مدارس دینی استان قم

نسخهٔ ‏۱۵ بهمن ۱۳۹۰، ساعت ۲۳:۵۷ (نمایش مبدأ) مدیر سیستم (بحث | مشارکت‌ها) جز (۱ نسخه) → تفاوت قدیمی‌تر		نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اسفند ۱۳۹۰، ساعت ۰۷:۳۸ (نمایش مبدأ) 192.168.110.133 (بحث)
سطر ۱:		سطر ۱:
−	== مدارس علمیه برادران ==	+	از ابتداى ظهور اسلام فقها و علماى برجسته و عظيم‏الشأنى در قم سكونت داشته‏اند كه باعث و بانى حوزه علميه بوده‏اند و اين شهر از قرن دوم هجرى به بعد داراى مدارس علوم دينى بوده است. شهر قم همواره از نظر علمى و در پرتو وجود علماء بزرگ و فقهاى عالى مقام در جايگاه رفيعى قرار داشته است و مطابق برخى از متون، تنها در قرن چهارم هجرى يكصد نفر از علماء بزرگ و محدّثان از قم برخاسته‏اند.
−	== مدارس علمیه خواهران ==	+	1ـ تاريخچه حوزه علميه
		+
		+	حوزه علميه قم از قرن پنجم تا قرن دهم هجرى
		+
		+	در طول قرن‏هاى پنجم، ششم و دهم هجرى، قم مركز بزرگى براى فقهاى شيعه بوده است. شيخ عبدالجليل رازى نام چند مدرسه علميه را كه در عصر خودش يعنى قرن ششم هجرى داير بوده و فقيهان و پيشوايان از علماء در آن به تدريس اشتغال داشته‏اند بدين قرار نام برده است:
		+
		+	1ـ مدرسه سعد حلت.
		+
		+	2ـ مدرسه اثيرالملك.
		+
		+	3ـ مدرسه سيد سعيدعزالدين مرتضى.
		+
		+	4ـ مدرسه سيد زين‏الدين.
		+
		+	5ـ مدرسه ظهيرالدين عبدالعزيز.
		+
		+	6ـ مدرسه ابوالحسن كميج.
		+
		+	7ـ مدرسه شمس‏الدين مرتضى.
		+
		+	8ـ مدرسه مرتضى كبير.
		+
		+	9ـ مدرسه درب آستانه.
		+
		+	حوزه علميه از قرن دهم تا قرن دوازدهم هجرى
		+
		+	سلسله صفويّه، از سال 907 تا سال 1148 ه .ق (877 تا 1114 شمسى) زمام حكومت ايران را به دست گرفتند. از آنجا كه زمامداران صفوى، مروّج مذهب تشيّع بودند، و امكانات فراوانى در اختيار علماى شيعه مى‏گذاشتند طبعا حوزه‏هاى علميّه در تبريز، شيراز، اصفهان و قم رونق فراوان يافت، و شهر قم رسما مورد توجّه دولت و ملّت ايران واقع شد؛ و بار ديگر مدارس ويران شده آباد گرديد، و يا مدارسى از نو ساخته شد، از اين رو علماى برجسته شيعه، در اين عصر در حوزه علميّه قم به درس و بحث اشتغال داشته‏اند.
		+
		+	مدرسه فيضيه كه از قديمى‏ترين مدارس علوم دينى در قم به شمار مى‏رود و در همه قرن‏ها، مركز طلاب علوم دينى بوده است، در عصر شاهان صفوى تجديد بنا شد.
		+
		+	چنان كه از كتيبه ايوان جنوبى مدرسه فيضيّه، كه درِ آن به صحن كهنه مرقد مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام باز مى‏شود، معلوم مى‏شود اين مدرسه در عهد صفويّه بازسازى شده و اين تجديد بنا از بناهاى دومين شاه صفوى يعنى طهماسب اوّل (متوفّاى 984 ه .ق) در سال 934 ه .ق است، و برخى معتقدند كه وجه نامگذارى آن به فيضيّه از اين رو است كه حكيم و محدّث و فقيه بزرگ، مولى محسن فيض (متوفّى 1091 ه .ق) در اين مدرسه سكونت داشته است.
		+
		+	و به گفته برخى ديگر نيز اين نام، از نام «حكيم عبدالرّزاق فيّاض لاهيجى» گرفته شده كه او در همين عصر در مدرسه فيضيه سكونت داشت.
		+
		+	يكى ديگر از مدارس علميّه كه در عصر صفويّه، در زمان سلطنت شاه سلطان حسين (نهمين پادشاه صفويّه) ساخته شد، «مدرسه مؤمنيّه» مى‏باشد، كه آن را شخصى به نام محمّد مؤمن ساخته است و اخيرا به دستور مرجع فقيد آيت‏الله العظمى مرعشى نجفى قدس‏سره بازسازى و توسعه يافته است.
		+
		+	از ديگر مدارس متعلق به اين دوره، «مدرسه جانيخان» (جهانگير خان) است كه در مقابل در بزرگ مسجد جامع قم قرار دارد، اين مدرسه نيز در عهد صفويان، توسط شخصى به نام جهانگيرخان ساخته شده است.
		+
		+	همچنين بناى اوليّه مدرسه آيت‏الله بروجردى، كه قبلاً نام آن، مدرسه خان بود و توسط آيت‏الله العظمى بروجردى، تجديد بنا شد نيز در عهد صفويّه توسط شخصى به نام مهدى قلى‏خان كه از شاگردان ملا محسن فيض بود، ساخته شده است. اين مدرسه در سال 1123 ه .ق تأسيس گرديد.
		+
		+	اين آثار نشان مى‏دهد كه حوزه علميه قم در عصر صفويّه يعنى در طول قرن‏هاى دهم، يازدهم و دوازدهم هجرى از رونق خاصّى برخوردار بوده است.
		+
		+	حكيم معروف ملاصدراى شيرازى صاحب اسفار و دامادهايش مولى محسن فيض، فقيه و فيلسوف نامى آن عصر و مولى عبدالرزاق فياض لاهيجى و فرزند او ميرزاحسن گيلانى (متوفاى 1043 ه .ق) و همچنين قاضى سعيد و مولى طاهر قمى و ديگران و به گفته برخى دو عالم بزرگ دوره صفويه يعنى شيخ بهائى و ميرفندرسكى نيز مدتى در حوزه علميه قم بودند و در مدرسه فيضيه حجره داشته‏اند.
		+
		+	حضور اين علماى برجسته و پر تلاش در قم در عصر صفويه بيانگر آن است كه قم در آن عصر داراى حوزه علميه فعال و مدارس و طلاب بسيار بوده است و علوم مختلف اسلامى در آن تحصيل و تدريس مى‏شده است.
		+
		+	حوزه علميه قم در عصر قاجاريه
		+
		+	از سال 1200 تا 1339 ه .ق، پادشاهان قاجار بر ايران حكومت مى‏كردند. در اين عصر نيز علماى بزرگى در حوزه علميه قم به تحصيل و تدريس اشتغال داشتند، به ويژه با سكونت مرجع عالى مقام «آيت‏الله ميرزاى قمى قدس‏سره» در قم در عصر سلطنت فتحعلى شاه، حوزه علميّه قم، شهرت و اهميّت بيشترى پيدا كرد.
		+
		+	احداث و بازسازى مدارس متعدد علميّه در اين عصر، نشان مى‏دهد كه حوزه علميّه در اين عصر وارد مرحله تازه‏اى شد، و سكونت ميرزاى قمى در قم، مايه بركات و آثار و توسعه حوزه علميّه قم گشته است.
		+
		+	توضيح اين‏كه مدرسه فيضيّه كه در دوره صفويّه تا حدود حوض وسط مدرسه بود، در عصر فتحعلى شاه در سال 1213 و 1214 ه .ق توسعه يافت و مجددا بازسازى شد.
		+	بناى اصلى مدرسه «دارالشّفا» نيز به دستور فتحعلى شاه انجام گرفت.
		+
		+	همچنين مدرسه حاجى ملاصادق واقع در گذر قاضى قم، توسط ميرزا آقاخان از رجال دولتى عصر ناصرالدّين شاه ساخته شد.
		+
		+	به اين ترتيب حوزه علميّه قم در اين عصر، وارد مرحله جديدى شد و رونق گسترده‏اى يافت.
		+
		+
		+	نقش آيت‏الله فيض در توسعه حوزه
		+
		+	يكى از برجستگان حوزه علميّه قم مرحوم آيت‏الله العظمى ميرزا محمّد فيض قدس‏سرهبود. او در سال 1293 ه .ق در قم ديده به جهان گشود و در 25 جمادى‏الاولى سال 1370، در سن 77 سالگى رحلت نمود. قبر شريفش در صحن عتيق جلوى ايوان طلاى بارگاه ملكوتى حضرت معصومه عليهاالسلام قرار گرفته است. اين مرد بزرگ با تدريس و تأليف و تربيت شاگردان، قدم‏هاى راسخى در تحكيم و گسترش حوزه علميّه برداشت.
		+
		+	ايشان در سال 1340 ه .ق به منظور گسترش علوم دينى و توسعه حوزه علميّه، براى آيت‏الله العظمى شيخ عبدالكريم حائرى كه آن زمان در اراك بود، نامه نوشت و او را به سكونت در قم دعوت كرد، و افرادى را به اراك فرستاد، تا با پيام شفاهى، دعوت كتبى قبلى را تأكيد كند. پيگيرى‏هاى او و ديگران باعث شد كه آيت‏الله حائرى در همان سال به قم بيايد.
		+
		+	آيت‏الله فيض شخصا همراه آقاى توليت، با بسيج كردن مردم، به شاه جمال رفتند و استقبال گرمى از آيت‏الله حائرى نمودند. پس از ورود آيت‏الله حائرى به صحن حضرت معصومه عليهاالسلام چون نزديك غروب بود، آيت‏الله فيض نماز جماعت خود را كه در صحن نو برگزار مى‏شد به آيت‏الله حائرى واگذار كرد و خود و همه علما به ايشان اقتدا كردند.
		+
		+	شب بعد آيت‏الله فيض به صحن آمد، آيت‏الله حائرى ايشان را به امامت جماعت دعوت كرد، آقاى فيض نپذيرفت، آيت‏الله حائرى به او فرمود:
		+
		+	«اگر من بايد نماز بخوانم، پس ميل ندارم شما اقتدا كنيد.»
		+
		+	در نتيجه آيت‏الله فيض محل نماز جماعت خود را به مسجد امام قم، انتقال داد. به اين ترتيب مرحوم فيض، مرجعيّت خود را فداى توسعه حوزه علميّه نمود، و با دعوت از آيت‏الله حائرى، و استقبال از ايشان، گام بزرگى براى تحكيم و استوارى و گسترش حوزه برداشت.
		+
		+	آيت‏الله حائرى و تأسيس حوزه جديد
		+
		+	گرچه حوزه علميّه قم در طول اين سالها از رونق نسبى برخوردار بود ولى داراى تشكّل و انسجام واقعى نبود، بلكه مى‏توان گفت پس از رحلت آيت‏الله ميرزاى قمى (در سال 1231 ه .ق) سال‏ها در «فترت» و «ركود» به سر مى‏برد و نياز مبرم به عالمى وارسته و مجتهدى استوار و پرصلابت و مدير و مدبّر داشت، تا اين‏كه قرعه اين فال به نام مرجع عظيم‏الشأن حضرت آيت‏الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى قدس‏سرهافتاد، و با ورود اين بزرگمرد علم و عمل، حوزه آنچنان متشكّل و منظّم و با شكوه شد، كه او را «مؤسّس حوزه علميّه قم» خوانده‏اند.
		+
		+	ولى بهتر آن است كه بگوييم ايشان «مؤسس حوزه علميّه جديد قم» مى‏باشند، زيرا حوزه علميّه در اين تاريخ به دست مبارك اين بزرگمرد الهى، نوسازى و بازسازى گرديد، به طورى كه در پرتو تدبير، مديريّت و همّت والاى اين مرد بزرگ، مدارس قم پر از طلبه گرديد و تحوّل عظيمى در حوزه علمى به وجود آمد، و نام حوزه علميّه قم در همه جا شهرت يافت، از اين رو از وى به عنوان «مؤسّس حوزه علميّه قم» ياد مى‏كنند.
		+
		+	يكى از آثار مكتب درسى آيت‏الله حائرى در حوزه علميّه قم، برخاستن اساتيد و مراجع بزرگى، از جمله: حضرت آيت‏الله العظمى شيخ محمّدعلى اراكى قدس‏سره، حضرت آيت‏الله العظمى سيد محمّدرضا گلپايگانى قدس‏سره و حضرت امام خمينى قدس‏سرهاست، كه اگر هيچ اثرى جز اين نداشت، براى نشان دادن عظمت حوزه در اين عصر، كفايت مى‏كرد.
		+
		+	تحول عظيم حوزه، در عصر زعامت آيت‏الله العظمى بروجردى
		+
		+	پس از رحلت آيت‏الله حائرى قدس‏سره، سه تن از مراجع و علماى بزرگ از شاگردانش يعنى آيات عظام سيد محمد حجّت، سيد صدرالدّين صدر و سيد محمّدتقى خوانسارى، سرپرستى حوزه را به عهده گرفتند و از فروپاشى آن ممانعت به عمل آوردند.
		+
		+	در اين دوره كه از سال 1315 ه .ش تا سال 1324 (سال ورود آيت‏الله بروجردى) طول كشيد، به تدريج بر عظمت حوزه از نظر كميّت و كيفيّت افزوده شد. احداث «مدرسه حجّتيّه» كه يكى از مدارس علمى عظيم حوزه علميّه قم است از آثار آيت‏الله حجّت مى‏باشد كه به روشنى از افزايش طلاّب و وسعت حوزه در اين دوره حكايت مى‏كند.
		+
		+	اين مدرسه داراى باغچه‏هاى متعدد، مسجد، آب انبار و صحن بزرگ است كه پس از مدرسه فيضيّه به عنوان دومين مركز تجمّع طلاّب حوزه علميّه قم، به شمار مى‏آيد. در حال حاضر، اين مدرسه مركز جهانى علوم اسلامى (ويژه طلاب خارجى) مى‏باشد.
		+
		+	در همين عصر بين فضلاى حوزه علميّه قم گفتگو بود تا از آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره كه در بروجرد سكونت داشت، دعوت به عمل آورند، تا به قم بيايد و زعامت حوزه را به دست گيرد.
		+
		+	سرانجام اين دعوت انجام شد و آيت‏الله بروجردى قدس‏سره در سال 1324 ه .ش وارد قم شد و آيات عظام خوانسارى، حجّت و صدر كمال احترام و تجليل را از ايشان به عمل آوردند.
		+
		+	سرانجام آيت‏الله خوانسارى در شهريور 1330 و آيت‏الله حجّت در 29 ديماه 1331 و آيت‏الله صدر در پنجم ديماه 1332 شمسى، رحلت كردند. همچنين دو مرجع بزرگ آيت‏الله سيد ابوالحسن اصفهانى در 13 آبان 1325 و آيت‏الله حاج‏آقا حسين قمى در اسفند همين سال در نجف اشرف رحلت كردند و به اين ترتيب مردم ايران و عراق و ساير شيعيان متوجّه آيت‏الله العظمى بروجردى شدند، به طورى كه ايشان مرجع كل گرديد و حوزه علميّه قم در پرتو توجّهات مخصوص ايشان، و نيز توجّه مردم، رونق كامل يافت، و در اندك زمانى دچار تحوّلات عظيم گرديد.
		+
		+	مدارس، كتابخانه‏ها، درس و بحث‏ها، نشريّات و مجلاّت عربى و فارسى و علوم مختلف اسلامى در سطح عميق و گسترده‏اى فعّال شدند و تعداد طلاب ساكن در قم به شش هزار نفر رسيدند، با توجّه به اين نكته كه قبل از ورود ايشان، تعداد طلاب در حدود هزار تا دو هزار نفر بودند.
		+
		+	در اين عصر، يكى از اساتيد بزرگ و يكى از اركان حوزه علميّه قم كه نقش به سزايى در پيشرفت همه جانبه حوزه داشت، حضرت امام خمينى قدس‏سره بود. درس اصول و فقه او، مهمترين درس حوزه، و پر جمعيت‏ترين درس‏ها بعد از درس آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره به شمار مى‏آمد.
		+
		+	پيشرفت حوزه بر همين منوال ادامه داشت كه ناگاه در فروردين سال 1340 ه .ش (مطابق با 1380 قمرى) با فقدان آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره، بزرگترين فاجعه براى جهان تشيع و به خصوص براى حوزه علميّه قم به وقوع پيوست.
		+
		+	پس از رحلت آيت‏الله بروجردى، مراجع عظيم الشّأن وقت همانند: امام خمينى قدس‏سره، آيت‏الله العظمى گلپايگانى، آيت‏الله العظمى نجفى مرعشى و... زمام حوزه را بر عهده گرفتند.
		+
		+	در اين دوره حوزه وارد مرحله جديدى شد و ماجراهاى سياسى اين دوره، به خصوص ماجراى مبارزات روحانيت به رهبرى امام خمينى قدس‏سرهبا رژيم طاغوتى پهلوى، حوزه را بيش از پيش، مورد توجّه مردم قرار داد، چرا كه حوزه به صورت كانون و محور مبارزات بر عليه نظام شاهنشاهى درآمده بود. از آن زمان تا كنون حوزه علميه از جهات مختلف مورد توجه قرار گرفته است و روز به روز بر شكوه و عظمت آن افزوده شده است.
		+
		+	امروزه بالغ بر سى‏هزار نفر از طلاّب ايرانى و خارجى در حوزه علميه قم به تحصيل علوم دينى اشتغال دارند كه از اين تعداد حدود چهار هزار نفر تحت برنامه و بالغ بر بيست و شش هزار نفر به صورت آزاد مشغول تحصيل مى‏باشند.
		+
		+	2ـ نظرى به برنامه‏هاى حوزه علميه قم
		+
		+	هدف اصلى حوزه‏هاى علميّه، فراگيرى علوم اسلامى و در رأس آن، فقه جعفرى، و تبليغ و ترويج آن است، به طورى كه تمام قشرهاى مردم در امور و شؤون مختلف دينى، بهره‏مند گردند، و وظايف و مسؤوليّت‏ها را بشناسند.
		+
		+	بنابراين حوزه داراى دو هدف اساسى است:
		+
		+	1ـ شناخت دين
		+	2ـ تبليغ دين.
		+
		+	براى رسيدن به اهداف فوق دروس حوزوى به چند مرحله تقسيم شده است:
		+
		+	1ـ مقدمات
		+
		+	شامل جامع‏المقدمات (امثله، شرح امثله، صرف مير، تصريف، هدايه، صمديه، عوامل) سيوطى، مغنى، مختصرالمعانى، منطق و.... در كنار كتاب‏هاى فوق كه مشتمل بر فراگيرى كامل زبان عربى است، برنامه‏هاى جنبى نيز وجود دارد. مجموع دروس فوق «سطح يك» يا «مقدمات» ناميده مى‏شود و طبق برنامه مركز مديريت حوزه مى‏بايست طى سه سال گذرانده شود.
		+
		+	2ـ سطح
		+
		+	دوره سطح شامل هفت پايه است و هر پايه بايد طى يك سال گذرانده شود. اين پايه‏ها طبق جدول‏هاى ذيل عبارتند از:
		+	پايه چهارم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 علوم قرآنى جزوه
		+
		+	2 فقه لمعه ج1، طهارت تا اول كتاب حج
		+
		+	3 اصول اصول استنباط و اصول شهيد مطهرى
		+
		+	4 ادبيات عرب تجزيه و تركيب از متن لمعه طبق رديف دوم
		+
		+	5 مختصرالمعانى از اول بيان تا اول بديع
		+
		+	6 عقائد بدايه المعارف ج1، از اول كتاب تا اول بحث نبوت
		+
		+	7 تاريخ سيره‏پيشوايان‏ازص303(امام‏پنجم عليه‏السلام)تا ص564 (امام‏هادى عليه‏السلام)
		+
		+	8 نهج البلاغه خطبه قاصعه
		+
		+	پايه پنجم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير جزوه
		+
		+	2 فقه لمعه‏ج1،ازكتاب‏حج‏تاپايان‏جلد1وجلد2،ازاول‏اجاره‏تااول‏نكاح
		+
		+	3 اصول اصول مظفر، جلد اول، كل كتاب
		+
		+	4 ادبيات عرب تجزيه و تركيب متن لمعه طبق رديف دوم
		+
		+	5 عقائد بدايه‏المعارف، بحث نبوت
		+
		+	6 تاريخ سيره پيشوايان از ص565 (امام‏هادى عليه‏السلام) تا پايان كتاب
		+
		+	پايه ششم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير جزوه
		+
		+	2 فقه لمعه ج2، از اول كتاب نكاح تا پايان جلد دوم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	3 اصول اصول مظفر جلد دوم، كل كتاب
		+
		+	4 فلسفه آشنايى با معارف اسلامى شهيد مطهرى قسمت فلسفه
		+
		+	5 ادبيات عرب تجزيه و تركيب از متن لمعه طبق رديف دوم
		+
		+	6 عقائد بدايه المعارف، بحث امامت و معاد
		+
		+	7 تاريخ ارشاد مفيد ج2، از اول تا ص157 (امام‏محمدباقر عليه‏السلام)
		+
		+	پايه هفتم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير جوامع الجامع ج2، از سوره انفال تا آخر سوره يونس
		+
		+	2 فقه مكاسب (مكاسب محرمه)
		+
		+	3 اصول رسائل (قطع و ظن)
		+
		+	4 فلسفه بداية الحكمه، تمام كتاب
		+
		+	5 عقائد تلخيص الالهيات، از اول كتاب تا بحث نبوت
		+
		+	پايه هشتم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير جوامع الجامع ج2، از اول سوره هود تا آخر سوره رعد
		+
		+	2 فقه مكاسب بيع تا شرائط العوضين
		+
		+	3 اصول رسائل، برائت، اشتغال و استصحاب
		+
		+	4 عقائد تلخيص الالهيات، از بحث نبوت تا آخر كتاب
		+
		+	5 رجال كليات فى علم الرجال، از اول كتاب تا مشايخ الثقات
		+
		+	پايه نهم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير الميزان ج13، از اول سوره اسرا تا آخر سوره
		+
		+	2 فقه مكاسب بيع، از شرائط العوضين تا خيار غبن
		+
		+	3 اصول كفاية الاصول، جلد اول
		+
		+	4 فلسفه نهايه‏الحكمه، ازاول كتاب تاآخر مرحله‏هفتم (المرحله‏السابعه)
		+
		+	5 رجال كليات فى علم الرجال، از مشايخ الثقات تا آخر كتاب
		+
		+	پايه دهم
		+
		+	رديفنام‏درس متن درسى
		+
		+	1 تفسير الميزان ج13، از اول سوره كهف تا آخر سوره
		+
		+	2 فقه مكاسب، از خيار غبن تا آخر خيارات
		+
		+	3 اصول كفاية الاصول، جلد دوم
		+
		+	4 فلسفه نهاية الحكمه، از اول مرحله هشتم تا آخر كتاب
		+
		+	5 درايه اصول الحديث و احكامه، تمام كتاب
		+
		+	3ـ خارج
		+
		+	در اين مرحله درس‏ها كاملاً تخصصى است. علاوه بر دروس خارج فقه و اصول، رجال، فلسفه و عرفان كه به صورت آزاد برگزار مى‏شوند.
		+
		+	ساير رشته‏هاى تخصصى حوزه عبارتند از:
		+
		+	1ـ رشته تخصصى تفسير و علوم قرآن.
		+
		+	2ـ رشته تخصصى كلام و عقايد.
		+
		+	3ـ رشته تخصصى تبليغ.
		+
		+	4ـ رشته تخصصى قضا.
		+
		+	مدت آموزش در رشته‏هاى فوق چهار سال مى‏باشد.
		+
		+	در جريان درس خارج، طلاب اندوخته‏هاى خود در كتاب‏هاى دوره سطح را به صورت تحقيقى و از زواياى مختلف، در محضر اساتيد برجسته بحث مى‏كنند.
		+	اساتيد درس‏هاى خارج فقه و اصول عموما مراجع تقليد و يا مجتهدين مى‏باشند كه فقه و اصول را مورد بحث قرار مى‏دهند تا از اين طريق به استنباط حكم شرعى دست يابند.
		+
		+	3ـ معرفى اجمالى برخى از مدارس دينى استان
		+
		+	مدرسه فيضيه
		+
		+	اين مدرسه از بناهاى عهد صفويه است كه در جنب صحن كهنه بنا شده و به طورى كه نوشته‏اند از بناهاى شاه طهماسب اول است كه در زمان مرحوم آيت‏الله حائرى و آيت‏الله صدر و به ويژه آيت‏الله بروجردى تعميرات اساسى يافت و بر مجموعه آن افزوده شد. اين مدرسه از بزرگترين مراكز و مجامع روحانيت شيعه است.
		+
		+	مدرسه دارالشفاء
		+
		+	اين مدرسه كه متصل به مدرسه فيضيه است؛ در زمان شاه‏عباس دوم ساخته شد و در زمان فتحعلى‏شاه بازسازى گرديد. در زمان مرحوم آيت‏الله بروجردى قسمت شرقى آن به صورت دو طبقه ساخته شد و محل سكونت طلاب گرديد.
		+
		+	پس از وقوع انقلاب اسلامى، نسبت به خريد املاك اطراف و تخريب و توسعه آن اقدام گرديد و با اسلوب معمارى جديد در بخش‏هاى مختلف تجديد بنا شد.
		+
		+	اين مدرسه داراى خوابگاه، خانه مطبوعات، صندوق پرداخت شهريه، بانك اطلاعات كامپيوترى و ... جهت سرويس دهى به طلاب حوزه علميه مى‏باشد. همچنين ساختمان ادارى مركز مديريت حوزه علميه قم نيز در اين مدرسه قرار دارد.
		+
		+	مدرسه خان
		+
		+	اين مدرسه در قسمت شرقى ميدان آستانه و جنب گذرخان واقع شده است. بانى اوليه آن مهدى قلى‏خان در دوره صفويه بوده است و در اثر گذشت زمان رو به ويرانى نهاد كه با همت مرحوم آيت‏الله بروجردى تجديد بنا گرديد و در سه طبقه ساخته شد.
		+
		+	مدرسه حجتيه
		+
		+	بعد از شهريور 1320 طلاب علوم دينى از هر سو به منظور تحصيل علم رو به حوزه علميه قم آورده بودند و از آنجا كه مدارس قم گنجايش آنان را نداشت آيت‏الله سيد محمد حجت قدس‏سره كه آن روز از زعماى عاليقدر حوزه علميه قم بود با تهيه هشت هزار متر مربع زمين، اين مدرسه را در شش قسمت، دو طبقه مجزا و جمعا داراى 126 حجره روشن و آفتابگير ساخت.
		+
		+	مقبره مرحوم آيت‏الله حجت نيز در كنار مسجد اين مدرسه قرار دارد. باغچه‏هاى پرگل و درخت‏هاى سرسبز آن كه حوض بزرگ مدرسه را در برگرفته، نزهت و رونق خاص به آن مركز علمى دينى بخشيده است.
		+
		+	(اين مدرسه هم اكنون در اختيار طلاب خارجى است).
		+
		+	مدرسه رضويه
		+
		+	مدرسه رضويه كه منسوب به حضرت رضا عليه‏السلام است، در خيابان آذر واقع شده است. وجه نسبت آن به امام رضا عليه‏السلام از آن جهت است كه ايشان در زمان ورود به قم در اين مكان كه متعلق به زكريا بن آدم بوده سكنى گزيدند. پس از تشريف فرمايى آن حضرت، اين مكان را مسجد و مدرسه ساختند. اين مدرسه در سال 1376 ه .ق از طرف مرحوم آيت‏الله بروجردى تعمير و مرمت شد و تا كنون مورد استفاده طلاب حوزه علميه مى‏باشد.
		+
		+	مدرسه مؤمنيه (آيت‏الله العظمى نجفى)
		+
		+	اين مدرسه در سال 1113 قمرى به امر اميرمحمد مؤمن‏خان شاملو از امراى شاه سلطان حسين صفوى ساخته شد. مساحت اين مدرسه هم اكنون سه هزار متر است كه به همت حضرت آيت‏الله العظمى مرعشى نجفى زمين‏هاى اطراف خريدارى و ساختمان جديد در آن احداث شد و در روز نيمه شعبان 1378 ه .ق افتتاح گرديد.
		+
		+	مدرسه ستيّه
		+
		+	واقع در ميدان مير كه به امر و همت حضرت آيت‏الله حاج سيد محمدرضا گلپايگانى قدس‏سره تكميل گرديده است و در قسمت جنوبى آن حجره‏اى است كه در آن محراب حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام قرار دارد.
		+
		+	مدرسه حقانى
		+
		+	مدرسه حقانى روبروى پل آهنچى در كوچه حقانى واقع شده است. اين مدرسه را دو نفر از نيكوكاران به نامهاى حاج على حقانى و آقا حسن بنّا در سال 1343 ه .ش تأسيس نموده‏اند.
		+
		+	[در سال‏هاى قبل از انقلاب اسلامى، بزرگانى همچون شهيد بهشتى و شهيد قدوسى عهده‏دار مديريت اين مدرسه بودند و فاضلان صاحب نامى چون آيت‏الله جوادى آملى در آن به تدريس پرداخته‏اند. از اين مدرسه شاگردان ممتازى برخاسته‏اند كه بعد از انقلاب امور كشور را به دست گرفتند و همه آن‏ها يادگاران دوره مديريت اين دو شهيد بزرگوار هستند].
		+
		+	مدرسه معصوميه
		+
		+	مدرسه معصوميه در بلوار امين واقع شده است. اين مدرسه با همت و بودجه آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام در سال 1360 در مساحتى حدود 15000 متر مربع و با زيربناى 28000 متر مربع احداث و در سال 1368 مورد بهره بردارى قرار گرفت. اين مدرسه داراى 406 حجره جهت سكونت طلاب علوم دينى مى‏باشد.
		+
		+	علاوه بر اين، دفتر مركز همكارى حوزه و دانشگاه در ضلع شمالى اين مدرسه واقع مى‏باشد.
		+
		+	مدرسه امام خمينى
		+
		+	اين مدرسه كه در خيابان باجك واقع شده است در سال 1374 ه .ش حسب‏الامر مقام معظم رهبرى جهت تحصيل طلاب علوم دينى غير ايرانى با سبك معمارى جديد و با امكانات رفاهى متعدد تأسيس شده است.
		+
		+	فهرست مدارس آموزشى تحت پوشش حوزه علميه قم
		+
		+	رديفمدرسهآدرس
		+
		+	1 ابا صالح بلوار امين، كوچه 13
		+
		+	2 المهدى صفائيه، بعد از فلكه شهداء
		+
		+	3 الهادى باجك، فلكه الهادى
		+
		+	4 امام مهدى موعود(عج) نيروگاه، كوچه 3
		+
		+	5 امام محمد باقر(ع) نيروگاه، بعد از پل، سمت چپ
		+
		+	6 بقيه‏الله حاجى آباد
		+
		+	7 حقانى پل آهنچى، كوچه 13
		+
		+	8 جانبازان صفائيه، كوچه سپاه
		+
		+	9 رسالت حسين آباد
		+
		+	رديفم درسه آدرس
		+
		+	10 رضويه آذر
		+
		+	11 شهيدين فلكه شاه احمد قاسم
		+
		+	12 صدوق زنبيل آباد
		+
		+	13 عترت خيابان ارم، جنب هتل ارم
		+
		+	14 كرمانى‏ها باجك، روبروى نيروى انتظامى
		+
		+	15 معصوميه بلوار امين، روبروى راهنمائى رانندگى
		+
		+	16 امام عصر عليه‏السلام چهارمردان، كوچه شهيد مدنى
		+
		+	مأخذ: مركز مديريت حوزه علميه قم، معاونت گزينش و آمار.
		+
		+	4ـ مراكز حوزوى ـ دانشگاهى
		+
		+	دانشگاه باقرالعلوم
		+
		+	اين مجموعه در پى رهنمودهاى حضرت امام خمينى در سال 1360، با عنوان كتابخانه سياسى در قم شروع به كار كرد و وظيفه راهنمايى و هدايت طلاب و روحانيان محترم را در زمينه مسائل سياسى جهان اسلام و روابط بين‏الملل به عهده داشت.
		+
		+	اين مركز در راستاى پرورش محقق سياسى، اقدام به برگزارى دوره‏هاى آموزشى كوتاه مدت عمومى و تخصصى كرد و پس از انجام بررسى‏هاى كارشناسانه، از سال 1365 تبديل به دانشگاه شد.
		+
		+	به دنبال رهنمودهاى حضرت امام و تأكيدات مقام معظم رهبرى حضرت آيت‏الله خامنه‏اى، مبنى بر رشد ابعاد سياسى در كنار ابعاد علمى و اخلاقى طلاب محترم حوزه علميه، مطابق برنامه‏هاى آموزشى مصوب، درس‏هاى اين رشته توسط اساتيد متعهد و مجرب ارائه گرديد.
		+
		+	در تاريخ 7/8/1370 هيأت مؤسس دانشگاه به تصويب شوراى عالى انقلاب فرهنگى رسيد و در تاريخ 21/1/1371 از سوى دفتر گسترش دانشگاه‏هاى وزارت فرهنگ و آموزش عالى موافقت اصولى به عمل آمد و با عنايات و توجه رياست محترم جمهورى وقت آيت‏الله هاشمى رفسنجانى، اساسنامه دانشگاه به تصويب نهايى رسيد. اين دانشگاه داراى 4 ركن شامل: هيأت مؤسس، هيأت امنا، رياست دانشگاه و شوراهاى دانشگاه است.
		+
		+	در اين مركز، هم اكنون بيش از 25 استاد و عضو هيأت علمى مشغول به فعاليت است.
		+
		+	تعداد كل دانشجويان اين دانشگاه در سال تحصيلى 78ـ1377، 335 نفر بوده است كه در دو مقطع كارشناسى و كارشناسى ارشد و در رشته‏هاى علوم سياسى، تاريخ، فلسفه و كلام اسلامى و علوم اجتماعى (گرايش پژوهشگرى) مشغول به تحصيل بوده‏اند.
		+
		+	لازم به يادآورى است كه اين مجموعه زير نظر دفتر تبليغات حوزه علميه قم و با امكانات اين نهاد اداره مى‏شود.
		+
		+
		+	مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم (دوره مدرسى كارشناسى ارشد رشته الهيات و معارف اسلامى)
		+
		+	مركز تربيت مدرس، با تدبير مسؤولان محترم دو نهاد حوزه و دانشگاه در سال تحصيلى 68 ـ 1367 با پذيرش نخستين دوره دانشجو، فعاليت آموزشى ـ پژوهشى خود را آغاز كرد.
		+
		+	از جمله اهداف اين نهاد، مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:
		+
		+	1. تربيت مدرس براى تدريس درس‏هاى الهيات معارف اسلامى در دانشگاه‏ها و مؤسسات آموزش عالى.
		+
		+	2. بالا بردن سطح اطلاعات و آگاهى و بينش اسلامى طلاب همراه با آموزش روش تحقيق و تقويت قدرت استنباط و تجزيه و تحليل مسائل فرهنگى و معارف دينى.
		+
		+	3. تربيت محقق براى پژوهش درباره مسائل الهيات و معارف اسلامى در مراكز علمى و فرهنگى.
		+
		+	تأسيس اين دوره مدرسى، در سال 1368 از سوى شوراى عالى انقلاب فرهنگى، تصويب گرديد، و در پى رأى صادره يكصد و نود و يكمين جلسه شوراى عالى برنامه‏ريزى مورخ 29/1/1369، برنامه آموزشى دوره مدرسى كارشناسى ارشد رشته معارف اسلامى به تصويب رسيد و از آن پس تاكنون به آموزش و تربيت طلاب علوم دينى اقدام نموده است.
		+
		+	همچنين وزارت فرهنگ و آموزش عالى، چندى پيش با تأسيس مقطع دكتراى مركز، موافقت نموده است و هم اكنون در رشته‏هاى علوم قرآن و فلسفه تطبيقى تعدادى از دانش پژوهان مشغول به تحصيل مى‏باشند.
		+
		+	(اين مركز در حال حاضر زير نظر دانشگاه قم قرار دارد و به عنوان بخشى از اين دانشگاه فعاليت مى‏كند.)
		+
		+	دانشكده علوم قرآنى
		+
		+	اين دانشكده در سال 1372 با حضور اساتيد حوزه و دانشگاه و وزراى محترم فرهنگ و آموزش عالى وفرهنگ و ارشاد اسلامى، با تعداد 40 نفر دانشجوى پسر افتتاح شد و در سال 1375، داراى 150 نفر دانشجو، 40 نفر خواهر و 110 نفر برادر در مقطع كارشناسى بوده است.
		+
		+	سر فصل‏هاى دانشكده فوق‏الذكر، در دويست و دهمين جلسه مورخه 16/10/1369 به تصويب شوراى عالى برنامه‏ريزى، شوراى عالى انقلاب فرهنگى، تحت عنوان رشته تربيت معلم قرآن كريم و در دويست و نود و سوّمين جلسه شوراى عالى برنامه‏ريزى مورخه 23/11/1373 تحت عنوان كارشناسى علوم قرآنى در چهار رشته به تصويب رسيده است: 1. علوم قرآن مجيد. 2. فنون قرائت، تلاوت و كتابت. 3. تفسير قرآن مجيد. 4. تربيت معلم قرآن كريم.
		+
		+	معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى ـ نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها
		+
		+	با توجه به ضرورت نظارت بر نحوه تدريس و تدوين برنامه‏هاى درسى و گزينش اساتيد معارف اسلامى در دانشگاه‏ها، در سال 1369، طبق مصوبه شماره 240 جلسه شوراى عالى انقلاب فرهنگى در زمينه گزينش علمى و عمومى اساتيد معارف اسلامى، دبيرخانه گزينش اساتيد معارف اسلامى در دانشگاه‏ها آغاز به فعاليت نمود.
		+
		+	با تأسيس نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها در سال 1372 و طبق بندهاى 9 و 10 از شرح وظايف نهاد نمايندگى مندرج در اساسنامه اين نهاد كه به تصويب شوراى عالى انقلاب فرهنگى نيز رسيده بود، وظايفى بدين شرح بر عهده «معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى در دانشگاه‏ها» محوّل گرديد: 1. گزينش علمى و عمومى اساتيد معارف اسلامى. 2. ارزشيابى عملكرد اساتيد. 3. نظارت بر كيفيت ارايه دروس معارف اسلامى. 4. تأييد مدير پيشنهادى گروه، پيش از معرفى به رئيس دانشگاه.
		+
		+	اين مركز از ميان طلاب شاغل به درس خارج و فارغ التحصيلان كارشناسى ارشد دانشگاه‏ها، اساتيد مورد نظر را گزينش مى‏نمايد.
		+
		+	جامعة الزهرا عليهاالسلام
		+
		+	تحصيل علوم دينى بانوان و وجود مراكز مذهبى براى آموزش زنان سابقه‏اى بسيار طولانى دارد و در تاريخ افتخارآفرين شيعه، زنان فاضله و مجتهده فراوانى وجود داشته است.
		+
		+	در حوزه علميه قم نيز از چند سال قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، مراكزى توسط بزرگانى چون شهيد بزرگوار آيت‏الله قدوسى به طور رسمى شروع شد و نمونه بارز آن «مكتب توحيد» بود كه توسط آن شهيد عزيز و همفكران و همكارانش اداره مى‏شد.
		+
		+	جامعة الزهراء نيز از جمله مراكز مهم تأسيس شده بعد از انقلاب اسلامى است كه اين هدف را دنبال مى‏كند. امام خمينى با تعيين جمعى از بزرگان حوزه علميه قم، امر به ايجاد اين مركز نمودند و تا كنون به همت مديران آن خدمات ارزنده علمى ـ آموزشى به خواهران طلبه ارائه نموده است.
		+
		+	برنامه‏هاى آموزشى:
		+
		+	1. برنامه حضورى تمام وقت كه غالب افراد اين برنامه خوابگاهى هستند و از سراسر كشور گزينش مى‏شوند و در يك دوره عمومى چهارساله تحصيل مى‏كنند.
		+
		+	2. برنامه نيمه‏وقت كه طى يك دوره شش ساله، برنامه چهارساله تمام وقت‏ها را مى‏گذرانند.
		+
		+	3. برنامه پاره‏وقت كه شامل يك دوره سه ساله آموزش عمومى مى‏باشد. (لازم به يادآورى است كه برنامه‏هاى نيمه وقت و پاره وقت مخصوص كسانى است كه با همسر يا والدين خود در قم زندگى مى‏كنند).
		+
		+	4. برنامه غيرحضورى كه طى يك دوره پنج‏ساله و با ارائه نوارهاى صوتى و متون مربوطه، در خدمت بيش از سه‏هزار نفر از خواهران از قشرهاى مختلف دانشگاهى، فرهنگى، كارمند و خانه‏دار از سراسر كشور و حتّى خارج از كشور قرار دارد.
		+
		+	5. رشته‏هاى تخصصى كه پس از پايان دوره‏هاى تمام وقت، نيمه‏وقت و غير حضورى با گزينش مجدد و در رشته‏هاى تفسير، فلسفه و كلام، تاريخ، تبليغ، فقه و اصول در خدمت خواهران است.
		+
		+	6. بخش خواهران غير ايرانى كه با عضويت خواهرانى از بيش از چهل كشور جهان به صورت خوابگاهى يا روزانه مشغول به تحصيل هستند و پس از اتمام اين دوره‏ها، در كشورهاى خود مشغول خدمت به هم وطنان مسلمان خود مى‏شوند.
		+
		+	7. دبيرستان دخترانه هدى (رشته علوم و معارف اسلامى) كه برنامه آن تركيبى است از علوم روز و معارف دينى. خواهران پس از گذراندن دوره‏هاى آن، مدرك رسمى ديپلم دريافت مى‏دارند و در چند شهرستان نيز شعبه دارد. هم‏اكنون در جامعة الزهراء مقاطع مختلف از فوق ديپلم تا دكترا، حدود پنج هزار نفر در مجموع عضويت دارند و در سطح‏هاى ياد شده تاكنون قريب به دو هزار نفر فارغ التحصيل داشته است.
		+
		+	8. دانشكده علوم و معارف اسلامى «هدى» كه از طريق كنكور سراسرى و از بين خواهران ديپلمه، دانشجو مى‏پذيرد.
		+
		+	5ـ خدمات علما و مراجع حوزه علميه قم در استان قم
		+
		+	تبليغ فرهنگ اسلامى و حفظ و حراست از مرزهاى مكتب اسلام، از عوامل اصلى تشكيل حوزه‏هاى علميه در طول تاريخ بوده است. دست پروردگان مكتب ائمه طاهرين در سراسر بلاد اسلامى مروج افكار ناب اسلامى و پاسخگوى سؤالات و شبهات بودند.
		+
		+	در طول تاريخ هر جا سخن از دين و ترويج فرهنگ دينى است، نام عالمى دينى مى‏درخشد و هر جا كه تحولات فرهنگى چشمگيرتر و اعتقادات دينى مردم راسخ‏تر باشد ناخودآگاه ذهن انسان به دنبال روحانى عامل و مؤثر در اين تحول مى‏گردد. در اين راستا قم از جمله شهرهايى است كه همواره از اين نعمت سود برده است و نقش روحانيت در آوازه فرهنگى قم بر كسى پوشيده نيست.
		+
		+	پس از حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام كه به دليل سفارشات ائمه طاهرين، مورد توجه شيعيان قرار گرفته است، حوزه علميه و روحانيت، عامل اصلى توجه مردم نقاط مختلف ايران و جهان به اين شهر بوده است و مى‏توان ادعا كرد اين مقدار از توسعه و پيشرفت شهر قم نيز مديون تلاش روحانيت و شخصيت‏هاى دينى بوده و هست. نگاهى به خدمات انجام شده و آثار فرهنگى اين شهر نشان مى‏دهد كه تا چه اندازه روحانيون دل‏سوز در ايجاد آن‏ها مؤثر بوده‏اند.
		+	از آنجا كه خدمات روح
		+	انيت به اين شهر، سابقه‏اى طولانى دارد و امكان برشمردن همه آن‏ها در اين مجموعه ميسر نيست؛ در اين قسمت ما به بيان شمه‏اى از خدمات روحانيت بعد از تجديد بناى حوزه به دست مرحوم آيت‏الله العظمى شيخ عبدالكريم حائرى مى‏پردازيم:
		+
		+	1ـ خدمات آيت‏الله حائرى يزدى
		+
		+	مرحوم آيت‏الله حائرى بعد از ورود به قم، حوزه علميه قم را احياء مجدد فرمودند و به آن نظام بخشيدند. اين كار به حدى مهم بود و صحيح انجام شد كه ايشان را مؤسس حوزه علميه قم مى‏دانند.
		+
		+	گذشته از اين خدمت بزرگ، ساير خدمات ايشان عبارتند از:
		+
		+	ساخت مدارس جديد براى گسترش حوزه علميه و بازسازى مدارس قديمى.
		+
		+	ايجاد زمينه جذب جوانان به سوى حوزه‏هاى علميه.
		+
		+	كمك به حل مشكلات مردم به ويژه در جريان سيل سال 1313 ه .ش شهر قم. (آثار اين خدمت در منطقه خاكفرج قم در كوچه رهبر موجود است).
		+	ايجاد «خانه فقرا» و جمع‏آورى متكديان و افراد مستمند و اداره آنها.
		+
		+	پيگيرى و مساعدت براى ساختن بيمارستان فاطمى كه قم تا آن زمان از آن محروم بود.
		+
		+	انتقال قبرستان اطراف حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به بيرون شهر جهت زيبا سازى محيط زيارتى و محل درس طلاب.
		+
		+	2ـ خدمات آيت‏الله العظمى بروجردى
		+
		+	ايشان بعد از آيت‏الله حائرى، شخصيتى بزرگ و برجسته بودند كه از حيثيت اسلام، تشيع و حوزه‏هاى علميه پاسدارى كردند و همچون سدى بود در برابر دشمنانى كه فكر نابودى روحانيت شيعه را در سر مى‏پروراندند.
		+
		+	علاوه بر اين نقطه عطف، ساير خدمات ايشان عبارت است از:
		+
		+	رواج فرهنگ تحقيق در ميان طلاب جوان و تشكيل گروه تحقيقاتى براى كارهاى علمى خود.
		+
		+	تأسيس دار التقريب بين المذاهب اسلامى و فرستادن شيخ محمد تقى قمى به مصر جهت ارتباط با بزرگترين مركز علمى اهل سنت.
		+
		+	ايجاد مركزى براى احياء آثار گذشتگان و چاپ آثار خطى مفيد و علمى.
		+
		+	ساخت مسجد اعظم قم.
		+
		+	ساختن كتابخانه عمومى مسجد اعظم قم كه نياز ضرورى آن روز روحانيون، جوانان و محصلان قم بود.
		+
		+	ساخت بيمارستان نكويى قم.
		+
		+	3ـ خدمات آيت‏الله نجفى مرعشى
		+
		+	اين فقيه پرآوازه در طول سال‏هاى تحصيل و تدريس با تلاش و زحمات بسيار به جمع‏آورى منابع ارزشمند علمى همت گماشت و در همين راستا كتابخانه‏اى تشكيل داد كه امروزه منشأ خدمات ارزشمندى است و در رديف مهم‏ترين كتابخانه‏هاى جهان به شمار مى‏آيد.
		+
		+	اين كتابخانه هم اكنون به دست فرزند ايشان حجة الاسلام سيد محمود مرعشى اداره مى‏شود و علاوه بر آن، آيت‏الله مرعشى چندين مدرسه علميه در قم بنا كرده‏اند كه از جمله آنها مى‏توان به مدرسه مؤمنيه، شهابيه و آيت‏الله نجفى مرعشى در قم اشاره كرد.
		+
		+	همچنين واگذارى زمين و احداث منازل مسكونى براى طلاب و فقرا در كوى نجفى‏ها، از باقيات صالحات اين عالم جليل القدر به شمار مى‏رود.
		+
		+	4ـ خدمات امام خمينى
		+
		+	امام خمينى نقش غير قابل انكارى در شناسايى و معرفى شهر قم داشته است و در واقع او بود كه قم و قمى را زنده كرد و بر سر زبان‏ها انداخت.
		+
		+	وى نقش عمده‏اى در تشرّف آيت‏الله شيخ عبدالكريم حائرى، مؤسس حوزه علميه قم، به اين شهر به عهده داشت. اين حركت باعث زنده شدن حوزه علميه قم و رونق گرفتن شهر قم گرديد و به اين ترتيب قم مورد توجه مردم ساير بلاد به خصوص شيعيان قرار گرفت.
		+
		+	همچنين بعد از رحلت آيت‏الله حائرى(ره)، با تلاش امام(قدس سره) و ساير علما، آيت‏الله بروجردى به قم مهاجرت نمود و باعث شد تا شهر قم و حوزه علميه بيش از پيش گسترش يابد و بر عظمت و اقتدار آن افزوده شود.
		+
		+	اين دو هجرت مهم بود كه قم را از ركود نجات بخشيد و از ثمرات آن، حوزه‏اى پر رونق است كه مردم از اقصى نقاط جهان، به سوى آن روى مى‏آورند. از همه مهم‏تر حركت انقلابى امام (قدس سره)، قم را كانون توجهات جهانى كرد و از اين رهگذر شهر قم به جهانيان معرفى شد.
		+
		+	5ـ خدمات آيت‏الله العظمى گلپايگانى
		+
		+	تأسيس دار القرآن الكريم (اين مركز علاوه بر فعاليت‏هاى قرآنى، دو مجله قرآنى به زبان عربى و فارسى منتشر مى‏كند).
		+
		+	تأسيس مركز معجم فقهى (هدف اين مركز، رايانه‏اى كردن متون فقهى شيعه است).
		+
		+	ايجاد مركز معجم الفقهاء.
		+
		+	تأسيس مدرسه الامام المهدى جهت طلاب علوم دينى و مدارس متعدد ديگرى در قم.
		+
		+	ايجاد مدرسه آيت‏الله گلپايگانى در مركز شهر قم به منظور تأمين فضاى آموزشى دروس حوزه علميه قم، (احداث اين مدرسه خدمت بزرگى به طلاب و اساتيد حوزه علميه بود، چيزى كه تا آن زمان طلاب حوزه علميه به خاطر نبودنش دچار مشكلات عديده‏اى بوده‏اند. كتابخانه بزرگ آيت‏الله گلپايگانى در اين مدرسه قرار دارد).
		+
		+	داير كردن كلاس‏هاى متعدد آموزش قرآن كريم به سبك جديد در قم.
		+
		+	ايجاد بيمارستان آيت‏الله گلپايگانى در قم در شرايطى كه اين شهر از كمبود امكانات بهداشتى و درمانى رنج مى‏برد.
		+
		+	مساعدت در ايجاد محله‏اى براى محرومان در منطقه چهل درخت قم كه به شهرك وليعصر معروف شد.
		+
		+	6ـ خدمات آيت‏الله سيد محمد شيرازى
		+
		+	علاوه بر خدمات علمى بسيار در زمينه‏هاى مختلف و توجه به چاپ و انتشار معارف متناسب با اقشار مختلف جامعه، كارهاى زيادى چه به صورت مستقيم و چه به صورت غير مستقيم انجام داده‏اند كه به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود:
		+
		+	تأسيس مدارس علميه شامل:
		+
		+	1ـ مدرسة الرسول الاعظم؛
		+
		+	2ـ مدرسه الامام المهدى(عج)؛
		+
		+	3ـ مدرسه الامام الهادى(ره)؛
		+
		+	4ـ مدرسه الامام الباقر عليه‏السلام؛
		+
		+	5ـ مدرسه الامام الحسين عليه‏السلام؛
		+
		+	6ـ مدرسه الشهيد السيد حسن الشيرازى؛
		+
		+	7ـ مدرسة الزهراء عليهاالسلام (ويژه بانوان)؛
		+
		+	كتابخانه:
		+
		+	1ـ كتابخانه الامام‏على‏بن‏ابى‏طالب عليه‏السلام؛
		+
		+	2ـ كتابخانه الزهراء (ويژه بانوان)؛
		+
		+	انتشارات و مؤسسه:
		+
		+	1ـ انتشارات ايمان؛
		+
		+	2ـ انتشارات دار المهدى؛
		+
		+	3ـ مؤسسة الفكر الاسلامى.
		+
		+	مساجد:
		+
		+	1ـ مسجد الامام الحسين عليه‏السلام؛
		+
		+	2ـ مسجد الامام زين العابدين عليه‏السلام؛
		+
		+	3ـ مسجد الامام الرضا عليه‏السلام؛
		+
		+	4ـ مسجد الامام الحسن عليه‏السلام؛
		+
		+	5ـ مسجد السيدة المعصومه عليهاالسلام؛
		+
		+	6ـ مسجد الزهراء عليهاالسلام.
		+
		+	صندوق‏هاى قرض الحسنه عام المنفعه:
		+
		+	1ـ صندوق جواد الائمه ـ شهر قم؛
		+
		+	2ـ صندوق ـ كهك قم؛
		+
		+	7ـ خدمات آيت‏الله نورى همدانى
		+
		+	ايشان از جمله علماى خوش فكر و صاحب قلم حوزه علميه قم هستند كه خدمات شايانى در جهت ترويج افكار دينى در بين مردم به ويژه نسل جوان داشته است. حاصل اين تلاش‏ها، كتاب‏هاى زيادى است كه از ايشان به چاپ رسيده است و يا در دست چاپ است. نمونه اين خدمت كتاب «ما و مسائل روز» است كه قبل از انقلاب به صورت جلسه پرسش و پاسخ برگزار مى‏شد و بعدها تدوين و چاپ گرديد.
		+
		+	علاوه بر اين، مدرسه علميه مهدى موعود(عج) را جهت تحصيل طلاب علوم دينى تأسيس و اداره آن را به عهده گرفته‏اند.
		+
		+	اين مدرسه در زمان حيات شهيد آيت‏الله دكتر مفتح قرار بود كه با همكارى ايشان ايجاد شود ولى شهادت آن مرد بزرگ مسؤوليت را به عهده آيت‏الله نورى همدانى گذاشت.
		+
		+	8ـ خدمات آيت‏الله موسوى اردبيلى
		+
		+	ايشان از ابتداى تحصيل و به ويژه در سال‏هاى بارورى علمى منشاء اثرات بسيارى در حوزه علميه قم، تهران و اردبيل بوده‏اند.
		+
		+	از جمله خدمات ايشان در شهر قم مى‏توان به تأسيس دانشگاه مفيد اشاره كرد كه به منظور نظام‏مند كردن مطالب درسى حوزه و ايجاد رشته‏اى تخصصى و آشنايى طلاب و روحانيون با علوم جديد، تأسيس شده است.
		+
		+	در اين دانشگاه، رشته‏هاى متعددى از جمله: حقوق، اقتصاد، فلسفه و علوم سياسى در سطح كارشناسى و كارشناسى ارشد تدريس مى‏شود.
		+
		+	9ـ خدمات شهيد آيت‏الله قدوسى
		+
		+	همكارى در تأسيس مدرسه منتظريه قم (حقانى) و پذيرش مسئوليت آن، جهت اصلاح نظام حوزه علميه قم و تربيت نيروهاى كارآمد.
		+
		+	تهيه متون درسى براى طلاب و تلاش براى نظام‏مند كردن دروس حوزه.
		+
		+	تأسيس «مكتب توحيد» براى آشنا كردن زنان مسلمان با فرهنگ زندگى‏ساز اسلام و آشنا كردن زنان با اصول تربيتى اسلام. اين مكتب امروزه به صورت مدرسه‏اى براى تحصيل خواهران درآمده است.
		+
		+	10ـ خدمات شهيد آيت‏الله دكتر بهشتى
		+
		+	آيت‏الله شهيد دكتر بهشتى از استعداد خارق العاده‏اى برخوردار بود به طورى كه در سن 37 سالگى نه تنها در دروس حوزه به درجه اجتهاد رسيد، بلكه موفق به اخذ دكتراى فلسفه از دانشگاه نيز گرديد.
		+
		+	تأسيس دبيرستان «دين و دانش» در سال 1333 ش و همكارى در تأسيس و اداره مدرسه علميه منتظريه (حقانى) قم.
		+
		+	تشكيل «كانون اسلامى دانش آموزان و فرهنگيان قم» در سال 1339 ش.
		+
		+	11ـ خدمات حضرت آيت‏الله خامنه‏اى
		+
		+	عنايات و توجهات ايشان به شهر قم بر كسى پوشيده نيست و استان شدن قم از بذل عنايات ايشان بوده است. بودجه اختصاصى معظم‏له به شهر قم پس از سفر اخيرشان به اين شهر، منشأ خدمات زيادى در شهر قم و اطراف آن شده است.
		+
		+	از ديگر خدمات ارزنده ايشان در اين شهر مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:
		+
		+	تأسيس اولين مركز خدمات كامپيوترى در حوزه علميه قم به نام مركز كامپيوتر علوم اسلامى اشاره كرد. (اين مركز شامل مركز اطلاع رسانى علوم اسلامى، مركز آموزش كامپيوتر در سطوح مختلف و ارائه خدمات سخت افزارى و نرم افزارى مى‏باشد).
		+
		+	تأسيس مركز خدمات حوزه‏هاى علميه.
		+
		+	تأسيس مدرسه علميه امام خمينى(ره) جهت تحصيل طلاب خارجى.
		+
		+	مساعدت در احداث شهرك مهديه .
		+
		+	12ـ خدمات آيت‏الله مكارم شيرازى
		+
		+	خدمات قلمى آقاى مكارم بر كسى پوشيده نيست و انتشارات نسل جوان كه نوشته‏هاى ايشان را منتشر مى‏كرد و زير نظر ايشان اداره مى‏شد، از عوامل مهم روشنگرى و آگاهى بخشى دينى، به نسل جوان در دوران خفقان رژيم پهلوى بوده است. علاوه بر آن:
		+
		+	تأسيس سه مدرسه علوم دينى در قم (مدرسه امير المؤمنين عليه‏السلام، مدرسه امام حسن مجتبى عليه‏السلام و مدرسه امام حسين عليه‏السلام).
		+
		+	سرپرستى رشته تخصصى تفسير حوزه علميه قم.
		+
		+	نوشتن تفسير نمونه (تفسير روان فارسى براى عموم طبقات جامعه) و شرح فارسى نهج البلاغه و تفسير موضوعى پيام قرآن.
		+
		+	اختصاص بودجه جهت پرداخت وام به افراد نيازمند از طريق صندوق قرض الحسنه.
		+
		+	13ـ خدمات آيت‏الله منتظرى
		+
		+	تأمين بخشى از بودجه توسعه و تجديد بناى كامل و بنيادى مدرسه علميه دارالشفاء قم.
		+
		+	تأسيس بخش مركز جهانى علوم اسلامى (طلاب خارجى) مدرسه حجتيه و تأمين بودجه جهت تعميرات و توسعه محل.
		+
		+	اهداى منزل مسكونى خود به اداره آموزش و پرورش قم جهت احداث مدرسه.
		+
		+	14ـ خدمات آيت‏الله مشكينى
		+
		+	ايشان از استوانه‏هاى اخلاق در حوزه علميه قم هستند و طلاب و مردم همواره از درس‏هاى اخلاق و رفتار شايسته ايشان بهره مى‏بردند و از جمله خدمات ارزنده ايشان تأسيس مراكز خيريه زير است:
		+
		+	مدرسه علميه الهادى.
		+
		+	بيمارستان الهادى.
		+
		+	چاپخانه و انتشارات بزرگ الهادى.
		+
		+	از ديگر خدمات علماى حوزه علميه به شهر قم مى‏توان به تأسيس درمانگاه تخصصى وليعصر توسط آيت‏الله ميرزا جواد تبريزى و درمانگاه قرآن و عترت به وسيله حجة الاسلام فقيهى اشاره كرد. اين درمانگاه‏ها به منظور ارائه خدمات درمانى به مردم قم به ويژه اقشار كم درآمد تأسيس شده‏اند.
		+
		+	خدمات مؤسسات وابسته به حوزه علميه قم:
		+
		+	1ـ خدمات دفتر تبليغات اسلامى
		+
		+	خدمات فرهنگى اين دفتر در قم و سراسر كشور بر كسى پوشيده نيست. اين مركز كه به دست روحانيون انقلابى و روشنفكر اداره مى‏شود تأمين كننده نيازهاى تبليغى سراسر كشور بوده و هست.
		+
		+	بخشى از خدمات اين دفتر عبارتند از:
		+
		+	انتشارات مجله‏هاى متعدد در سطوح مختلف.
		+
		+	تأسيس چاپخانه بزرگ.
		+
		+	انتشارات بسيار فعال.
		+
		+	تشكيل بانك اطلاعات رايانه‏اى.
		+
		+	كتابخانه عمومى.
		+
		+	خانه مطبوعات.
		+
		+	مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى.
		+
		+	تأسيس دانشگاه باقرالعلوم.
		+
		+	2ـ خدمات مؤسسه در راه حق
		+
		+	سال‏هاى قبل از انقلاب اسلامى يادآور تلاش‏هاى آيت‏الله مصباح در موسسه «در راه حق» است كه همه جوانان و نوجوانان مشتاق به معارف اسلامى از اين مركز اسلامى بهره مى‏برده‏اند.
		+
		+	اين مؤسسه با آموزش‏هاى مكاتبه‏اى از طريق ارسال جزوات و نشريات، تلاش مى‏كند تا شبهات دشمنان دين را جوابگو باشد و افكار مردم به ويژه قشر جوان را روشنى ببخشد.
		+
		+	در ادامه فعاليت‏هاى مؤسسه در راه حق كه علاوه بر نشر معارف اسلامى، به امر آموزش طلاب علوم دينى نيز مى‏پردازد، پژوهشگاه امام خمينى به منظور تكميل دوره‏هاى تخصصى و آموزشى عالى طلاب تأسيس گرديده است.
		+
		+
		+	3ـ خدمات جامعه مدرسين
		+
		+	در دوران ستم‏شاهى عده‏اى از علما و بزرگان حوزه علميه قم گرد هم آمدند تا با هم‏دلى و هم‏كارى، خدمتى ارزنده به اسلام و جامعه اسلامى ايران ارائه نمايند و با ستم‏كاران، مبارزه شايسته‏اى داشته باشند. در طول دوران قبل از انقلاب اسلامى اين جامعه خدمات شايسته‏اى به فرهنگ ايران كرده است و در مبارزات سياسى به ويژه در حمايت از حركت انقلابى امام خمينى و دفاع از آرمان‏هاى آن امام راحل(قدس سره) فداكارى‏هاى بسيارى از خود نشان داده است.
		+
		+	بخشى از خدمات اين جامعه عبارتند از:
		+
		+	تأسيس انتشاراتى بسيار فعال كه قبل از انقلاب اسلامى نقش به سزايى در گسترش فرهنگ اسلامى در جامعه داشته است.
		+
		+	تأسيس دانشگاه علوم تربيتى و قضايى كه اخيرا تبديل به دانشگاه قم شده است. اين دانشگاه ابتكارى نو در جهت تعليم و تربيت دانشجويان در رشته‏هاى قضايى و تربيتى بوده است.
		+
		+	تأسيس دانشگاه فاطميه، ويژه خواهران در رشته پزشكى و شاخه‏هاى وابسته به آن. از جمله خدمات اين دانشگاه، تحت پوشش قرار دادن بيمارستان شهيد بهشتى و درمانگاه مصلى است كه خدمات پزشكى تخصصى و فوق تخصصى را در شهر قم ارائه مى‏كنند.
		+
		+	تأسيس جامعه الزهراء به امر امام خمينى(قدس سره) و با تلاش عده‏اى از اعضاى اين جامعه، كه به تربيت خواهران در زمينه علوم اسلامى مى‏پردازند.
−	== مدارس دینی برادران اهل سنت ==
	{{منابع}}		{{منابع}}
	[[رده:مدارس دینی]]		[[رده:مدارس دینی]]

---

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ اسفند ۱۳۹۰، ساعت ۰۷:۳۸

از ابتداى ظهور اسلام فقها و علماى برجسته و عظيم‏الشأنى در قم سكونت داشته‏اند كه باعث و بانى حوزه علميه بوده‏اند و اين شهر از قرن دوم هجرى به بعد داراى مدارس علوم دينى بوده است. شهر قم همواره از نظر علمى و در پرتو وجود علماء بزرگ و فقهاى عالى مقام در جايگاه رفيعى قرار داشته است و مطابق برخى از متون، تنها در قرن چهارم هجرى يكصد نفر از علماء بزرگ و محدّثان از قم برخاسته‏اند.

1ـ تاريخچه حوزه علميه

حوزه علميه قم از قرن پنجم تا قرن دهم هجرى

در طول قرن‏هاى پنجم، ششم و دهم هجرى، قم مركز بزرگى براى فقهاى شيعه بوده است. شيخ عبدالجليل رازى نام چند مدرسه علميه را كه در عصر خودش يعنى قرن ششم هجرى داير بوده و فقيهان و پيشوايان از علماء در آن به تدريس اشتغال داشته‏اند بدين قرار نام برده است:

1ـ مدرسه سعد حلت.

2ـ مدرسه اثيرالملك.

3ـ مدرسه سيد سعيدعزالدين مرتضى.

4ـ مدرسه سيد زين‏الدين.

5ـ مدرسه ظهيرالدين عبدالعزيز.

6ـ مدرسه ابوالحسن كميج.

7ـ مدرسه شمس‏الدين مرتضى.

8ـ مدرسه مرتضى كبير.

9ـ مدرسه درب آستانه.

حوزه علميه از قرن دهم تا قرن دوازدهم هجرى

سلسله صفويّه، از سال 907 تا سال 1148 ه .ق (877 تا 1114 شمسى) زمام حكومت ايران را به دست گرفتند. از آنجا كه زمامداران صفوى، مروّج مذهب تشيّع بودند، و امكانات فراوانى در اختيار علماى شيعه مى‏گذاشتند طبعا حوزه‏هاى علميّه در تبريز، شيراز، اصفهان و قم رونق فراوان يافت، و شهر قم رسما مورد توجّه دولت و ملّت ايران واقع شد؛ و بار ديگر مدارس ويران شده آباد گرديد، و يا مدارسى از نو ساخته شد، از اين رو علماى برجسته شيعه، در اين عصر در حوزه علميّه قم به درس و بحث اشتغال داشته‏اند.

مدرسه فيضيه كه از قديمى‏ترين مدارس علوم دينى در قم به شمار مى‏رود و در همه قرن‏ها، مركز طلاب علوم دينى بوده است، در عصر شاهان صفوى تجديد بنا شد.

چنان كه از كتيبه ايوان جنوبى مدرسه فيضيّه، كه درِ آن به صحن كهنه مرقد مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام باز مى‏شود، معلوم مى‏شود اين مدرسه در عهد صفويّه بازسازى شده و اين تجديد بنا از بناهاى دومين شاه صفوى يعنى طهماسب اوّل (متوفّاى 984 ه .ق) در سال 934 ه .ق است، و برخى معتقدند كه وجه نامگذارى آن به فيضيّه از اين رو است كه حكيم و محدّث و فقيه بزرگ، مولى محسن فيض (متوفّى 1091 ه .ق) در اين مدرسه سكونت داشته است.

و به گفته برخى ديگر نيز اين نام، از نام «حكيم عبدالرّزاق فيّاض لاهيجى» گرفته شده كه او در همين عصر در مدرسه فيضيه سكونت داشت.

يكى ديگر از مدارس علميّه كه در عصر صفويّه، در زمان سلطنت شاه سلطان حسين (نهمين پادشاه صفويّه) ساخته شد، «مدرسه مؤمنيّه» مى‏باشد، كه آن را شخصى به نام محمّد مؤمن ساخته است و اخيرا به دستور مرجع فقيد آيت‏الله العظمى مرعشى نجفى قدس‏سره بازسازى و توسعه يافته است.

از ديگر مدارس متعلق به اين دوره، «مدرسه جانيخان» (جهانگير خان) است كه در مقابل در بزرگ مسجد جامع قم قرار دارد، اين مدرسه نيز در عهد صفويان، توسط شخصى به نام جهانگيرخان ساخته شده است.

همچنين بناى اوليّه مدرسه آيت‏الله بروجردى، كه قبلاً نام آن، مدرسه خان بود و توسط آيت‏الله العظمى بروجردى، تجديد بنا شد نيز در عهد صفويّه توسط شخصى به نام مهدى قلى‏خان كه از شاگردان ملا محسن فيض بود، ساخته شده است. اين مدرسه در سال 1123 ه .ق تأسيس گرديد.

اين آثار نشان مى‏دهد كه حوزه علميه قم در عصر صفويّه يعنى در طول قرن‏هاى دهم، يازدهم و دوازدهم هجرى از رونق خاصّى برخوردار بوده است.

حكيم معروف ملاصدراى شيرازى صاحب اسفار و دامادهايش مولى محسن فيض، فقيه و فيلسوف نامى آن عصر و مولى عبدالرزاق فياض لاهيجى و فرزند او ميرزاحسن گيلانى (متوفاى 1043 ه .ق) و همچنين قاضى سعيد و مولى طاهر قمى و ديگران و به گفته برخى دو عالم بزرگ دوره صفويه يعنى شيخ بهائى و ميرفندرسكى نيز مدتى در حوزه علميه قم بودند و در مدرسه فيضيه حجره داشته‏اند.

حضور اين علماى برجسته و پر تلاش در قم در عصر صفويه بيانگر آن است كه قم در آن عصر داراى حوزه علميه فعال و مدارس و طلاب بسيار بوده است و علوم مختلف اسلامى در آن تحصيل و تدريس مى‏شده است.

حوزه علميه قم در عصر قاجاريه

از سال 1200 تا 1339 ه .ق، پادشاهان قاجار بر ايران حكومت مى‏كردند. در اين عصر نيز علماى بزرگى در حوزه علميه قم به تحصيل و تدريس اشتغال داشتند، به ويژه با سكونت مرجع عالى مقام «آيت‏الله ميرزاى قمى قدس‏سره» در قم در عصر سلطنت فتحعلى شاه، حوزه علميّه قم، شهرت و اهميّت بيشترى پيدا كرد.

احداث و بازسازى مدارس متعدد علميّه در اين عصر، نشان مى‏دهد كه حوزه علميّه در اين عصر وارد مرحله تازه‏اى شد، و سكونت ميرزاى قمى در قم، مايه بركات و آثار و توسعه حوزه علميّه قم گشته است.

توضيح اين‏كه مدرسه فيضيّه كه در دوره صفويّه تا حدود حوض وسط مدرسه بود، در عصر فتحعلى شاه در سال 1213 و 1214 ه .ق توسعه يافت و مجددا بازسازى شد. بناى اصلى مدرسه «دارالشّفا» نيز به دستور فتحعلى شاه انجام گرفت.

همچنين مدرسه حاجى ملاصادق واقع در گذر قاضى قم، توسط ميرزا آقاخان از رجال دولتى عصر ناصرالدّين شاه ساخته شد.

به اين ترتيب حوزه علميّه قم در اين عصر، وارد مرحله جديدى شد و رونق گسترده‏اى يافت.

نقش آيت‏الله فيض در توسعه حوزه

يكى از برجستگان حوزه علميّه قم مرحوم آيت‏الله العظمى ميرزا محمّد فيض قدس‏سرهبود. او در سال 1293 ه .ق در قم ديده به جهان گشود و در 25 جمادى‏الاولى سال 1370، در سن 77 سالگى رحلت نمود. قبر شريفش در صحن عتيق جلوى ايوان طلاى بارگاه ملكوتى حضرت معصومه عليهاالسلام قرار گرفته است. اين مرد بزرگ با تدريس و تأليف و تربيت شاگردان، قدم‏هاى راسخى در تحكيم و گسترش حوزه علميّه برداشت.

ايشان در سال 1340 ه .ق به منظور گسترش علوم دينى و توسعه حوزه علميّه، براى آيت‏الله العظمى شيخ عبدالكريم حائرى كه آن زمان در اراك بود، نامه نوشت و او را به سكونت در قم دعوت كرد، و افرادى را به اراك فرستاد، تا با پيام شفاهى، دعوت كتبى قبلى را تأكيد كند. پيگيرى‏هاى او و ديگران باعث شد كه آيت‏الله حائرى در همان سال به قم بيايد.

آيت‏الله فيض شخصا همراه آقاى توليت، با بسيج كردن مردم، به شاه جمال رفتند و استقبال گرمى از آيت‏الله حائرى نمودند. پس از ورود آيت‏الله حائرى به صحن حضرت معصومه عليهاالسلام چون نزديك غروب بود، آيت‏الله فيض نماز جماعت خود را كه در صحن نو برگزار مى‏شد به آيت‏الله حائرى واگذار كرد و خود و همه علما به ايشان اقتدا كردند.

شب بعد آيت‏الله فيض به صحن آمد، آيت‏الله حائرى ايشان را به امامت جماعت دعوت كرد، آقاى فيض نپذيرفت، آيت‏الله حائرى به او فرمود:

«اگر من بايد نماز بخوانم، پس ميل ندارم شما اقتدا كنيد.»

در نتيجه آيت‏الله فيض محل نماز جماعت خود را به مسجد امام قم، انتقال داد. به اين ترتيب مرحوم فيض، مرجعيّت خود را فداى توسعه حوزه علميّه نمود، و با دعوت از آيت‏الله حائرى، و استقبال از ايشان، گام بزرگى براى تحكيم و استوارى و گسترش حوزه برداشت.

آيت‏الله حائرى و تأسيس حوزه جديد

گرچه حوزه علميّه قم در طول اين سالها از رونق نسبى برخوردار بود ولى داراى تشكّل و انسجام واقعى نبود، بلكه مى‏توان گفت پس از رحلت آيت‏الله ميرزاى قمى (در سال 1231 ه .ق) سال‏ها در «فترت» و «ركود» به سر مى‏برد و نياز مبرم به عالمى وارسته و مجتهدى استوار و پرصلابت و مدير و مدبّر داشت، تا اين‏كه قرعه اين فال به نام مرجع عظيم‏الشأن حضرت آيت‏الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى قدس‏سرهافتاد، و با ورود اين بزرگمرد علم و عمل، حوزه آنچنان متشكّل و منظّم و با شكوه شد، كه او را «مؤسّس حوزه علميّه قم» خوانده‏اند.

ولى بهتر آن است كه بگوييم ايشان «مؤسس حوزه علميّه جديد قم» مى‏باشند، زيرا حوزه علميّه در اين تاريخ به دست مبارك اين بزرگمرد الهى، نوسازى و بازسازى گرديد، به طورى كه در پرتو تدبير، مديريّت و همّت والاى اين مرد بزرگ، مدارس قم پر از طلبه گرديد و تحوّل عظيمى در حوزه علمى به وجود آمد، و نام حوزه علميّه قم در همه جا شهرت يافت، از اين رو از وى به عنوان «مؤسّس حوزه علميّه قم» ياد مى‏كنند.

يكى از آثار مكتب درسى آيت‏الله حائرى در حوزه علميّه قم، برخاستن اساتيد و مراجع بزرگى، از جمله: حضرت آيت‏الله العظمى شيخ محمّدعلى اراكى قدس‏سره، حضرت آيت‏الله العظمى سيد محمّدرضا گلپايگانى قدس‏سره و حضرت امام خمينى قدس‏سرهاست، كه اگر هيچ اثرى جز اين نداشت، براى نشان دادن عظمت حوزه در اين عصر، كفايت مى‏كرد.

تحول عظيم حوزه، در عصر زعامت آيت‏الله العظمى بروجردى

پس از رحلت آيت‏الله حائرى قدس‏سره، سه تن از مراجع و علماى بزرگ از شاگردانش يعنى آيات عظام سيد محمد حجّت، سيد صدرالدّين صدر و سيد محمّدتقى خوانسارى، سرپرستى حوزه را به عهده گرفتند و از فروپاشى آن ممانعت به عمل آوردند.

در اين دوره كه از سال 1315 ه .ش تا سال 1324 (سال ورود آيت‏الله بروجردى) طول كشيد، به تدريج بر عظمت حوزه از نظر كميّت و كيفيّت افزوده شد. احداث «مدرسه حجّتيّه» كه يكى از مدارس علمى عظيم حوزه علميّه قم است از آثار آيت‏الله حجّت مى‏باشد كه به روشنى از افزايش طلاّب و وسعت حوزه در اين دوره حكايت مى‏كند.

اين مدرسه داراى باغچه‏هاى متعدد، مسجد، آب انبار و صحن بزرگ است كه پس از مدرسه فيضيّه به عنوان دومين مركز تجمّع طلاّب حوزه علميّه قم، به شمار مى‏آيد. در حال حاضر، اين مدرسه مركز جهانى علوم اسلامى (ويژه طلاب خارجى) مى‏باشد.

در همين عصر بين فضلاى حوزه علميّه قم گفتگو بود تا از آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره كه در بروجرد سكونت داشت، دعوت به عمل آورند، تا به قم بيايد و زعامت حوزه را به دست گيرد.

سرانجام اين دعوت انجام شد و آيت‏الله بروجردى قدس‏سره در سال 1324 ه .ش وارد قم شد و آيات عظام خوانسارى، حجّت و صدر كمال احترام و تجليل را از ايشان به عمل آوردند.

سرانجام آيت‏الله خوانسارى در شهريور 1330 و آيت‏الله حجّت در 29 ديماه 1331 و آيت‏الله صدر در پنجم ديماه 1332 شمسى، رحلت كردند. همچنين دو مرجع بزرگ آيت‏الله سيد ابوالحسن اصفهانى در 13 آبان 1325 و آيت‏الله حاج‏آقا حسين قمى در اسفند همين سال در نجف اشرف رحلت كردند و به اين ترتيب مردم ايران و عراق و ساير شيعيان متوجّه آيت‏الله العظمى بروجردى شدند، به طورى كه ايشان مرجع كل گرديد و حوزه علميّه قم در پرتو توجّهات مخصوص ايشان، و نيز توجّه مردم، رونق كامل يافت، و در اندك زمانى دچار تحوّلات عظيم گرديد.

مدارس، كتابخانه‏ها، درس و بحث‏ها، نشريّات و مجلاّت عربى و فارسى و علوم مختلف اسلامى در سطح عميق و گسترده‏اى فعّال شدند و تعداد طلاب ساكن در قم به شش هزار نفر رسيدند، با توجّه به اين نكته كه قبل از ورود ايشان، تعداد طلاب در حدود هزار تا دو هزار نفر بودند.

در اين عصر، يكى از اساتيد بزرگ و يكى از اركان حوزه علميّه قم كه نقش به سزايى در پيشرفت همه جانبه حوزه داشت، حضرت امام خمينى قدس‏سره بود. درس اصول و فقه او، مهمترين درس حوزه، و پر جمعيت‏ترين درس‏ها بعد از درس آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره به شمار مى‏آمد.

پيشرفت حوزه بر همين منوال ادامه داشت كه ناگاه در فروردين سال 1340 ه .ش (مطابق با 1380 قمرى) با فقدان آيت‏الله العظمى بروجردى قدس‏سره، بزرگترين فاجعه براى جهان تشيع و به خصوص براى حوزه علميّه قم به وقوع پيوست.

پس از رحلت آيت‏الله بروجردى، مراجع عظيم الشّأن وقت همانند: امام خمينى قدس‏سره، آيت‏الله العظمى گلپايگانى، آيت‏الله العظمى نجفى مرعشى و... زمام حوزه را بر عهده گرفتند.

در اين دوره حوزه وارد مرحله جديدى شد و ماجراهاى سياسى اين دوره، به خصوص ماجراى مبارزات روحانيت به رهبرى امام خمينى قدس‏سرهبا رژيم طاغوتى پهلوى، حوزه را بيش از پيش، مورد توجّه مردم قرار داد، چرا كه حوزه به صورت كانون و محور مبارزات بر عليه نظام شاهنشاهى درآمده بود. از آن زمان تا كنون حوزه علميه از جهات مختلف مورد توجه قرار گرفته است و روز به روز بر شكوه و عظمت آن افزوده شده است.

امروزه بالغ بر سى‏هزار نفر از طلاّب ايرانى و خارجى در حوزه علميه قم به تحصيل علوم دينى اشتغال دارند كه از اين تعداد حدود چهار هزار نفر تحت برنامه و بالغ بر بيست و شش هزار نفر به صورت آزاد مشغول تحصيل مى‏باشند.

2ـ نظرى به برنامه‏هاى حوزه علميه قم

هدف اصلى حوزه‏هاى علميّه، فراگيرى علوم اسلامى و در رأس آن، فقه جعفرى، و تبليغ و ترويج آن است، به طورى كه تمام قشرهاى مردم در امور و شؤون مختلف دينى، بهره‏مند گردند، و وظايف و مسؤوليّت‏ها را بشناسند.

بنابراين حوزه داراى دو هدف اساسى است:

1ـ شناخت دين 2ـ تبليغ دين.

براى رسيدن به اهداف فوق دروس حوزوى به چند مرحله تقسيم شده است:

1ـ مقدمات

شامل جامع‏المقدمات (امثله، شرح امثله، صرف مير، تصريف، هدايه، صمديه، عوامل) سيوطى، مغنى، مختصرالمعانى، منطق و.... در كنار كتاب‏هاى فوق كه مشتمل بر فراگيرى كامل زبان عربى است، برنامه‏هاى جنبى نيز وجود دارد. مجموع دروس فوق «سطح يك» يا «مقدمات» ناميده مى‏شود و طبق برنامه مركز مديريت حوزه مى‏بايست طى سه سال گذرانده شود.

2ـ سطح

دوره سطح شامل هفت پايه است و هر پايه بايد طى يك سال گذرانده شود. اين پايه‏ها طبق جدول‏هاى ذيل عبارتند از: پايه چهارم

رديفنام‏درس متن درسى

1 علوم قرآنى جزوه

2 فقه لمعه ج1، طهارت تا اول كتاب حج

3 اصول اصول استنباط و اصول شهيد مطهرى

4 ادبيات عرب تجزيه و تركيب از متن لمعه طبق رديف دوم

5 مختصرالمعانى از اول بيان تا اول بديع

6 عقائد بدايه المعارف ج1، از اول كتاب تا اول بحث نبوت

7 تاريخ سيره‏پيشوايان‏ازص303(امام‏پنجم عليه‏السلام)تا ص564 (امام‏هادى عليه‏السلام)

8 نهج البلاغه خطبه قاصعه

پايه پنجم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير جزوه

2 فقه لمعه‏ج1،ازكتاب‏حج‏تاپايان‏جلد1وجلد2،ازاول‏اجاره‏تااول‏نكاح

3 اصول اصول مظفر، جلد اول، كل كتاب

4 ادبيات عرب تجزيه و تركيب متن لمعه طبق رديف دوم

5 عقائد بدايه‏المعارف، بحث نبوت

6 تاريخ سيره پيشوايان از ص565 (امام‏هادى عليه‏السلام) تا پايان كتاب

پايه ششم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير جزوه

2 فقه لمعه ج2، از اول كتاب نكاح تا پايان جلد دوم

رديفنام‏درس متن درسى

3 اصول اصول مظفر جلد دوم، كل كتاب

4 فلسفه آشنايى با معارف اسلامى شهيد مطهرى قسمت فلسفه

5 ادبيات عرب تجزيه و تركيب از متن لمعه طبق رديف دوم

6 عقائد بدايه المعارف، بحث امامت و معاد

7 تاريخ ارشاد مفيد ج2، از اول تا ص157 (امام‏محمدباقر عليه‏السلام)

پايه هفتم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير جوامع الجامع ج2، از سوره انفال تا آخر سوره يونس

2 فقه مكاسب (مكاسب محرمه)

3 اصول رسائل (قطع و ظن)

4 فلسفه بداية الحكمه، تمام كتاب

5 عقائد تلخيص الالهيات، از اول كتاب تا بحث نبوت

پايه هشتم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير جوامع الجامع ج2، از اول سوره هود تا آخر سوره رعد

2 فقه مكاسب بيع تا شرائط العوضين

3 اصول رسائل، برائت، اشتغال و استصحاب

4 عقائد تلخيص الالهيات، از بحث نبوت تا آخر كتاب

5 رجال كليات فى علم الرجال، از اول كتاب تا مشايخ الثقات

پايه نهم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير الميزان ج13، از اول سوره اسرا تا آخر سوره

2 فقه مكاسب بيع، از شرائط العوضين تا خيار غبن

3 اصول كفاية الاصول، جلد اول

4 فلسفه نهايه‏الحكمه، ازاول كتاب تاآخر مرحله‏هفتم (المرحله‏السابعه)

5 رجال كليات فى علم الرجال، از مشايخ الثقات تا آخر كتاب

پايه دهم

رديفنام‏درس متن درسى

1 تفسير الميزان ج13، از اول سوره كهف تا آخر سوره

2 فقه مكاسب، از خيار غبن تا آخر خيارات

3 اصول كفاية الاصول، جلد دوم

4 فلسفه نهاية الحكمه، از اول مرحله هشتم تا آخر كتاب

5 درايه اصول الحديث و احكامه، تمام كتاب

3ـ خارج

در اين مرحله درس‏ها كاملاً تخصصى است. علاوه بر دروس خارج فقه و اصول، رجال، فلسفه و عرفان كه به صورت آزاد برگزار مى‏شوند.

ساير رشته‏هاى تخصصى حوزه عبارتند از:

1ـ رشته تخصصى تفسير و علوم قرآن.

2ـ رشته تخصصى كلام و عقايد.

3ـ رشته تخصصى تبليغ.

4ـ رشته تخصصى قضا.

مدت آموزش در رشته‏هاى فوق چهار سال مى‏باشد.

در جريان درس خارج، طلاب اندوخته‏هاى خود در كتاب‏هاى دوره سطح را به صورت تحقيقى و از زواياى مختلف، در محضر اساتيد برجسته بحث مى‏كنند. اساتيد درس‏هاى خارج فقه و اصول عموما مراجع تقليد و يا مجتهدين مى‏باشند كه فقه و اصول را مورد بحث قرار مى‏دهند تا از اين طريق به استنباط حكم شرعى دست يابند.

3ـ معرفى اجمالى برخى از مدارس دينى استان

مدرسه فيضيه

اين مدرسه از بناهاى عهد صفويه است كه در جنب صحن كهنه بنا شده و به طورى كه نوشته‏اند از بناهاى شاه طهماسب اول است كه در زمان مرحوم آيت‏الله حائرى و آيت‏الله صدر و به ويژه آيت‏الله بروجردى تعميرات اساسى يافت و بر مجموعه آن افزوده شد. اين مدرسه از بزرگترين مراكز و مجامع روحانيت شيعه است.

مدرسه دارالشفاء

اين مدرسه كه متصل به مدرسه فيضيه است؛ در زمان شاه‏عباس دوم ساخته شد و در زمان فتحعلى‏شاه بازسازى گرديد. در زمان مرحوم آيت‏الله بروجردى قسمت شرقى آن به صورت دو طبقه ساخته شد و محل سكونت طلاب گرديد.

پس از وقوع انقلاب اسلامى، نسبت به خريد املاك اطراف و تخريب و توسعه آن اقدام گرديد و با اسلوب معمارى جديد در بخش‏هاى مختلف تجديد بنا شد.

اين مدرسه داراى خوابگاه، خانه مطبوعات، صندوق پرداخت شهريه، بانك اطلاعات كامپيوترى و ... جهت سرويس دهى به طلاب حوزه علميه مى‏باشد. همچنين ساختمان ادارى مركز مديريت حوزه علميه قم نيز در اين مدرسه قرار دارد.

مدرسه خان

اين مدرسه در قسمت شرقى ميدان آستانه و جنب گذرخان واقع شده است. بانى اوليه آن مهدى قلى‏خان در دوره صفويه بوده است و در اثر گذشت زمان رو به ويرانى نهاد كه با همت مرحوم آيت‏الله بروجردى تجديد بنا گرديد و در سه طبقه ساخته شد.

مدرسه حجتيه

بعد از شهريور 1320 طلاب علوم دينى از هر سو به منظور تحصيل علم رو به حوزه علميه قم آورده بودند و از آنجا كه مدارس قم گنجايش آنان را نداشت آيت‏الله سيد محمد حجت قدس‏سره كه آن روز از زعماى عاليقدر حوزه علميه قم بود با تهيه هشت هزار متر مربع زمين، اين مدرسه را در شش قسمت، دو طبقه مجزا و جمعا داراى 126 حجره روشن و آفتابگير ساخت.

مقبره مرحوم آيت‏الله حجت نيز در كنار مسجد اين مدرسه قرار دارد. باغچه‏هاى پرگل و درخت‏هاى سرسبز آن كه حوض بزرگ مدرسه را در برگرفته، نزهت و رونق خاص به آن مركز علمى دينى بخشيده است.

(اين مدرسه هم اكنون در اختيار طلاب خارجى است).

مدرسه رضويه

مدرسه رضويه كه منسوب به حضرت رضا عليه‏السلام است، در خيابان آذر واقع شده است. وجه نسبت آن به امام رضا عليه‏السلام از آن جهت است كه ايشان در زمان ورود به قم در اين مكان كه متعلق به زكريا بن آدم بوده سكنى گزيدند. پس از تشريف فرمايى آن حضرت، اين مكان را مسجد و مدرسه ساختند. اين مدرسه در سال 1376 ه .ق از طرف مرحوم آيت‏الله بروجردى تعمير و مرمت شد و تا كنون مورد استفاده طلاب حوزه علميه مى‏باشد.

مدرسه مؤمنيه (آيت‏الله العظمى نجفى)

اين مدرسه در سال 1113 قمرى به امر اميرمحمد مؤمن‏خان شاملو از امراى شاه سلطان حسين صفوى ساخته شد. مساحت اين مدرسه هم اكنون سه هزار متر است كه به همت حضرت آيت‏الله العظمى مرعشى نجفى زمين‏هاى اطراف خريدارى و ساختمان جديد در آن احداث شد و در روز نيمه شعبان 1378 ه .ق افتتاح گرديد.

مدرسه ستيّه

واقع در ميدان مير كه به امر و همت حضرت آيت‏الله حاج سيد محمدرضا گلپايگانى قدس‏سره تكميل گرديده است و در قسمت جنوبى آن حجره‏اى است كه در آن محراب حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام قرار دارد.

مدرسه حقانى

مدرسه حقانى روبروى پل آهنچى در كوچه حقانى واقع شده است. اين مدرسه را دو نفر از نيكوكاران به نامهاى حاج على حقانى و آقا حسن بنّا در سال 1343 ه .ش تأسيس نموده‏اند.

[در سال‏هاى قبل از انقلاب اسلامى، بزرگانى همچون شهيد بهشتى و شهيد قدوسى عهده‏دار مديريت اين مدرسه بودند و فاضلان صاحب نامى چون آيت‏الله جوادى آملى در آن به تدريس پرداخته‏اند. از اين مدرسه شاگردان ممتازى برخاسته‏اند كه بعد از انقلاب امور كشور را به دست گرفتند و همه آن‏ها يادگاران دوره مديريت اين دو شهيد بزرگوار هستند].

مدرسه معصوميه

مدرسه معصوميه در بلوار امين واقع شده است. اين مدرسه با همت و بودجه آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام در سال 1360 در مساحتى حدود 15000 متر مربع و با زيربناى 28000 متر مربع احداث و در سال 1368 مورد بهره بردارى قرار گرفت. اين مدرسه داراى 406 حجره جهت سكونت طلاب علوم دينى مى‏باشد.

علاوه بر اين، دفتر مركز همكارى حوزه و دانشگاه در ضلع شمالى اين مدرسه واقع مى‏باشد.

مدرسه امام خمينى

اين مدرسه كه در خيابان باجك واقع شده است در سال 1374 ه .ش حسب‏الامر مقام معظم رهبرى جهت تحصيل طلاب علوم دينى غير ايرانى با سبك معمارى جديد و با امكانات رفاهى متعدد تأسيس شده است.

فهرست مدارس آموزشى تحت پوشش حوزه علميه قم

رديفمدرسهآدرس

1 ابا صالح بلوار امين، كوچه 13

2 المهدى صفائيه، بعد از فلكه شهداء

3 الهادى باجك، فلكه الهادى

4 امام مهدى موعود(عج) نيروگاه، كوچه 3

5 امام محمد باقر(ع) نيروگاه، بعد از پل، سمت چپ

6 بقيه‏الله حاجى آباد

7 حقانى پل آهنچى، كوچه 13

8 جانبازان صفائيه، كوچه سپاه

9 رسالت حسين آباد

رديفم درسه آدرس

10 رضويه آذر

11 شهيدين فلكه شاه احمد قاسم

12 صدوق زنبيل آباد

13 عترت خيابان ارم، جنب هتل ارم

14 كرمانى‏ها باجك، روبروى نيروى انتظامى

15 معصوميه بلوار امين، روبروى راهنمائى رانندگى

16 امام عصر عليه‏السلام چهارمردان، كوچه شهيد مدنى

مأخذ: مركز مديريت حوزه علميه قم، معاونت گزينش و آمار.

4ـ مراكز حوزوى ـ دانشگاهى

دانشگاه باقرالعلوم

اين مجموعه در پى رهنمودهاى حضرت امام خمينى در سال 1360، با عنوان كتابخانه سياسى در قم شروع به كار كرد و وظيفه راهنمايى و هدايت طلاب و روحانيان محترم را در زمينه مسائل سياسى جهان اسلام و روابط بين‏الملل به عهده داشت.

اين مركز در راستاى پرورش محقق سياسى، اقدام به برگزارى دوره‏هاى آموزشى كوتاه مدت عمومى و تخصصى كرد و پس از انجام بررسى‏هاى كارشناسانه، از سال 1365 تبديل به دانشگاه شد.

به دنبال رهنمودهاى حضرت امام و تأكيدات مقام معظم رهبرى حضرت آيت‏الله خامنه‏اى، مبنى بر رشد ابعاد سياسى در كنار ابعاد علمى و اخلاقى طلاب محترم حوزه علميه، مطابق برنامه‏هاى آموزشى مصوب، درس‏هاى اين رشته توسط اساتيد متعهد و مجرب ارائه گرديد.

در تاريخ 7/8/1370 هيأت مؤسس دانشگاه به تصويب شوراى عالى انقلاب فرهنگى رسيد و در تاريخ 21/1/1371 از سوى دفتر گسترش دانشگاه‏هاى وزارت فرهنگ و آموزش عالى موافقت اصولى به عمل آمد و با عنايات و توجه رياست محترم جمهورى وقت آيت‏الله هاشمى رفسنجانى، اساسنامه دانشگاه به تصويب نهايى رسيد. اين دانشگاه داراى 4 ركن شامل: هيأت مؤسس، هيأت امنا، رياست دانشگاه و شوراهاى دانشگاه است.

در اين مركز، هم اكنون بيش از 25 استاد و عضو هيأت علمى مشغول به فعاليت است.

تعداد كل دانشجويان اين دانشگاه در سال تحصيلى 78ـ1377، 335 نفر بوده است كه در دو مقطع كارشناسى و كارشناسى ارشد و در رشته‏هاى علوم سياسى، تاريخ، فلسفه و كلام اسلامى و علوم اجتماعى (گرايش پژوهشگرى) مشغول به تحصيل بوده‏اند.

لازم به يادآورى است كه اين مجموعه زير نظر دفتر تبليغات حوزه علميه قم و با امكانات اين نهاد اداره مى‏شود.

مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم (دوره مدرسى كارشناسى ارشد رشته الهيات و معارف اسلامى)

مركز تربيت مدرس، با تدبير مسؤولان محترم دو نهاد حوزه و دانشگاه در سال تحصيلى 68 ـ 1367 با پذيرش نخستين دوره دانشجو، فعاليت آموزشى ـ پژوهشى خود را آغاز كرد.

از جمله اهداف اين نهاد، مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:

1. تربيت مدرس براى تدريس درس‏هاى الهيات معارف اسلامى در دانشگاه‏ها و مؤسسات آموزش عالى.

2. بالا بردن سطح اطلاعات و آگاهى و بينش اسلامى طلاب همراه با آموزش روش تحقيق و تقويت قدرت استنباط و تجزيه و تحليل مسائل فرهنگى و معارف دينى.

3. تربيت محقق براى پژوهش درباره مسائل الهيات و معارف اسلامى در مراكز علمى و فرهنگى.

تأسيس اين دوره مدرسى، در سال 1368 از سوى شوراى عالى انقلاب فرهنگى، تصويب گرديد، و در پى رأى صادره يكصد و نود و يكمين جلسه شوراى عالى برنامه‏ريزى مورخ 29/1/1369، برنامه آموزشى دوره مدرسى كارشناسى ارشد رشته معارف اسلامى به تصويب رسيد و از آن پس تاكنون به آموزش و تربيت طلاب علوم دينى اقدام نموده است.

همچنين وزارت فرهنگ و آموزش عالى، چندى پيش با تأسيس مقطع دكتراى مركز، موافقت نموده است و هم اكنون در رشته‏هاى علوم قرآن و فلسفه تطبيقى تعدادى از دانش پژوهان مشغول به تحصيل مى‏باشند.

(اين مركز در حال حاضر زير نظر دانشگاه قم قرار دارد و به عنوان بخشى از اين دانشگاه فعاليت مى‏كند.)

دانشكده علوم قرآنى

اين دانشكده در سال 1372 با حضور اساتيد حوزه و دانشگاه و وزراى محترم فرهنگ و آموزش عالى وفرهنگ و ارشاد اسلامى، با تعداد 40 نفر دانشجوى پسر افتتاح شد و در سال 1375، داراى 150 نفر دانشجو، 40 نفر خواهر و 110 نفر برادر در مقطع كارشناسى بوده است.

سر فصل‏هاى دانشكده فوق‏الذكر، در دويست و دهمين جلسه مورخه 16/10/1369 به تصويب شوراى عالى برنامه‏ريزى، شوراى عالى انقلاب فرهنگى، تحت عنوان رشته تربيت معلم قرآن كريم و در دويست و نود و سوّمين جلسه شوراى عالى برنامه‏ريزى مورخه 23/11/1373 تحت عنوان كارشناسى علوم قرآنى در چهار رشته به تصويب رسيده است: 1. علوم قرآن مجيد. 2. فنون قرائت، تلاوت و كتابت. 3. تفسير قرآن مجيد. 4. تربيت معلم قرآن كريم.

معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى ـ نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها

با توجه به ضرورت نظارت بر نحوه تدريس و تدوين برنامه‏هاى درسى و گزينش اساتيد معارف اسلامى در دانشگاه‏ها، در سال 1369، طبق مصوبه شماره 240 جلسه شوراى عالى انقلاب فرهنگى در زمينه گزينش علمى و عمومى اساتيد معارف اسلامى، دبيرخانه گزينش اساتيد معارف اسلامى در دانشگاه‏ها آغاز به فعاليت نمود.

با تأسيس نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها در سال 1372 و طبق بندهاى 9 و 10 از شرح وظايف نهاد نمايندگى مندرج در اساسنامه اين نهاد كه به تصويب شوراى عالى انقلاب فرهنگى نيز رسيده بود، وظايفى بدين شرح بر عهده «معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى در دانشگاه‏ها» محوّل گرديد: 1. گزينش علمى و عمومى اساتيد معارف اسلامى. 2. ارزشيابى عملكرد اساتيد. 3. نظارت بر كيفيت ارايه دروس معارف اسلامى. 4. تأييد مدير پيشنهادى گروه، پيش از معرفى به رئيس دانشگاه.

اين مركز از ميان طلاب شاغل به درس خارج و فارغ التحصيلان كارشناسى ارشد دانشگاه‏ها، اساتيد مورد نظر را گزينش مى‏نمايد.

جامعة الزهرا عليهاالسلام

تحصيل علوم دينى بانوان و وجود مراكز مذهبى براى آموزش زنان سابقه‏اى بسيار طولانى دارد و در تاريخ افتخارآفرين شيعه، زنان فاضله و مجتهده فراوانى وجود داشته است.

در حوزه علميه قم نيز از چند سال قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، مراكزى توسط بزرگانى چون شهيد بزرگوار آيت‏الله قدوسى به طور رسمى شروع شد و نمونه بارز آن «مكتب توحيد» بود كه توسط آن شهيد عزيز و همفكران و همكارانش اداره مى‏شد.

جامعة الزهراء نيز از جمله مراكز مهم تأسيس شده بعد از انقلاب اسلامى است كه اين هدف را دنبال مى‏كند. امام خمينى با تعيين جمعى از بزرگان حوزه علميه قم، امر به ايجاد اين مركز نمودند و تا كنون به همت مديران آن خدمات ارزنده علمى ـ آموزشى به خواهران طلبه ارائه نموده است.

برنامه‏هاى آموزشى:

1. برنامه حضورى تمام وقت كه غالب افراد اين برنامه خوابگاهى هستند و از سراسر كشور گزينش مى‏شوند و در يك دوره عمومى چهارساله تحصيل مى‏كنند.

2. برنامه نيمه‏وقت كه طى يك دوره شش ساله، برنامه چهارساله تمام وقت‏ها را مى‏گذرانند.

3. برنامه پاره‏وقت كه شامل يك دوره سه ساله آموزش عمومى مى‏باشد. (لازم به يادآورى است كه برنامه‏هاى نيمه وقت و پاره وقت مخصوص كسانى است كه با همسر يا والدين خود در قم زندگى مى‏كنند).

4. برنامه غيرحضورى كه طى يك دوره پنج‏ساله و با ارائه نوارهاى صوتى و متون مربوطه، در خدمت بيش از سه‏هزار نفر از خواهران از قشرهاى مختلف دانشگاهى، فرهنگى، كارمند و خانه‏دار از سراسر كشور و حتّى خارج از كشور قرار دارد.

5. رشته‏هاى تخصصى كه پس از پايان دوره‏هاى تمام وقت، نيمه‏وقت و غير حضورى با گزينش مجدد و در رشته‏هاى تفسير، فلسفه و كلام، تاريخ، تبليغ، فقه و اصول در خدمت خواهران است.

6. بخش خواهران غير ايرانى كه با عضويت خواهرانى از بيش از چهل كشور جهان به صورت خوابگاهى يا روزانه مشغول به تحصيل هستند و پس از اتمام اين دوره‏ها، در كشورهاى خود مشغول خدمت به هم وطنان مسلمان خود مى‏شوند.

7. دبيرستان دخترانه هدى (رشته علوم و معارف اسلامى) كه برنامه آن تركيبى است از علوم روز و معارف دينى. خواهران پس از گذراندن دوره‏هاى آن، مدرك رسمى ديپلم دريافت مى‏دارند و در چند شهرستان نيز شعبه دارد. هم‏اكنون در جامعة الزهراء مقاطع مختلف از فوق ديپلم تا دكترا، حدود پنج هزار نفر در مجموع عضويت دارند و در سطح‏هاى ياد شده تاكنون قريب به دو هزار نفر فارغ التحصيل داشته است.

8. دانشكده علوم و معارف اسلامى «هدى» كه از طريق كنكور سراسرى و از بين خواهران ديپلمه، دانشجو مى‏پذيرد.

5ـ خدمات علما و مراجع حوزه علميه قم در استان قم

تبليغ فرهنگ اسلامى و حفظ و حراست از مرزهاى مكتب اسلام، از عوامل اصلى تشكيل حوزه‏هاى علميه در طول تاريخ بوده است. دست پروردگان مكتب ائمه طاهرين در سراسر بلاد اسلامى مروج افكار ناب اسلامى و پاسخگوى سؤالات و شبهات بودند.

در طول تاريخ هر جا سخن از دين و ترويج فرهنگ دينى است، نام عالمى دينى مى‏درخشد و هر جا كه تحولات فرهنگى چشمگيرتر و اعتقادات دينى مردم راسخ‏تر باشد ناخودآگاه ذهن انسان به دنبال روحانى عامل و مؤثر در اين تحول مى‏گردد. در اين راستا قم از جمله شهرهايى است كه همواره از اين نعمت سود برده است و نقش روحانيت در آوازه فرهنگى قم بر كسى پوشيده نيست.

پس از حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام كه به دليل سفارشات ائمه طاهرين، مورد توجه شيعيان قرار گرفته است، حوزه علميه و روحانيت، عامل اصلى توجه مردم نقاط مختلف ايران و جهان به اين شهر بوده است و مى‏توان ادعا كرد اين مقدار از توسعه و پيشرفت شهر قم نيز مديون تلاش روحانيت و شخصيت‏هاى دينى بوده و هست. نگاهى به خدمات انجام شده و آثار فرهنگى اين شهر نشان مى‏دهد كه تا چه اندازه روحانيون دل‏سوز در ايجاد آن‏ها مؤثر بوده‏اند. از آنجا كه خدمات روح انيت به اين شهر، سابقه‏اى طولانى دارد و امكان برشمردن همه آن‏ها در اين مجموعه ميسر نيست؛ در اين قسمت ما به بيان شمه‏اى از خدمات روحانيت بعد از تجديد بناى حوزه به دست مرحوم آيت‏الله العظمى شيخ عبدالكريم حائرى مى‏پردازيم:

1ـ خدمات آيت‏الله حائرى يزدى

مرحوم آيت‏الله حائرى بعد از ورود به قم، حوزه علميه قم را احياء مجدد فرمودند و به آن نظام بخشيدند. اين كار به حدى مهم بود و صحيح انجام شد كه ايشان را مؤسس حوزه علميه قم مى‏دانند.

گذشته از اين خدمت بزرگ، ساير خدمات ايشان عبارتند از:

ساخت مدارس جديد براى گسترش حوزه علميه و بازسازى مدارس قديمى.

ايجاد زمينه جذب جوانان به سوى حوزه‏هاى علميه.

كمك به حل مشكلات مردم به ويژه در جريان سيل سال 1313 ه .ش شهر قم. (آثار اين خدمت در منطقه خاكفرج قم در كوچه رهبر موجود است).
ايجاد «خانه فقرا» و جمع‏آورى متكديان و افراد مستمند و اداره آنها.

پيگيرى و مساعدت براى ساختن بيمارستان فاطمى كه قم تا آن زمان از آن محروم بود.

انتقال قبرستان اطراف حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به بيرون شهر جهت زيبا سازى محيط زيارتى و محل درس طلاب. 

2ـ خدمات آيت‏الله العظمى بروجردى

ايشان بعد از آيت‏الله حائرى، شخصيتى بزرگ و برجسته بودند كه از حيثيت اسلام، تشيع و حوزه‏هاى علميه پاسدارى كردند و همچون سدى بود در برابر دشمنانى كه فكر نابودى روحانيت شيعه را در سر مى‏پروراندند.

علاوه بر اين نقطه عطف، ساير خدمات ايشان عبارت است از:

رواج فرهنگ تحقيق در ميان طلاب جوان و تشكيل گروه تحقيقاتى براى كارهاى علمى خود.

تأسيس دار التقريب بين المذاهب اسلامى و فرستادن شيخ محمد تقى قمى به مصر جهت ارتباط با بزرگترين مركز علمى اهل سنت.

ايجاد مركزى براى احياء آثار گذشتگان و چاپ آثار خطى مفيد و علمى.

ساخت مسجد اعظم قم.

ساختن كتابخانه عمومى مسجد اعظم قم كه نياز ضرورى آن روز روحانيون، جوانان و محصلان قم بود.

ساخت بيمارستان نكويى قم. 

3ـ خدمات آيت‏الله نجفى مرعشى

اين فقيه پرآوازه در طول سال‏هاى تحصيل و تدريس با تلاش و زحمات بسيار به جمع‏آورى منابع ارزشمند علمى همت گماشت و در همين راستا كتابخانه‏اى تشكيل داد كه امروزه منشأ خدمات ارزشمندى است و در رديف مهم‏ترين كتابخانه‏هاى جهان به شمار مى‏آيد.

اين كتابخانه هم اكنون به دست فرزند ايشان حجة الاسلام سيد محمود مرعشى اداره مى‏شود و علاوه بر آن، آيت‏الله مرعشى چندين مدرسه علميه در قم بنا كرده‏اند كه از جمله آنها مى‏توان به مدرسه مؤمنيه، شهابيه و آيت‏الله نجفى مرعشى در قم اشاره كرد.

همچنين واگذارى زمين و احداث منازل مسكونى براى طلاب و فقرا در كوى نجفى‏ها، از باقيات صالحات اين عالم جليل القدر به شمار مى‏رود.

4ـ خدمات امام خمينى

امام خمينى نقش غير قابل انكارى در شناسايى و معرفى شهر قم داشته است و در واقع او بود كه قم و قمى را زنده كرد و بر سر زبان‏ها انداخت.

وى نقش عمده‏اى در تشرّف آيت‏الله شيخ عبدالكريم حائرى، مؤسس حوزه علميه قم، به اين شهر به عهده داشت. اين حركت باعث زنده شدن حوزه علميه قم و رونق گرفتن شهر قم گرديد و به اين ترتيب قم مورد توجه مردم ساير بلاد به خصوص شيعيان قرار گرفت.

همچنين بعد از رحلت آيت‏الله حائرى(ره)، با تلاش امام(قدس سره) و ساير علما، آيت‏الله بروجردى به قم مهاجرت نمود و باعث شد تا شهر قم و حوزه علميه بيش از پيش گسترش يابد و بر عظمت و اقتدار آن افزوده شود.

اين دو هجرت مهم بود كه قم را از ركود نجات بخشيد و از ثمرات آن، حوزه‏اى پر رونق است كه مردم از اقصى نقاط جهان، به سوى آن روى مى‏آورند. از همه مهم‏تر حركت انقلابى امام (قدس سره)، قم را كانون توجهات جهانى كرد و از اين رهگذر شهر قم به جهانيان معرفى شد.

5ـ خدمات آيت‏الله العظمى گلپايگانى

تأسيس دار القرآن الكريم (اين مركز علاوه بر فعاليت‏هاى قرآنى، دو مجله قرآنى به زبان عربى و فارسى منتشر مى‏كند). 

تأسيس مركز معجم فقهى (هدف اين مركز، رايانه‏اى كردن متون فقهى شيعه است).

ايجاد مركز معجم الفقهاء.

تأسيس مدرسه الامام المهدى جهت طلاب علوم دينى و مدارس متعدد ديگرى در قم.

ايجاد مدرسه آيت‏الله گلپايگانى در مركز شهر قم به منظور تأمين فضاى آموزشى دروس حوزه علميه قم، (احداث اين مدرسه خدمت بزرگى به طلاب و اساتيد حوزه علميه بود، چيزى كه تا آن زمان طلاب حوزه علميه به خاطر نبودنش دچار مشكلات عديده‏اى بوده‏اند. كتابخانه بزرگ آيت‏الله گلپايگانى در اين مدرسه قرار دارد).

داير كردن كلاس‏هاى متعدد آموزش قرآن كريم به سبك جديد در قم.

ايجاد بيمارستان آيت‏الله گلپايگانى در قم در شرايطى كه اين شهر از كمبود امكانات بهداشتى و درمانى رنج مى‏برد. 

مساعدت در ايجاد محله‏اى براى محرومان در منطقه چهل درخت قم كه به شهرك وليعصر معروف شد. 

6ـ خدمات آيت‏الله سيد محمد شيرازى

علاوه بر خدمات علمى بسيار در زمينه‏هاى مختلف و توجه به چاپ و انتشار معارف متناسب با اقشار مختلف جامعه، كارهاى زيادى چه به صورت مستقيم و چه به صورت غير مستقيم انجام داده‏اند كه به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود:

تأسيس مدارس علميه شامل:

1ـ مدرسة الرسول الاعظم؛

2ـ مدرسه الامام المهدى(عج)؛

3ـ مدرسه الامام الهادى(ره)؛

4ـ مدرسه الامام الباقر عليه‏السلام؛

5ـ مدرسه الامام الحسين عليه‏السلام؛

6ـ مدرسه الشهيد السيد حسن الشيرازى؛

7ـ مدرسة الزهراء عليهاالسلام (ويژه بانوان)؛

كتابخانه:

1ـ كتابخانه الامام‏على‏بن‏ابى‏طالب عليه‏السلام؛

2ـ كتابخانه الزهراء (ويژه بانوان)؛

انتشارات و مؤسسه:

1ـ انتشارات ايمان؛

2ـ انتشارات دار المهدى؛

3ـ مؤسسة الفكر الاسلامى.

مساجد:

1ـ مسجد الامام الحسين عليه‏السلام؛

2ـ مسجد الامام زين العابدين عليه‏السلام؛

3ـ مسجد الامام الرضا عليه‏السلام؛

4ـ مسجد الامام الحسن عليه‏السلام؛

5ـ مسجد السيدة المعصومه عليهاالسلام؛

6ـ مسجد الزهراء عليهاالسلام.

صندوق‏هاى قرض الحسنه عام المنفعه:

1ـ صندوق جواد الائمه ـ شهر قم؛

2ـ صندوق ـ كهك قم؛

7ـ خدمات آيت‏الله نورى همدانى

ايشان از جمله علماى خوش فكر و صاحب قلم حوزه علميه قم هستند كه خدمات شايانى در جهت ترويج افكار دينى در بين مردم به ويژه نسل جوان داشته است. حاصل اين تلاش‏ها، كتاب‏هاى زيادى است كه از ايشان به چاپ رسيده است و يا در دست چاپ است. نمونه اين خدمت كتاب «ما و مسائل روز» است كه قبل از انقلاب به صورت جلسه پرسش و پاسخ برگزار مى‏شد و بعدها تدوين و چاپ گرديد.

علاوه بر اين، مدرسه علميه مهدى موعود(عج) را جهت تحصيل طلاب علوم دينى تأسيس و اداره آن را به عهده گرفته‏اند.

اين مدرسه در زمان حيات شهيد آيت‏الله دكتر مفتح قرار بود كه با همكارى ايشان ايجاد شود ولى شهادت آن مرد بزرگ مسؤوليت را به عهده آيت‏الله نورى همدانى گذاشت.

8ـ خدمات آيت‏الله موسوى اردبيلى

ايشان از ابتداى تحصيل و به ويژه در سال‏هاى بارورى علمى منشاء اثرات بسيارى در حوزه علميه قم، تهران و اردبيل بوده‏اند.

از جمله خدمات ايشان در شهر قم مى‏توان به تأسيس دانشگاه مفيد اشاره كرد كه به منظور نظام‏مند كردن مطالب درسى حوزه و ايجاد رشته‏اى تخصصى و آشنايى طلاب و روحانيون با علوم جديد، تأسيس شده است.

در اين دانشگاه، رشته‏هاى متعددى از جمله: حقوق، اقتصاد، فلسفه و علوم سياسى در سطح كارشناسى و كارشناسى ارشد تدريس مى‏شود.

9ـ خدمات شهيد آيت‏الله قدوسى

همكارى در تأسيس مدرسه منتظريه قم (حقانى) و پذيرش مسئوليت آن، جهت اصلاح نظام حوزه علميه قم و تربيت نيروهاى كارآمد.

تهيه متون درسى براى طلاب و تلاش براى نظام‏مند كردن دروس حوزه.

تأسيس «مكتب توحيد» براى آشنا كردن زنان مسلمان با فرهنگ زندگى‏ساز اسلام و آشنا كردن زنان با اصول تربيتى اسلام. اين مكتب امروزه به صورت مدرسه‏اى براى تحصيل خواهران درآمده است.

10ـ خدمات شهيد آيت‏الله دكتر بهشتى

آيت‏الله شهيد دكتر بهشتى از استعداد خارق العاده‏اى برخوردار بود به طورى كه در سن 37 سالگى نه تنها در دروس حوزه به درجه اجتهاد رسيد، بلكه موفق به اخذ دكتراى فلسفه از دانشگاه نيز گرديد.

تأسيس دبيرستان «دين و دانش» در سال 1333 ش و همكارى در تأسيس و اداره مدرسه علميه منتظريه (حقانى) قم.

تشكيل «كانون اسلامى دانش آموزان و فرهنگيان قم» در سال 1339 ش. 

11ـ خدمات حضرت آيت‏الله خامنه‏اى

عنايات و توجهات ايشان به شهر قم بر كسى پوشيده نيست و استان شدن قم از بذل عنايات ايشان بوده است. بودجه اختصاصى معظم‏له به شهر قم پس از سفر اخيرشان به اين شهر، منشأ خدمات زيادى در شهر قم و اطراف آن شده است.

از ديگر خدمات ارزنده ايشان در اين شهر مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:

تأسيس اولين مركز خدمات كامپيوترى در حوزه علميه قم به نام مركز كامپيوتر علوم اسلامى اشاره كرد. (اين مركز شامل مركز اطلاع رسانى علوم اسلامى، مركز آموزش كامپيوتر در سطوح مختلف و ارائه خدمات سخت افزارى و نرم افزارى مى‏باشد).

تأسيس مركز خدمات حوزه‏هاى علميه.

تأسيس مدرسه علميه امام خمينى(ره) جهت تحصيل طلاب خارجى.

مساعدت در احداث شهرك مهديه .

12ـ خدمات آيت‏الله مكارم شيرازى

خدمات قلمى آقاى مكارم بر كسى پوشيده نيست و انتشارات نسل جوان كه نوشته‏هاى ايشان را منتشر مى‏كرد و زير نظر ايشان اداره مى‏شد، از عوامل مهم روشنگرى و آگاهى بخشى دينى، به نسل جوان در دوران خفقان رژيم پهلوى بوده است. علاوه بر آن:

تأسيس سه مدرسه علوم دينى در قم (مدرسه امير المؤمنين عليه‏السلام، مدرسه امام حسن مجتبى عليه‏السلام و مدرسه امام حسين عليه‏السلام).

سرپرستى رشته تخصصى تفسير حوزه علميه قم.

نوشتن تفسير نمونه (تفسير روان فارسى براى عموم طبقات جامعه) و شرح فارسى نهج البلاغه و تفسير موضوعى پيام قرآن. 

اختصاص بودجه جهت پرداخت وام به افراد نيازمند از طريق صندوق قرض الحسنه.

13ـ خدمات آيت‏الله منتظرى

تأمين بخشى از بودجه توسعه و تجديد بناى كامل و بنيادى مدرسه علميه دارالشفاء قم.

تأسيس بخش مركز جهانى علوم اسلامى (طلاب خارجى) مدرسه حجتيه و تأمين بودجه جهت تعميرات و توسعه محل.

اهداى منزل مسكونى خود به اداره آموزش و پرورش قم جهت احداث مدرسه. 

14ـ خدمات آيت‏الله مشكينى

ايشان از استوانه‏هاى اخلاق در حوزه علميه قم هستند و طلاب و مردم همواره از درس‏هاى اخلاق و رفتار شايسته ايشان بهره مى‏بردند و از جمله خدمات ارزنده ايشان تأسيس مراكز خيريه زير است:

مدرسه علميه الهادى.

بيمارستان الهادى.

چاپخانه و انتشارات بزرگ الهادى.

از ديگر خدمات علماى حوزه علميه به شهر قم مى‏توان به تأسيس درمانگاه تخصصى وليعصر توسط آيت‏الله ميرزا جواد تبريزى و درمانگاه قرآن و عترت به وسيله حجة الاسلام فقيهى اشاره كرد. اين درمانگاه‏ها به منظور ارائه خدمات درمانى به مردم قم به ويژه اقشار كم درآمد تأسيس شده‏اند.

خدمات مؤسسات وابسته به حوزه علميه قم:

1ـ خدمات دفتر تبليغات اسلامى

خدمات فرهنگى اين دفتر در قم و سراسر كشور بر كسى پوشيده نيست. اين مركز كه به دست روحانيون انقلابى و روشنفكر اداره مى‏شود تأمين كننده نيازهاى تبليغى سراسر كشور بوده و هست.

بخشى از خدمات اين دفتر عبارتند از:

انتشارات مجله‏هاى متعدد در سطوح مختلف.

تأسيس چاپخانه بزرگ.

انتشارات بسيار فعال.

تشكيل بانك اطلاعات رايانه‏اى.

كتابخانه عمومى.

خانه مطبوعات.

مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى.

تأسيس دانشگاه باقرالعلوم. 

2ـ خدمات مؤسسه در راه حق

سال‏هاى قبل از انقلاب اسلامى يادآور تلاش‏هاى آيت‏الله مصباح در موسسه «در راه حق» است كه همه جوانان و نوجوانان مشتاق به معارف اسلامى از اين مركز اسلامى بهره مى‏برده‏اند.

اين مؤسسه با آموزش‏هاى مكاتبه‏اى از طريق ارسال جزوات و نشريات، تلاش مى‏كند تا شبهات دشمنان دين را جوابگو باشد و افكار مردم به ويژه قشر جوان را روشنى ببخشد.

در ادامه فعاليت‏هاى مؤسسه در راه حق كه علاوه بر نشر معارف اسلامى، به امر آموزش طلاب علوم دينى نيز مى‏پردازد، پژوهشگاه امام خمينى به منظور تكميل دوره‏هاى تخصصى و آموزشى عالى طلاب تأسيس گرديده است.

3ـ خدمات جامعه مدرسين

در دوران ستم‏شاهى عده‏اى از علما و بزرگان حوزه علميه قم گرد هم آمدند تا با هم‏دلى و هم‏كارى، خدمتى ارزنده به اسلام و جامعه اسلامى ايران ارائه نمايند و با ستم‏كاران، مبارزه شايسته‏اى داشته باشند. در طول دوران قبل از انقلاب اسلامى اين جامعه خدمات شايسته‏اى به فرهنگ ايران كرده است و در مبارزات سياسى به ويژه در حمايت از حركت انقلابى امام خمينى و دفاع از آرمان‏هاى آن امام راحل(قدس سره) فداكارى‏هاى بسيارى از خود نشان داده است.

بخشى از خدمات اين جامعه عبارتند از:

تأسيس انتشاراتى بسيار فعال كه قبل از انقلاب اسلامى نقش به سزايى در گسترش فرهنگ اسلامى در جامعه داشته است.

تأسيس دانشگاه علوم تربيتى و قضايى كه اخيرا تبديل به دانشگاه قم شده است. اين دانشگاه ابتكارى نو در جهت تعليم و تربيت دانشجويان در رشته‏هاى قضايى و تربيتى بوده است.

تأسيس دانشگاه فاطميه، ويژه خواهران در رشته پزشكى و شاخه‏هاى وابسته به آن. از جمله خدمات اين دانشگاه، تحت پوشش قرار دادن بيمارستان شهيد بهشتى و درمانگاه مصلى است كه خدمات پزشكى تخصصى و فوق تخصصى را در شهر قم ارائه مى‏كنند.

تأسيس جامعه الزهراء به امر امام خمينى(قدس سره) و با تلاش عده‏اى از اعضاى اين جامعه، كه به تربيت خواهران در زمينه علوم اسلامى مى‏پردازند.

منابع