پس از رقص عروس و داماد در منزل عروس، مهمانان به منزل داماد بر مى‏گردند و تا صبح به تفريح مى‏پردازند. در اين روز يك ساعت مانده به ظهر مهمانان با ساز و دهل به خانه عروس مى‏روند تا جهاز او را بياورند.

جهاز عروس كه شامل وسايل منزل و هدايايى براى داماد، پدر، مادر، خواهر و برادر او است تحويل مادر داماد مى‏شود.

پس از صرف ناهار، جهت آوردن عروس حركت مى‏كنند و در خانه عروس مدتى به رقص و پايكوبى مى‏پردازند.

سپس برادر داماد به داخل منزل عروس رفته و پيش عروس مى‏رود و كمرش را مى‏بندد و عروس را آماده حركت مى‏نمايد برادران عروس دست عروس را مى‏گيرند و عروس از پدر و مادر خود خداحافظى مى‏كند و با پاى پياده يا با اتومبيل تزئين شده به خانه داماد آورده مى‏شود.

نزديك خانه داماد، داماد به استقبال عروس مى‏رود و عطر بر سر او مى‏پاشد و سپس به منزل بر مى‏گردد. در جلو در منزل، مادر داماد مقدارى نقل و نبات و سكه بر سر عروس خود مى‏پاشد.

در بعضى جاها پس از وارد شدن عروس به در خانه داماد، داماد چند تا سيب به سوى عروس پرتاب مى‏كند كه بايد يكى از سيب‏ها بر سر عروس بخورد (كردان برخورد سيب به عروس را از سوى داماد نشانه قدرت داماد تلقى مى‏كنند) پس از وارد شدن عروس به خانه داماد، عروس و داماد وارد حلقه رقص و پايكوبى مى‏شوند.

زنى از سوى خانواده عروس به نام «پاخسو» به همراه عروس به خانه داماد مى‏آيد و در اطاق رختخواب عروس را پهن مى‏كند با رفتن مهمانان، عروس و داماد به حجله مى‏روند. داماد در حجله مبلغى پول و يا سكه طلا به عنوان شرم شكن به عروس مى‏دهد.

پس از عروسى تا سه روز ناهار و شام از طرف خانواده عروس به منزل داماد فرستاده مى‏شود. پس از سه روز مراسمى برگزار مى‏گردد كه در آن زنان دعوت شده از دو خانواده به خانه داماد مى‏آيند و هدايايى را براى عروس و داماد مى‏آورند.

يك هفته پس از عروسى چند نفر از اقوام عروس و داماد، عروس را به حمام مى‏برند و ناهار ميهمان داماد مى‏باشند.

پس از مدتى خانواده عروس، داماد را براى ناهار دعوت مى‏كنند. در اين موقع، عروس صبح زود به منزل پدرش مى‏رود و از طرف داماد هديه‏اى به نام «جاخالى‏با» براى او فرستاده مى‏شود و پس از صرف ناهار، رسم است چند روزى عروس در خانه پدرش بماند به اين مراسم «پاوه خوان» مى‏گويند. پس از آن خانواده داماد از خانواده عروس دعوت مى‏كند و پس از آن روابط عادى مى‏شود.

در برخى از مناطق كردستان، پسر و دخترى كه همديگر را دوست دارند و با مخالفت اولياى خود روبرو مى‏شوند، به بيرون شهر فرار مى‏كنند و با هم عهد مى‏بندند كه با هم عروسى كنند و اين كار را در كردى «راتو» گويند. سپس خانواده‏هاى دختر و پسر مجبور به موافقت مى‏شوند و جشن عروسى به راه مى‏اندازند.

منابع