موسیقی در استان خراسان رضوی

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ مهر ۱۳۹۱، ساعت ۱۶:۵۴

موسيقى خراسان را همانند ساير پديده‏هاى اجتماعى اين استان، پژوهندگان در دو بخش، شمال خراسان و جنوب خراسان بررسى كرده‏اند.

اين تقسيم بندى شايد بيشتر بر مبناى تفاوتهاى موجود بر فرهنگ مردم جنوب و شمال خراسان باشد و آن اينكه بخش عمده‏اى از ساكنان بخش شمالى خراسان را مهاجران كُرد و ترك تشكيل مى‏دهند كه مهاجرت آنان موجب تغييراتى در شقوق و شؤون مختلفه زندگى اجتماعى مردم اين سامان شده است در حالى كه در جنوب خراسان اين اختلاط و آميختگى كمتر است و يا در بعضى از نقاط اصلاً وجود ندارد.

در تقسيم‏بندى انجام شده شهرهاى: قوچان، درگز، اسفراين، بجنورد و شيروان از مراكز عمده موسيقى شمال خراسان محسوب مى‏شوند و در اين شهرها انواع و اقسام موسيقى بين مردم رايج است.

اساساً موسيقى در خراسان (اعم از شمالى و جنوبى) به دو بخش مشخص تقسيم مى‏شود. بخش اول موسيقى كوهپايه‏هاست مثل موسيقى رايج در كوهپايه‏هاى هزار مسجد، اللّه اكبر، دامنه‏هاى اتك و منطقه لائين در شمال و بخش دوم موسيقى جلگه‏هاست مثل موسيقى‏هاى رايج در دامنه‏هاى كوهستانى جنوبى از جمله بينالود در جنوب خراسان.

موسيقى كوهپايه‏اى توأم با فرياد و پر از فراز و نشيب است كه در مقايسه با موسيقى بخشهاى جلگه‏اى: قوى‏تر، رساترو گاه تندتر است.

در مقابل موسيقى كوهپايه‏اى، موسيقى جلگه و دشت وجود دارد (مثل جلگه قوچان) كه در آن موسيقى معمولاً ملايم‏تر، آرام و درونى‏تر است. اگر از اين محدوده جغرافيايى به سمت جنوب سرازير شويم مى‏بينيم در جلگه‏هاى نيشابور و سبزوار كه نزديك حاشيه كوير قرار دارند موسيقى‏شان ملايم‏تر مى‏شود و از نرمى بيشترى برخوردار است.

به هر حال صورت موسيقى مناطق رنج‏پذير و رياضت طلب اعم از جلگه‏ها، حاشيه‏هاى كوير و يا كوهستانهاى سرسخت و صعب‏العبور هميشه همراه و توأم با عرفان و درون‏گرايى بوده است. كمااينكه طبق شواهد موجود و تذكره‏هاى عارفان، مى‏بينيم كه بيشتر عارفان دلسوخته و اصيل ايران از حاشيه كوير مخصوصاً از خاك خراسان برخاسته‏اند.

از جمله مقامهاى موسيقى در شمال خراسان مى‏توان از: اللّه مزار، دوقرسه، اناركى، هراى و... نام برد. نوازندگان در اين منطقه به سه گروه شاخص تقسيم مى‏شوند:

ـ عاشقها،

ـ بخشى‏ها و

ـ لوطى‏ها (كه صحيح آن لوتى است چون لوت ضمناً نام سازى است كه در ايران به عود مشهور است).

رقص نيز در شمال خراسان در انواع مختلف، يك قرسه، دو قرسه، شش قرسه، اناركى و... مرسوم است كه معمولاً همراه با ساز عاشق‏ها (سورنا، دهل، قشمه، دايره و كمانچه) اجرا مى‏شود.

رقصهاى شمال خراسان بيشتر داراى حالت‏هاى رزمى هستند. چوب بازى نمادى از شمشيرزنى و نيزه‏پرانى است. در شمال خراسان به هنگام كشتى نيز از موسيقى رزمى استفاده مى‏شود. مقام اين موسيقى از شاخه‏هاى كوراغلى است و توسط سورنا و دهل نواخته مى‏شود.

سازهاى شمال خراسان را دوتار، سورنا يا پيق، قشمه، كمانچه، دهل، نى و رپ (دف = دايره) تشكيل مى‏دهند. (در بجنورد به رپ يا دف، ريزه هم گفته مى‏شود.)

منابع