امام‌زاده‌ها و بقاع متبرکه استان اصفهان

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ فروردین ۱۳۹۱، ساعت ۱۴:۰۴

منابع

بر اساس آمار سال 1375، استان اصفهان داراى 6000 مكان مذهبى شامل: 4431 مسجد، 11 مصلى، 62 نمازخانه، 518 زيارتگاه و امامزاده، 33 تكيه، 15 فاطميه، 31 قدمگاه و نظرگاه، 78 زيارتگاه بزرگان دين، 739 حسينيه، 11 مهديه، 14 زينبيه، 2 خانقاه و 55 امكنه مذهبى ديگر بوده است. از اين تعداد، شهرستان اصفهان داراى 1/20 درصد مساجد، 5/17 درصد حسينيه‏ها و 1/42 درصد امامزاده‏هاى استان مى‏باشد.

مساجد

مساجد اصفهان در حقيقت يادآور مجموعه‏اى از آثار هنرى دوره‏هاى اسلامى تاريخ ايران و تمايلات مذهبى مردم است كه تحولات معمارى دوره‏هاى اسلامى تاريخ ايران را در مدت هزارسال و غيرت دينى و مذهبى مردم اين سرزمين را مى‏توان در آنها نظاره كرد.

مسجد جمعه اصفهان (مسجد جامع)

مسجد جمعه اصفهان مجموعه‏اى از صنايع معمارى و هنرهاى زيباى ايرانِ بعد از اسلام است و يادگارهاى پادشاهان، وزرا، رجال و بانوان خيّر ايرانى را دربر دارد.

از جمله بخش‏هاى مهم مسجد، گنبد خواجه نظام الملك است كه توسط خواجه نظام الملك، وزير مشهور ملكشاه سلجوقى در سال‏هاى 465 تا 485 ه .ق ساخته شده و در چندين دوره نسبت به بازسازى آن اقدام شده است.

برخى از مورخين گمان كردند كه دو گنبد شمالى و جنوبى مسجد در اصل آتشكده بوده است. اين اشتباه از آنجا ناشى شده كه سبك ساختمان گنبدهاى نظام الملك و تاج الملك در جنوب و شمال مسجد جمعه، از سبك معابد ايرانى در دوره ساسانيان پيروى شده است.

اين مسجد درهاى متعددى دارد ولى از همه آنها جالب‏تر، در شمال شرقى مسجد است.

مسجد جامع عباسى (مسجد امام)

ساختمان اين مسجد در ضلع جنوبى ميدان تاريخى اصفهان در سال 1020 ه .ق به فرمان شاه عباس اول و در بيست و چهارمين سال سلطنت وى شروع شد و به منظور تزيين ميدان بزرگ در سال 1025 ه .ق و در حالى كه هنوز مشغول پى‏ريزى قسمت‏هاى ديگر مسجد بوده‏اند، سردر نفيس و كاشى‏كارى معرق آن را به اتمام رسانده‏اند و تمام تزيينات و الحاقات مسجد در دوره جانشينان شاه عباس اول صورت گرفته است.

از نكات جالب اين مسجد انعكاس صوت در مركز گنبد بزرگ جنوبى آن است. قطعات بزرگ سنگهاى مرمرى يك‏پارچه و سنگابهاى نفيس مخصوصاً سنگاب نفيس شبستان غربى گنبد بزرگ كه مورخ به سال 1095 ه .ق است از ديدنى‏هاى جالب اين مسجد بى‏نظير جهان است.

مسجد سيد (مسجد جامع)

مسجد سيد به فرمان «حجت الاسلام شفتى» از علماى بزرگ اماميه در دوره سلطنت محمدشاه قاجار بنا شده است. اين مسجد داراى تزيينات و كاشى‏كارى‏هاى زيبايى است.

آرامگاه سيد در گوشه شمال شرقى صحن مسجد قرار دارد. ضريح نقره و طلا كوب مرقد سيد از قسمت‏هاى تماشايى مسجد است.

مسجد شيخ لطف الله

اين مسجد بى‏نظير شاهكارى از معمارى و كاشى‏كارى قرن يازدهم هجرى است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده است. شيخ لطف الله از علماى بزرگ شيعه از مردم «ميس» (از قراء جبل عامل) بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد و به منظور تجليل از وى، اين مسجد براى تدريس و اقامه نماز جماعت او اختصاص داده شد و وجه تسميه مسجد مزبور به شيخ لطف‏الله از همين جهت است.

شيخ لطف‏الله شش سال قبل از درگذشت شاه عباس اول وفات نموده است.

مسجد گار

اين مسجد كه از دوره سلاجقه و در دهكده گار كه امروزه آن را «جار» تلفظ مى‏كنند، واقع شده است، در سال 515 ه .ق به وسيله شخصى به نام «سيدالرؤسا ابوالقاسم» بنا شده است.

در حال حاضر تنها مناره‏هاى اين مسجد باقى مانده است.

مسجد گز

اين مسجد كه در دهكده گز در هجده كيلومترى شمال اصفهان واقع شده است، از بناهاى عهد سلجوقى است و در محل يك آتشكده قديمى بنا شده است.

مسجد سين

اين مسجد در 24 كيلومترى شمال اصفهان از آثار دوره سلاجقه است و به موجب كتيبه موجود در مسجد، «ابوغالب يحيى» در سال 529 ه .ق آن را بنا كرده است.

مسجد اشترجان (اشترگان)

در دهكده اشترگان، 38 كيلومترى اصفهان واقع شده است و در سال 715 ه .ق توسط شخصى به نام «فخرالدين محمدبن محمود بن على اشترجانى» بنا گرديده است.

مناره‏هاى اين مسجد مانند منارجنبان متحرك است.

مسجد كاج، مسجد دشتى و مسجد ازيران

مسجد «كاج» در شرق شهر اصفهان، در شمال بستر زاينده رود و مسجد دشتى و مسجد ازيران در ساحل جنوبى زاينده رود كه از لحاظ معمارى و تزيينات آجرى شباهت تام دارند، در قرن هشتم هجرى بنا شده‏اند.

در مجاورت مسجد كاج، بنايى به نام امامزاده ابراهيم واقع شده است كه كتيبه كاشى‏كارى سر در آن به نام شاه‏عباس اول و مورخ به سال 1002 ه .ق است.

مسجد على

اين مسجد كه در ميدان قديم اصفهان واقع است، در دوره شاه اسماعيل اول به وسيله ميرزا شاه حسين اصفهانى بنا شده است.

مسجد قطبيه

در دوره شاه طهماسب اول به وسيله «قطب‏الدين على باب الدشتى» بنا شده است. كتيبه سردر آن سال 950 ه .ق را نشان مى‏دهد.

مسجد ذوالفقار

اين مسجد كه در بازار اصفهان قرار دارد در زمان شاه طهماسب اول صفوى به وسيله «شيخ محمد صفى» در سال 950 ه .ق بنا شده است.

سر در آن كاشى‏كارى مختصرى دارد.

مسجد درب جوباره

در دوره شاه طهماسب اول و در سال 955 ه .ق به وسيله «مهتر محمدعلى ركاب‏دار» بنا شده است. اين مسجد در ميان مردم به «مسجد پير پينه‏دوز» شهرت يافته است.

مسجد مقصود بيك

اين مسجد كه در كوى «تكيه ظلمات» واقع شده است، در سال 1010 ه .ق به وسيله «مقصود بيك»، ناظر شاه عباس اول بنا شده است. در نزد مردم بازار، اين مسجد به «مسجد ظلمات» مشهور است.

مسجد سرخى (سفره چى)

اين مسجد به وسيله «خلف» سفره‏چى شاه عباس اول بنا شده است و كتيبه كاشى‏كارى آن مورخ به سال 1014 ه .ق است كه به قلم «صحيفى جوهرى» است.

مسجد جارچى

اين مسجد كه در بازار بزرگ اصفهان واقع شده است، توسط «ملك سلطان جارچى باشى» در سال 1019 ه .ق ساخته شده است.

مسجد بوسيان

اين مسجد در 42 كيلومترى شرق اصفهان واقع شده و متعلق به دوره سلجوقى است.

مسجد جامع اردستان

اين مسجد متعلق به دوره سلجوقى است و در سال 553 ه .ق بنا گرديده است.

مسجد جامع زواره

اين مسجد در زواره، (12 كيلومترى اردستان) واقع شده و مربوط به دوره سلجوقى است.

مسجد پامنار زواره

اين مسجد در شهر زواره واقع شده و متعلق به دوره سلجوقى است.

مسجد باغ حاجى

مسجد كوچكى است كه در مجاورت ميدان مسابقات ورزشى اصفهان قرار دارد و متعلق به دوره صفوى است.

مسجد آقا نور

اين مسجد در محله دردشت اصفهان واقع شده و مربوط به دوره صفوى است.

مسجد ساروتقى

اين مسجد در محل دروازه حسن آباد اصفهان واقع است و در سال 1053 ه .ق بنا شده است.

مسجد مصرى

اين مسجد در شمال محله جوباره در سال 1061 ه .ق بنا شده است.

مسجد شفيعيه اين مسجد در محله «باب الدشت» در دشت اصفهان واقع است و در سال 1067 ه .ق ساخته شده است.

مسجد حكيم

اين مسجد در انتهاى بازار رنگ‏رزان واقع شده و در دوره شاه عباس دوم در محل ويرانه‏هاى مسجد جامع ديلمى جورجير بنا شده است.

مسجد حاجى منوچهر

اين مسجد در محل خواجوى اصفهان واقع شده و مربوط به دوره سلطنت شاه عباس دوم مى‏باشد.

مسجد سليمان بيك

اين مسجد كوچك در كوچه بازارچه خان واقع است و متعلق به دوره صفوى است.

مسجد لُنبان

اين مسجد در حاشيه غربى اصفهان، در محله لنبان اصفهان واقع است و متعلق به دوره صفوى مى‏باشد.

مسجد شيخ على خان

اين مسجد كه به نام شيخ على خان زنگنه صدر اعظم شاه سليمان صفوى مى‏باشد، در محله «تلواسكان» اصفهان واقع شده است و در سال 1090 ه .ق بنا گرديده است.

مسجد ايلچى

اين مسجد در محله احمدآباد اصفهان و در سال 1097 ه .ق بنا شده است.

مسجد على قلى آقا

اين مسجد در محله بيد آباد اصفهان واقع شده و در سال 1222 ه .ق زمان سلطنت شاه سلطان حسين بنا شده است.

مسجد ركن الملك

اين مسجد در ابتداى تخت فولاد اصفهان در دوره قاجاريه بنا شده است. آرامگاه ركن الملك در اين مسجد قرار دارد.

كاشان

مسجد مدرسه سلطانى (امام خمينى)

مدرسه سلطانى بزرگترين مدرسه طلبه نشين كاشان از بناهاى دوره فتح على شاه قاجار است.

در جنوب مدرسه، مسجدى وجود دارد كه به نام مدرسه سلطانى مشهور بوده است و هم اكنون به مسجد امام خمينى شهرت دارد.

مسجد وزير

از جمله مساجد دوره صفويه در كاشان است كه در كوى دروازه اصفهان واقع است. هنگام احداث خيابان دروازه اصفهان، قسمتى از آن خراب شد و بقيه بنا نيز دچار آسيب گرديد.

مسجد كوى سوريجان

اين مسجد در سال 1096 ه .ق در يكى از محلات قديمى كاشان، ميان دروازه فين و كوى سلطان ميراحمد، بنام سوريجان ساخته شده است.

مسجد ميان چال

اين مسجد در چهار سوق بازار كاشان واقع شده است. از نظر معمارى به نوع معمارى دوره صفويه شباهت دارد و احتمالاً در اين دوره ساخته شده باشد.

مسجد تبريزيها

اين مسجد در بازارچه ملك در شهر كاشان واقع شده است و تاريخ 1212 ه .ق روى كاشيهاى آن مشاهده مى‏شود.

مسجد درب يلان

اين مسجد در سال 1236 ه .ق در محله درب يلان كاشان ساخته شده است.

مسجد آقا بزرگ

اين مسجد يكى از زيباترين مساجد ايران و بدون شك در شمار بهترين آثار معمارى ايرانيان مى‏باشد كه با توجه به شرايط آب و هوايى كاشان در سال 1248 ه .ق ساخته شده است.

مسجد گذر بابا ولى

اين مسجد در كوى طاهر و منصور در كاشان واقع است. اين مسجد همراه با احداث گذر و بازارچه بابا ولى در اوايل سده سيزدهم هجرى بنا شده است.

مسجد مير عماد

اين مسجد كه در جنوب بازار مس فروشان و در مقابل ميدان بازار كاشان واقع شده است، در دوره سلطان جهان شاه قراقويونلو احداث شده است.

مسجد على نوش آباد

اين مسجد در نوش آباد كاشان در نزديكى مسجد جامع واقع شده است و احتمالاً مربوط به دوره مغول مى‏باشد.

مسجد جامع كاشان

يكى از بناهاى تاريخى شهر كاشان مسجد جامع آن مى‏باشد كه قدمت آن به قبل از اسلام مى‏رسد. اين مسجد قبل از اسلام آتشكده بوده و پس از ظهور اسلام به مسجد تبديل شده است.

نطنز

مسجد جمعه

اين مسجد در زمان الجايتو خدابنده و پسرش ابوسعيد بهادرخان در شهر نطنز احداث شده است.

مسجد كوچه مير نطنز

اين مسجد مربوط به دوره سلجوقيان مى‏باشد و به علت مرمت و تعميرات مكرر، گچ‏برى محراب آن فقط جنبه تاريخى دارد.

مسجد جامع افوشنه

بناى اوليه اين مسجد متعلق به نيمه اول قرن نهم هجرى است. از آثار تاريخى آن در چوبى منبت كارى است. اين مسجد در افوشته نطنز واقع است.

مسجد جامع ابيانه

اين مسجد در دهستان ابيانه در 28 كيلومترى شهر نطنز واقع است.

قديمى‏ترين اثر تاريخى اين مسجد منبر چوبى منبت كارى آن است كه در سال 466 ه .ق ساخته شده است.

نايين

مسجد جامع نايين

بناى اوليه اين مسجد مربوط به قرن اول هجرى است كه به سبك مساجد عربى در عصر عمر بن عبدالعزيز ساخته شده است. منبر اين مسجد از چوب صندل به ارتفاع ده پله، در عرشه منبر، محجر عالى منبتى وضع شده است.

مسجد جامع در منطقه مركزى نايين و در محله باب المسجد واقع شده است.

مسجد بابا عبدالله

مسجد بابا عبدالله از بناهاى باشكوه دوره مغول و به امر شمس الدين عبدالله در سال 700 ه .ق بنا شده است. مسجد در محله سراى نو نايين واقع شده است.

مسجد شيخ مغربى

از مكانهاى تاريخى و مذهبى نايين است. قبر بانى ساختمان قديم مسجد در گنبد خانه آن واقع و زيارتگاه مشتاقان معرفت است.

خوانسار

مسجد جامع خوانسار

اين مسجد در جنوب شرقى شهر خوانسار با 350 سال قدمت، قديمى‏ترين مسجد شهر خوانسار مى‏باشد.

مسجد آقا اسدالله

اين مسجد در شهر خوانسار واقع شده و در فاصله سالهاى 1258 تا 1268 ه .ق ساخته شده و در سال 1334 به علت قرار گرفتن در مسير خيابان، تقريبا نصف آن تخريب گرديد و نصف ديگر آن نيز در اثر سيل، به كلى ويران شد. لذا در سال 1336 ه .ش به همت جمعى از مؤمنين خيرانديش تجديد بنا شده است.

گلپايگان

مسجد جامع گلپايگان

اين مسجد متعلق به دوره سلجوقى است و شبستان‏هاى اطراف گنبد آجرى آن در دوره قاجاريه احداث شده است.

مسجد جامع سرآور

اين مسجد در روستاى سرآور، هجده كيلومترى شمال شرقى گلپايگان واقع شده است. كتيبه زيباى منبر آن از نفايس هنرى اين مسجد است.

ساير مساجد (شهرستان اصفهان)

نام مسجد نشانى

آل محمد عليه‏السلام خ نشاط، كوى شهيد عندليب

اقدسيه خ طالقانى، كوچه نيك پى

نام مسجد نشانى

الخمينى(ره) اتوبان ذوب آهن، پشت كارخانه

الرضا عليه‏السلام پل هوايى 22 بهمن، خ علامه امينى

الزهراء عليهاالسلام احمدآباد، كوچه يزدى‏ها

القائم(عج) خ فيض

المنتظر(عج) خ عبدالرزاق، بازار، كوى حمام شيخ، پامنار دردشت

المهدى(عج) خوراسگان، خ 22 بهمن

النبى خ جى

النبى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله خ زينبيه، خ طيب

امام جعفر صادق عليه‏السلام خ زينبيه، خ دكتر مفتح، خ جماران دارك

امام حسين عليه‏السلام خ حبيب آباد، كوى دستغيب

بقية الله(عج) خ نظر شرقى، خ مهراد

بلال بلوار كشاورز، خ كشاورز

بهشت خ آپادانا اول

پير پينه دوز سبزه ميدان، كوچه كاراز مرغ

جوادالائمه عليه‏السلام خ شهيد خرازى، كوچه شهيد فاضل

جوادالائمه عليه‏السلام فردوسى، خ كشاورز، خ مجمر

حكيم خ حكيم

خديجه الكبرى عليهاالسلام خ قائميه گلزار، خ ميثم

روح الله خ تالار

ساروتقى خ كمال، روبروى تكيه حاج ميرزا داود

سلمان خ دستگرد، كوى آزادگان

شجره خ شريف واقفى

صاحب الزمان(عج) خ مدرس، جنب شركت واحد

نام مسجد نشانى

صاحب الزمان(عج) خ مسجد سيد، خ جامى

طوقچى خ هاتف، كوى صاحب بن عباد

عرفات خ دولت آباد

على اكبر عليه‏السلام خ ارغوانيه

فاطميه خ حكيم نظامى، خ حسين آباد

قاضى خ ابن سينا، بازارچه حمام قاضى

قدس خ امام خمينى، عاشق آباد

لسان الارض تخت فولاد

محموديه خ شهيد نيكبخت

مصلى خ سروش

موسى‏بن‏جعفر عليه‏السلام خ شهيدان، چهار راه بنايى

هريرى خ ابن سينا، كوى سيدان

مأخذ: امور مساجد شهرستان اصفهان.

حسينيه‏ها

بر اساس سرشمارى سال 1375، استان اصفهان داراى: ـ 739 حسينيه، ـ 15 فاطميه و ـ 11 مهديه و ـ 14 زينبيه بوده است.

امامزاده‏ها و بقاع متبركه

امامزاده اسماعيل

معروف به اسماعيل ديباج فرزند ابراهيم غمر (كه به سال 145 ه .ق در زندان منصور دوانيقى از دنيا رفت و قبرش در كوفه تا هم اكنون معروف و زيارتگاه است) فرزند حسن مثنىّ فرزند امام حسن مجتبى عليه‏السلام است.

او پدر ابراهيم طباطبا سرسلسله سادات طباطبايى است كه به اصفهان مهاجرت نموده و پس از فوت، در قبرستان سنبلستان دفن شده است.

از ميان نوادگان اين بزرگوار شخصيتهاى معروف علمى و مراجع بزرگ تقليد از جمله سيد مهدى بحرالعلوم، آيت الله العظمى آقا حسين بروجردى، آيت الله العظمى سيد محسن حكيم و ديگران به درجات عالى علم و تقوى نايل آمدند.

كتيبه سر در صحن امامزاده به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشى خشت لاجوردى چنين است:

«... هذه القبر للسيد الجليل اسماعيل بن حسن بن زيد بن حسن بن على‏ابن‏ابيطالب عليه‏السلام ...».

و كتيبه در پنجره چوبى مشرف به كوچه واقع بالاى سر امامزاده به خط نسخ چنين نوشته است: «اسماعيل بن زيد بن حسن بن على ابن ابيطالب عليه‏السلام».

قبر امامزاده اسماعيل واقع در خيابان هاتف داراى بقعه، حرم، صحن و حجرات بسيار مجلل است كه از گذشته تاكنون محل سكونت طلاب علوم دينى مى‏باشد.

امامزاده درب امام

امامزاده درب امام در محله چمبلان (سنبلستان) از محلات قديمى اصفهان واقع شده است. كتيبه‏هاى امامزاده نشانگر آن است كه در آنجا، ابراهيم بطحاء از نوادگان امام حسن مجتبى عليه‏السلامو ابوالحسن زين العابدين از نوادگان على بن جعفر فرزند امام صادق عليه‏السلاممدفون هستند.

سردر اصلى بنا كه از شاهكارهاى بى‏نظير معمارى ايران است در سال 857 ه .ق بنا شده است. امام‏زاده داراى دو گنبد و سه صحن مى‏باشد. در صحن شمالى مسجدى منسوب به سعيد بن جبير واقع شده است.

امامزاده جعفر (معروف به جعفريه)

اين امامزاده در حاشيه غربى خيابان هاتف كنونى و روبروى كوچه امامزاده اسماعيل قرار گرفته است.

بقعه برج مانند آن از ساختمانهاى دوران مغول مى‏باشد. نوشته عربى كتيبه سنگ قبر، اين امامزاده را بدين‏گونه معرفى مى‏كند:

«... جعفر بن حسن بن حسين بن محمدبن على بن الحسين».

عبارات قبلى سنگ قبر بيانگر آنست كه نامبرده از سادات با شخصيت، سخى، صاحب شمشير و قلم بوده است.

وى در سال 725 ه .ق به دست مخالفين به شهادت رسيده است.

امامزاده قاسم و امامزاده حمزه

قاسم بن حمزه فرزند امام موسى بن جعفر عليه‏السلام پس از آنكه به وسيله احمد بن محمد بن احمد معتصم عباسى دستور قتلش صادر شد، به اصفهان گريخت. اما پس از تعقيب، او را به همراه برادر زاده‏اش حمزه (كه فرزند اسماعيل بن حمزه يا على بن حمزه بوده) در سال 250 ه .ق در قريه اشترجان (از توابع لنجان اصفهان) يافتند و در همان جا آنها را به قتل رساندند.

هم اكنون قبر آن دو بزرگوار در اشترجان اصفهان معروف و زيارتگاه مؤمنين است.

امامزاده زينبيه

در يك فرسخى شمال شرقى اصفهان از سمت طوقچى (كه در گذشته به نام ارزنان شهرت داشت) مقبره‏اى است به نام زينب دختر موسى بن جعفر كه زيارتگاه دائمى مردم اصفهان و حومه آن است. اين مقبره پس از شهرت يافتن آن در نيم قرن اخير به همت مؤمنين داراى ساختمان بسيار مفصل و مجلل، شامل ضريحى ارزشمند، حرم مجلل، صحن بزرگ، حجرات و ايوانهاى كاشى‏كارى در چهار طرف صحن جهت سكونت زوار و استراحت واردين گرديده است. در جوار اين امام‏زاده بعضى علما و شخصيت‏ها مدفون مى‏باشند.

محدث قمى نوشته است: در ملحقات «المجدى» يافتم كه اين مقبره زينب بنت امام هفتم است. سپس گويد به من رسيده كه مير محمد هادى بن ميرلوحى مورخ، در تاريخش ذكر نموده كه زينب مدفون در قريه ارزنان از قراى اصفهان، از دختران بلافصل امام موسى الكاظم است.

هارونيه يا هارون ولايت

يكى از امامزادگان معروف اصفهان امامزاده هارون بن موسى بن جعفر عليه‏السلاماست كه بقعه مجلل و صحن و رواق مدفنش در كوى هارونيه (خيابان هاتف) روبروى مسجد على قرار گرفته است.

در كتاب تذكرة القبور آمده است:

«او هارون بن احمد بن جعفر بن هارون بن امام موسى بن جعفر عليه‏السلام است كه در زمان معتصم عباسى (سال 227 ه .ق) در اصفهان به مقام شهادت رسيد».

لازم به يادآورى است كه در نسب اين امام‏زاده اختلاف نظر است و برخى وى را از نوادگان امام هادى عليه‏السلام دانسته‏اند.

بقعه پير بكران

بناى اين بقعه كه مربوط به قرن هشتم (703 تا 712) و در دوره سلطنت اولجايتو است، از شخصى است به نام محمد معروف به پير بكران، كه از رجال مشهور و از مدرسين، زهّاد و عرفاى اين ناحيه در نيمه دوم قرن هفتم هجرى بوده است.

محل بقعه احتمالاً مركز تدريس وى بوده است كه به منظور تجليل مقام علمى و مذهبى او تشكيلات مهم ساختمانى به شكل آرامگاه درآمده است.

بقعه بابا ركن‏الدين

مسعود بن عبدالله بيضاوى معروف به بابا ركن‏الدين از عرفاى مشهور قرن هشتم هجرى است كه در سال 769 ه .ق وفات نمود و در قبرستان «تخت فولاد» اصفهان مدفون گرديد. سپس در دوره شاه عباس اول بر آرامگاه او گنبد هرمى شكل بنا شده است. «بابا» عنوان دراويش و صوفيه‏اى بوده است كه در فاصله سال‏هاى (700ـ900 ه .ق) در اصفهان مى‏زيسته‏اند.

بقعه بابا قاسم

بابا قاسم از دراويش مشهور اصفهان است كه در قرن هشتم هجرى مى‏زيسته است و مزارش پس از گذشت چند قرن هنوز زيارتگاه مشهورى به شمار مى‏رود.

يكى از مريدان بابا قاسم در زمان حياتش مدرسه‏اى براى تدريس او ساخته بود. بعد از وفاتش نيز آرامگاهى در كنار مدرسه براى او بنا كرد. مدرسه بابا قاسم را مدرسه اماميه نيز مى‏نامند.

بقعه شهشهان (شاه علاء الدين محمد)

يكى از بقاع اصفهان، بقعه شاه علاء الدين محمد در محله شهشهان است. وى از اشراف و نقباء اصفهان بود كه به خاطر همكارى با سلطان محمد بن بايسنقر به وسيله شاهرخ، پسر تيمور در سال 850 ه .ق به ساوه تبعيد و سپس مصلوب گرديد. جنازه او پس از مرگ شاهرخ به وسيله سلطان محمد به اصفهان منتقل و براى او آرامگاهى ساخته شد.

مرقد شعياى نبى

در كنار امام‏زاده اسماعيل مرقدى منسوب به يكى از انبياء الهى به نام شعياى نبى مى‏باشد. اولين مسجد در اصفهان در كنار اين مرقد به نام مسجد شعيا بنا شده است.

مناره آجرى و طاق‏هاى مجاور مسجد شعيا مربوط به عهد سلاجقه است. مجموعه زيارتگاهى امام‏زاده اسماعيل و مرقد حضرت شعياى در محله گلبهار واقع شده است.

مزار حضرت يوشع نبى

در تخت فولاد اصفهان مزارى منسوب به يكى از انبياء بزرگ به نام حضرت يوشع نبى مى‏باشد. در زمان آل بويه بر روى اين مزار، ساختمانى بنا شد و در دوره صفويه تجديد بنا و تكميل گرديد. در دوره اخير ساختمان قديمى تخريب گرديد و اكنون تنها سنگ قبرى مرمرين بر روى قبر قرار دارد.

بقعه ستى فاطمه

بقعه ستى فاطمه در محله چهارسوى كوچك اصفهان واقع شده است. فاطمه را از فرزندان امام موسى كاظم عليه‏السلام دانسته‏اند، ولى در كتب انساب، نامى از وى برده نشده است.

ساختمان مقبره در دوره صفويه بنا شده است و جمعى از بزرگان آن دوره، در اين بقعه و صحن آن مدفون هستند.

بقعه علامه مجلسى

علامه محمدباقر مجلسى از اعاظم فقهاى و محدثين شيعه در دوره صفويه به شمار مى‏رود. در اين بقعه، علامه مجلسى و پدر ايشان محمدتقى مجلسى مدفون مى‏باشند. مقبره مجلسى از مهمترين بقعات شهر اصفهان محسوب مى‏شود. اين مقبره كه مورد توجه خاص و عام است در سالهاى گذشته به طرز باشكوهى بازسازى و نوسازى شده است.

اصل بناى بقعه به سال 1092 ه .ق باز مى‏گردد. در جوار آرامگاه مجلسى بسيارى از علماء و محدثين بزرگ شيعه مدفون گرديده‏اند.

بقعه صاحب بن عباد

اسماعيل بن عباد معروف به صاحب بن عباد وزير لايق و شيعى مذهب آل بويه، اديبى نامدار و مؤلفى سخت‏كوش بود. وى از مدافعان سرسخت ولايت اهل‏البيت عليهم‏السلام و پايه‏گذار مذهب تشيع در اصفهان، محسوب مى‏گردد.

شمار كتابهاى كتابخانه وى را بالغ بر يكصد و چهل هزار و يا دويست و شصت هزار دانسته‏اند.

وى در سال 385 ه .ق دار فانى را وداع گفته است. مزار وى اكنون زيارتگاه شيعيان و دوستداران اهل البيت است.

بقعه شاهزادگان

در مجاورت يكى از زيارتگاه‏هاى اصفهان به نام «ستى فاطمه»، بقعه «شاهزادگان» واقع شده است كه داخل آن با نقاشى و گنبد آن با كاشى‏كارى تزيين شده است.

بقعه ميرزا رفيعا

ميرزا رفيعا از علماى معروف دوره شاه سليمان بوده است كه در سال 1082 ه .ق وفات يافت. بقعه او در قبرستان تخت فولاد واقع شده است.

آرامگاه صائب

شاعر معروف عهد صفويه در باغ شخصى وى به نام «باغ تكيه» در كنار نهر «نيا حرم» اصفهان واقع شده است و كتيبه سنگ مزار او مربوط به سال 1087 ه .ق مى‏باشد.

امام‏زاده سيد كمال الدين

سيد كمال الدين، فرزند على بن جعفر صادق عليه‏السلام مى‏باشد. اين امام‏زاده در روستاى سين منطقه برخوار اصفهان است و يكى از امام‏زاده‏هاى معتبر است. گلپايگان امام‏زاده ابوالفتوح

اين بقعه در قريه وانشان ميان راه گلپايگان به خوانسار واقع است و صاحب بقعه را يكى از فرزندان امام موسى كاظم عليه‏السلام دانسته‏اند.

اما در كتب انساب بين فرزندان امام هفتم به فرزندى به نام ابوالفتوح اشاره نشده است.

كاشان

امام‏زاده حبيب بن موسى

اين بقعه در كوى پشت مشهد كاشان واقع شده است. گفته مى‏شود كه نسب اين امام‏زاده به يكى از فرزندان امام محمد باقر عليه‏السلام يا به يكى از فرزندان امام موسى بن جعفر عليه‏السلام مى‏رسد.

امام‏زاده اسماعيل

اين امام‏زاده در دهكده بَرز، در سه كيلومترى ابيانه كاشان واقع شده است.

امام‏زاده عبدالله و امام‏زاده اسماعيل

اين امام‏زاده‏ها در كوى مختص آباد بيدگل كاشان قرار دارند. اين امام‏زاده‏ها فرزند حمزة بن امام زين العابدين عليه‏السلام هستند و هر يك از اين امام‏زادگان بقعه و بارگاهى مخصوص به خود دارند.

امام‏زاده عيسى و يحيى

اين بنا در نزديكى مسجد ابيانه واقع شده است و مدفن دو امام‏زاده عيسى و يحيى است.

امام‏زاده محمد

اين امام‏زاده در نوش آباد بيدگل واقع شده است و فرزند زيد و نواده امام حسن مجتبى عليه‏السلام مى‏باشد.

امام‏زاده هادى

اين امام‏زاده بين آران و بيدگل واقع شده است و از اولاد امام زين العابدين عليه‏السلاممى‏باشد.

امام‏زاده آقا على عباس

مقبره امام‏زاده آقا على عباس از فرزندان منسوب به امام موسى كاظم در بادر رود واقع است. اما سندى در اين باره وجود ندارد.

در جوار اين امام‏زاده، يكى ديگر از فرزندان امام هفتم به نام محمد عابد نيز مدفون است.

اين دو بزرگوار به همراه تعدادى از سادات پس از متفرق شدن همراهان احمد بن موسى عليه‏السلام، از رى به حوالى كاشان آمدند و مدتى در آنجا بودند كه خبر شهادت امام رضا عليه‏السلام را شنيدند.

پس از آن تصميم به بازگشت به مدينه گرفتند كه مأموران مأمون با آنها درگير شدند و آنها را به شهادت رساندند.

بدن مطهر آنها چندين روز روى زمين قرار داشت و كسى جرأت دفن آنها را نداشت تا اينكه زنان روستاى خالد آباد شهامت به خرج دادند و اقدام به دفن آنها نمودند.

امام‏زاده ابراهيم

اين امام‏زاده در بيرون دروازه كاشان نزديك مزار دربهشت، در جوار صحن على بن جعفر عليه‏السلام قرار دارد.

نام اين امام‏زاده ابوالقاسم ابراهيم بن احمد بن موسى الكاظم يعنى فرزند شاهچراغ مى‏باشد. برخى نيز او را از نوادگان حضرت سجاد عليه‏السلاممى‏دانند و معتقدند كه اين امام‏زاده ابراهيم بن احمد بن محمد بن حسين بن حسن بن على‏اصغر بن امام زين العابدين عليه‏السلام مى‏باشد.

امام‏زاده حبيب بن موسى

بقعه‏ى امام‏زاده حبيب واقع در كوى پشت مشهد كاشان، از زيارتگاه‏هاى معتبر و قديمى مردم كاشان محسوب مى‏شود. اين بقعه به خصوص در زمان شاه عباس اول چون دودمان صفويه خود را از اولاد اين امام‏زاده مى‏دانسته‏اند، مورد توجه كامل آنان بوده است.

برخى از نسب شناسان اين امام‏زاده را از نوادگان امام محمد باقر عليه‏السلامو برخى نيز از نوادگان امام موسى بن جعفر عليه‏السلامدانسته‏اند.

امام‏زاده حسن بن موسى بن جعفر

اين امام‏زاده در محله گذر مير نشانه، در شرق خيابان محتشم كاشان واقع است. اين امام‏زاده به مير نشانه ملقب است. در كنار ضريح چاه آبى است كه به قدمگاه امام زمان(عج) مشهور است و حاجت‏مندان و دردمندان با آب كشيدن از چاه، تبرك مى‏جويند و شفا طلب مى‏كنند.

امام‏زاده سلطان عطابخش

اين امام‏زاده در شهر كاشان در انتهاى غربى خيابان دروازه اصفهان قرار دارد.

بنا به اعتقادات مردم محل، اين بزرگوار حضرت سلطان عطابخش بن موسى بن جعفر عليه‏السلام مى‏باشد ولى در ميان فرزندان امام موسى كاظم عليه‏السلام، فرزندى به اين نام وجود ندارد.

بنابراين، اين بزرگوار بايد يكى از نوادگان آن حضرت عليه‏السلام باشد كه به چند واسطه به او مى‏رسد.

امام‏زاده مير احمد بن موسى بن جعفر

اين امام‏زاده در كاشان واقع است. احمد بن موسى الكاظم معروف به شاهچراغ در شيراز مدفون است.

بنابراين اين امام‏زاده بايد يكى از نوادگان امام هفتم عليه‏السلام باشد. برخى نيز احتمال داده‏اند كه او فرزند موسى مبرقع است كه در قم مدفون است.

امام‏زاده سليمان بن موسى

بقعه سليمان بن موسى بن جعفر معروف به شاه يلمان در اول بازار زرگرهاى كاشان واقع شده است.

نام يكى از فرزندان امام موسى كاظم را سليمان ثبت كرده‏اند. اما مدفن سليمان را در آبه آورده‏اند.

بنابراين شايد بتوان گفت كه اين امام‏زاده يكى از نوادگان امام موسى كاظم عليه‏السلام است.

امام‏زاده هارون بن موسى (پنجه شاه)

اين بقعه در پنجه شاه كاشان، كنار خيابان بابا افضل واقع است. داخل ضريح دو قبر وجود دارد كه يكى قبر هارون بن موسى و ديگرى قبر فرزندش محمد است.

گفته مى‏شود كه در اين محل يكى از دستان حضرت ابوالفضل عليه‏السلام نيز دفن گرديده است.

زمانى كه حضرت ابوالفضل را به شهادت رسانده و دستان او را از بدن جدا نمودند، يكى از سركردگان، يك دست آن حضرت را با خود برداشت و آن را نزد يكى از حاكمان عراق عجم آورد تا جايزه بگيرد.

چون به ناحيه كاشان رسيد جمعى از شيعيان متفق شده و آن دست مبارك را گرفته و در آن موضع به خاك سپردند!

شهرضا

امام‏زاده سيد على

اين بقعه در هجده كيلومترى شمال شهرضا واقع شده است و از آثار دوره صفويه محسوب مى‏شود.

چون در اين بقعه هيچ گونه نام و نشانى از مدفون در آن ذكر نشده، لذا معلوم نيست كه اين بزرگوار به چه كسى نسبت دارد.

امام‏زاده شاه سيد على اكبر

اين بقعه در هجده كيلومترى شمال شرقى شهرضا (قمشه) واقع شده است. امام‏زاده شاه سيد على‏اكبر، برادر حضرت امام رضا عليه‏السلام و شاهچراغ دانسته شده است.

امام‏زاده شهرضا

اين امام‏زاده در شهرضا (قمشه)، در دامنه كوهى سفيد رنگ واقع است. برخى از نسب شناسان وى را محمدرضا بن زيد بن امام حسن مجتبى عليه‏السلام دانسته‏اند و برخى نيز او را فرزند امام هفتم عليه‏السلام مى‏دانند.

در مورد نحوه شهادت او گفته‏اند كه در خدمت امام زين العابدين عليه‏السلام به سر مى‏برد و كسب علم مى‏نمود. امام او را به قلاع سميرم و شهرضا فرستادند و در آنجا كنار كوه شاه رضا شهيد شد.

برخى نيز گفته‏اند كه او پسر امام هفتم بوده و به امر برادرش امام رضا عليه‏السلام براى ارشاد مردم به ديار اصفهان و قمشه رهسپار شد و به دست ظالمين در كنار كوه شاه رضا شهيد گرديده است.

ديگر امامزادگان و بقاع متبركه استان اصفهان

امامزاده بى‏بى زينب واقع در زينبيه

امامزاده شاهزاده ابراهيم واقع در خيابان شيخ بهايى

امامزاده شاهزاده حسن غريب واقع در خيابان مارنان

امامزاده شاهزاده محمد واقع در خيابان وحيد

امامزاده عبدالله واقع در خيابان ماربين

امامزاده عبدالله (شُورى) واقع در محله دردشت

امامزاده ابراهيم (نرمى) واقع در روستاى نرمى

امامزاده جعفر معروف به جعفريه واقع در خيابان هاتف

امامزاده شاه مير حمزه واقع در خيابان بزرگمهر

امامزاده باقر واقع در كوچه سيد عليخان

امامزاده محمد واقع در همايون‏شهر

امامزاده عطشاران واقع در خوراسگان

امامزاده شاه ابوالقاسم واقع در مهر و فيروزان

امامزاده درب شيخ واقع در كوى عليقلى آقا

امامزاده عموعبدالله واقع در تخت پولاد

امامزاده شاه ابوالعباس واقع در خوراسگان

امامزاده شهرستان واقع در حومه دروازه يزد

امامزاده سر شاه رضا واقع در طوقچى

امامزاده شاه مردان واقع در خوراسگان

بقعه على بن سهل واقع در طوقچى

بقعه عموعبدالله واقع در منار جنبان

بقعه شيخ ابو مسعود رازى واقع در محله در شيخ

مقبره آقانجفى واقع در چهار سو منصود

بقعه پير بكران واقع در فلاورجان

مقبره محمد بن بكران واقع در فلاورجان

بقعه پير اويس واقع در مهاباد

بقعه خواجه سيد واقع در مهاباد

بقعه ملا على واقع در مهاباد

بقعه هفت تن واقع در مهاباد

مقبره بى‏بى صديقه واقع در مهاباد

امام‏زاده سلطان سيد على واقع در نايين

امام‏زاده ابو محمد واقع در نايين

امام‏زاده جنيد واقع در نايين

امام‏زاده عبدالله واقع در نايين

امام‏زاده ابراهيم واقع در نايين

امام‏زاده پير مردان واقع در نايين

امام‏زاده فاطمه نسا واقع در نايين

بقعه بابا پير واقع در خوانسار

مقبره حليمه و نرگس واقع در خوانسار

امام‏زاده سيد صالح قيصر اول واقع در خوانسار

اماكن مذهبى اقليتها

از ديرباز اقليتهاى دينى ارامنه، يهوديان و زرتشتيان، در اصفهان به طور مسالمت آميز در كنار مسلمانان مى‏زيسته‏اند و داراى مراكز مذهبى مخصوص به خود بوده‏اند.

مهمترين مراكز مذهبى اقليتهاى دينى ساكن در اين استان به شرح زير است:

كليسا

هنگامى كه شاه عباس اول در اوايل قرن يازدهم هجرى اصفهان را به پايتختى انتخاب نمود، جمع كثيرى از ارامنه جلفاى آذربايجان را به اصفهان كوچ داد و براى آنها قصبه‏اى به نام جلفا و كليسايى ساخت.

كليساى بدخهم (بيت‏اللحم)

در بين كليساهاى جلفا، كليساى «بدخهم» (بيت اللحم) در دوره شاه عباس اول در سال 1037 ه .ق بنا شده است. اين كليسا داراى معمارى زيبا و تزئيناتى از طلاكارى و نقوشى از زندگى حضرت مسيح عليه‏السلاممى‏باشد.

كليساى وانك

اين كليسا در ميان كليساهاى اصفهان از همه مشهورتر است. ساختمان كليساى «وانك» در زمان سلطنت شاه عباس دوم در سال 1065 ه .ق / 1654 م. آغاز شده و در سال 1074 ه .ق / 1664 م. به اتمام رسيده است. نوع معمارى و تمام تزيينات ديگر آن ايرانى است.

كليساى وانك داراى كتابخانه و موزه مى‏باشد و در آنها كتابها و اشياء نفيس نگهدارى مى‏شود.

كليساى مريم (خواجه عابد)

اين كليسا در ميدان جلفا واقع مى‏باشد و در سال 1021 ه .ق بنا شده است. كليسا در همان محلى ساخته شده است كه اولين كليساى جلفا يعنى كليساى هاكوپ در سال 1016 ه .ق / 1607 م. در محل آن بنا شده بود.

ساير كليساها

1كليساى هاكوپ1607 مميدان‏بزرگ،محوطه‏كليساى‏حضرت‏مريم

2كليساى گورك يا كليساى غريب1611 مميدان كوچك، خيابان حكيم نظامى

3كليساى استپانوس1614 ممحله هاكوپ جان

4كليساى يوحنا1621 ممحله چهار سوق

5كليساى كاتارينه يا ديركاترينا1623 ممحله چهار سوق

6كليساى نيكو غايوس1630 ممحله قاراگل

7كليساى گريگور1633 ممحله ميدان كوچك

8كليساى ميناس1659 ممحله تبريزى‏ها

9كليساى سركيس1659 ممحله ايروان

10كليساى نرسس1666 ممحله سنگ تراشه

علاوه بر اين كليساها، ارامنه كاتوليك و پروتستان نيز در محله «سنگ تراشها» و «محله هاكوپ جان» براى خود كليساى مخصوصى دارند.

كنيسه

يهوديان اصفهان داراى بيست كنيسه مى‏باشند كه در محلات شهر به شرح زير واقع شده‏اند:

ـ محله دردشت، دو كنيسه؛

ـ محله گلبهار يا گلبار، يك كنيسه؛

ـ محله جوباره (قديمى‏ترين ناحيه يهودى نشين اصفهان)، شانزده كنيسه؛

ـ و در يكى از ميادين جديد شهر نيز يك كنيسه نوساز.

كنيسه‏هاى يهوديان اصفهان به نام بانيان آنهاست و قديمى‏ترين آنها در جوباره به نام «كنيسه عموشعيا» مى‏باشد.

آتشگاه

آتشگاه «شهر اردشير» در هفت كيلومترى غرب اصفهان در مسير اصفهان به نجف‏آباد واقع شده است و در زمان ساسانيان بنا شده است.

ابن رُسته در كتاب «اعلاق النفيسه» آن را از آثار كيكاوس شاه مى‏داند. از قديم بلوك اطراف اين آتشگاه را «ماربين» مى‏گفتند.

ولى وجه تسميه اصلى آن تصحيف نام «مهربين» اوستايى به «ماربين» در زبان پهلوى ساسانى است.

خانقاه

خانقاه شيخ ابومسعود در محله‏اى به همين نام است كه بر اساس كتيبه سردر آن، در سال 895 ه .ق ساخته شده است.

اين خانقاه از قرن سوم هجرى به بعد همواره مورد توجه و احترام مردم بوده است.

خانقاه نصر آباد

خانقاه نصر آباد در سه كيلومترى اصفهان قرار دارد و در سالهاى 854 و 855 ه .ق به وسيله صدرالدين على طبيب بنا شده است.

خانقاه شاه علاءالدين

اين خانقاه در محله شهشهان اصفهان واقع شده است. اين محله قبل از اينكه خانقاه و مدفن شاه علاء الدين در آن بنا شود ظاهرا به محله طوقچى يا حسينيه مشهور بوده است.

خانقاه على بن سهل

اين خانقاه در محله طوقچى اصفهان واقع بوده و باغ على بن سهل در كنار آن قرار داشته است.