فرق مذهبی استان خراسان رضوی

نسخهٔ ‏۲۱ فروردین ۱۳۹۱، ساعت ۱۹:۴۰

با گسترش اسلام، اهالى خراسان به مذهب اهل سنت روى آوردند و در هر شهرى تنها تعداد اندكى از شيعيان وجود داشتند و مهمترين مراكز علمى آن زمان همچون نيشابور، خواف، هرات و بلخ در اختيار فقهاى اهل سنت به ويژه حنفيان بود.

هنگام ورود امام رضا عليه‏السلام به خراسان در اوايل قرن سوم هجرى، شريعت مقدس اسلام در تمام شهرهاى خراسان حاكم بود و همه فرق اسلامى در آنجا حضور داشتند مخصوصاً در زمان مأمون كه او همه فرق و مذاهب را آزاد گذاشته بود تا نظريات و افكار خود را تبليغ كنند و عقايد دينى و سياسى خود را آشكار نمايند.

مسلمانان اهل سنت در خراسان در آن عصر اكثراً پيرو مذهب حنفى بودند و فتاوى ابوحنيفه را مورد عمل قرار مى‏دادند.

ابو حنيفه نعمان بن ثابت خراسانى بود و جماعتى هم گفته‏اند پدران او اهل كابل بوده‏اند.

احمد بن حنبل پيشواى حنبليان هم خراسانى و از اهالى مرو بوده است.

مذهب حنبلى در خراسان مورد توجه قرار نگرفت. زيرا او اهل ظاهر بود و نصوص اخبار را مورد عمل قرار مى‏داد اما مردمان خراسان اهل منطق و استدلال و نظر بوده‏اند و به طريقه او روى نياوردند. تنها چند نفر از صوفيان خراسان امثال خواجه عبدالله انصارى هروى، حنبلى مذهب بوده‏اند كه نام او در طبقات حنابله آمده است.

مذهب شافعى نيز نتوانست در اوائل در خراسان موقعيتى بدست آورد؛ زيرا شاگردان درجه اول ابوحنيفه اكثراً خراسانى بودند و آنها طريقه استاد خود را در خراسان گسترش دادند، و اميران و حاكمان منطقه خراسان هم از ابوحنيفه پيروى مى‏كردند و قضات و مفتيان نيز حنفى بودند بطورى كه از تاريخ معلوم مى‏گردد تا قرن چهارم در خراسان مذهب شافعى رونقى نداشته است.

نخستين امير و سلطانى كه در خراسان مذهب ابوحنيفه را ترك گفت سلطان محمود غزنوى بود. او توسط فقال چاچى (از فقهاى شافعى) مذهب حنفى را رها و شافعى شد و بعد از وى نيز برخى از اميران و وزيران خراسان از مذهب شافعى حمايت كردند.

از كسانى كه در خراسان مذهب شافعى را رواج دادند مى‏توان از: احمد بن حسين بيهقى (صاحب كتاب سنن الكبرى)، حاكم نيشابورى (مؤلف مستدرك صحيحين)، امام الحرمين جوينى، ابو اسحاق شيرازى (مدرس مدرسه نظاميه نيشابور) و خواجه نظام‏الملك طوسى (وزير معروف و مؤسس مدارس نظاميه در نيشابور، هرات و بلخ) نام برد.

تا آنجايى كه تحقيق شده است مذهب مالكى در خراسان طرفدارى پيدا نكرد. در عصر امام رضا عليه‏السلام گروهى از معتزله و خوارج و اصحاب بشر مُريسى كه قائل به خلق قرآن بود در خراسان بوده‏اند.

با به سلطنت رسيدن شاه اسماعيل اول (907 ه ـ 1502 م) و روى آوردن مردم ايران به مذهب شيعه، كه پس از حمله مغول و ويرانى شهرهاى نيشابور و هرات و مراكز علمى اهل سنت به وقوع پيوست، پيروان اهل سنت در خراسان قدرت خود را در مركز خراسان از دست دادند و مراكزى همچون مرز شرقى خراسان و شهرستانهاى خواف و طيبات (تايباد) كه در مقابل تشيع ايستادگى مى‏كردند، از رونق افتادند. هم اكنون نواحى مرزى خراسان همچون نهبندان، خواف، تايباد، صالح‏آباد يا زورآباد جام و نواحى تركمن نشين شمال خراسان و بخشهايى از بيرجند اغلب سنى مذهب و بقيه مناطق خراسان پيرو مذهب شيعه مى‏باشند. هر چند كه اهل سنت خراسان نيز عشق و علاقه به اهل بيت عليهم‏السلام خصوصاً به حضرت على بن موسى الرضا عليه‏السلام را در دل دارند و به آن بزرگوار صميمانه ارادت مى‏ورزند.

هم اكنون فرقه‏هايى از دراويش و على‏اللهى در بعضى از شهرستانهاى جنوبى استان خراسان موجود هستند و از فرقه اسماعيليه نيز تعدادى در روستاهاى نيشابور خصوصاً نواحى ديزباد سكونت دارند.

منابع