کتابخانه‌های استان قم

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ فروردین ۱۳۹۱، ساعت ۰۰:۰۹

منابع

كتاب بزرگترين سرمايه و اساسى‏ترين ابزار رشد وتعالى فرهنگ و صنعت به حساب مى‏آيد. هر ملتى كه از منابع و كتب بيشترى برخوردار است خواه ناخواه به اطلاعات بيشترى دسترسى دارد.

در حقيقت كتاب بيانگر فرهنگ و پيشينه يك كشور يا مكتب است. كشور ما در بين كشورهاى جهان از تاريخ علمى و سرمايه گرانقدرى برخوردار است و زمانى داراى بزرگترين كتابخانه‏ها بوده است كه كتابخانه و رصدخانه مراغه در قرن ششم از جمله شاهد گوياى فرهنگ اين سرزمين است.

شهر قم نيز در طول تاريخ علمى گذشته خود در اين ويژگى سهم بسيار زيادى داشته است. تا جايى كه بزرگان و علما در خصوص ايجاد كتابخانه و جمع‏آورى كتابها از دورترين نقاط دنيا رنج فراوان و سعى و تلاش بسيار كشيده‏اند و تاكنون كتابخانه‏هاى اين شهر با گنجينه‏ها و آثار با ارزشى كه در خود جاى داده است، مشغول ارائه خدمت به طالبان و جويندگان علم مى‏باشد.

1ـ كتابخانه آيه‏الله مرعشى نجفى قدس‏سره

اين كتابخانه از غنى‏ترين كتابخانه‏هاى جهان تشيع است كه با همّت مرحوم آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى در سال 1394 ه .ق تأسيس گرديد و اكنون از شهرت و معروفيت خاصى برخوردار است.

گنجينه‏هاى بسيار باارزشى در اين كتابخانه قرار گرفته‏اند و بيش از 250000 جلد كتاب چاپى و 25000 جلد از نسخه‏هاى خطى و خط بزرگان و انديشمندانى چون علامه حلّى، محقق اوّل، شيخ طوسى، شهيد ثانى، علامه مجلسى، شيخ حرّ عاملى، شيخ بهايى، شيخ انصارى، ميرداماد، آخوند ملاصدراى شيرازى، فيض كاشانى، شيخ فضل‏الله نورى و سيدحيدر آملى در آن موجود است.

اين كتابخانه حاصل رنج و زحمت بيست ساله مرحوم آيه‏الله نجفى مرعشى قدس‏سرهو فرزند ايشان حجت الاسلام سيد محمود مرعشى مى‏باشد كه براى حفظ فرهنگ اسلامى و مبارزه با حوادث اندوهبار و هجوم بيگانگان بر ذخاير غنى اسلام و تشيع، اقدام به جمع‏آورى و پاسدارى از اينگونه ميراثهاى مورد هجوم قرار گرفته، كردند.

مرحوم آيه‏الله نجفى عالمى وارسته و مجتهدى دلسوز كه ناظر تاراج ذخاير فرهنگ اسلامى بود، تاب و توان تماشاى اين ضايعه غمبار و تلخ‏گونه را نياورده و (به تعبير خودشان) با خواندان نمازهاى استيجارى پول آن را در راه خريد منابع و كتب اصيل اسلامى منظور مى‏نمود و با زحمات بسيار فراوان به نگهدارى آنها مى‏پرداخت، تا اينكه در نيمه شعبان 1394 ه .ق كتابخانه‏اى با ساختمان چهار طبقه و زمينى به مساحت 1500 متر و حدود 6000 كتاب را افتتاح نمود و بعدها 500 متر ديگر به فضاى آن با ساختمانى در پنج طبقه اضافه نمود.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى، 800 متر زمين ساختمان شركت بيمه (كه در جنب كتابخانه قرار داشت) به اين كتابخانه واگذار شد. سپس مقدارى از خانه‏هاى اطراف خريدارى گرديده كه در مجموع 2000 متر زمين به منظور افزايش فضاى كتابخانه به مساحت 1500 مترى آن اضافه شده است.

هم اكنون بناى جديد و بزرگ اين مكان كه با بذل عنايت رهبر فقيد انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى(ره) و پيگيرى مستمر دولت وقت انجام گرفت، در هفت طبقه با سبك جديد در حال تكميل است.

در اين طرح، يك مخزن كتب خطى بتونى ضد بمب و زلزله در زير زمين آن ساخته شده است.

متن دستخطّ مبارك بنيانگذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمينى(ره)

در خصوص كتابخانه حضرت آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى(ره)

«بسم‏الله الرحمن الرحيم»

«جناب آقاى موسوى نخست وزير محترم ايده‏الله تعالى»

كتابخانه حضرت آيت‏الله آقاى نجفى مرعشى دامت بركاته از كتابخانه‏هاى كم نظير و شايد بتوان گفت بى‏نظير ايران است. كتب نفيس اعاظم شيعه و كتابهاى منحصر به فرد و خطى آن از ذخائر فرهنگ غنى اسلام و ايران مى‏باشد.

از قرار اطلاع مركز حفاظت آنها به گونه‏اى نيست كه كتابها مصون از خطر باشد و محيط مطالعه براى مشتاقان كتاب بسيار كوچك است. جنابعالى موظف مى‏باشيد آنچه را كه آن كتابخانه احتياج دارد به بهترين وجه فراهم آوريد.

جناب حجت الاسلام آقاى حاج سيد محمود مرعشى نجفى كه خود از خبرگان و شايستگان در امر كتابشناسى و كتاب و شناخت محيطى مناسب براى حفظ كتاب است بهترين فردى است كه مى‏تواند شما را در اين امر يارى دهد انشاءالله. هر چه زودتر با ساخته شدن بنائى درخور اسلام و انقلاب و حوزه علميه قم قدمى مفيد در راه رشد تعاليم اسلام برداشته شود.

روشن است آنچه در اين زمينه ساخته مى‏شود اختيارش با حضرت آيت‏الله آقاى نجفى مرعشى و يا فردى است كه ايشان تعيين نمايند. توفيق جنابعالى را از خداوند متعال خواستارم.

والسلام عليكم روح‏الله الموسوى الخمينى

24/12/67 تلاش‏هاى پيگير و مجاهدتهاى پيوسته اين عالم فرزانه، باعث شد كه امروز كتابخانه وى جزو يكى از پنج كتابخانه بزرگ كشور محسوب گردد و مشمول قانون تصويب شده شوراى انقلاب فرهنگى شود كه بر اساس اين قانون كليه ناشران موظف هستند تعداد پنج نسخه از آثار منتشر شده خود را به پنج كتابخانه بزرگ كشور يعنى كتابخانه آستان قدس، كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، كتابخانه ملّى و كتابخانه آيه‏الله نجفى قدس‏سرهارسال نمايند.

اين كتابخانه هم اكنون با بيش از 360 مركز علمى و فرهنگى و كتابخانه‏هاى بزرگ خارج و داخل كشور ارتباط و مكاتبه دارد.

2ـ كتابخانه دفتر تبليغات اسلامى

اين كتابخانه كه پيشتر به نام دارالتبليغ بود، در سال 1348 به همت آقاى محمد كلاهى در خيابان فاطمى به مساحتى حدود 3500 متر مربع و در سه طبقه بنا شده است.

پس از آنكه در سال 1358 تحت پوشش دفتر تبليغات درآمد و به همين نام خوانده شد، در بخشهاى مختلف توسعه پيدا كرد و كتابهاى جديدى بر مخزن 40000 جلدى آن افزوده گرديد و در حال حاضر تعداد كتابهاى آن به حدود 100000 جلد عربى و فارسى بالغ مى‏گردد.

هم اكنون اين دفتر داراى شش كتابخانه به نامهاى ذيل است:

1ـ كتابخانه عمومى و امانى (برادران و خواهران).

2ـ كتابخانه مرجع با ظرفيت حدود 5000 جلد كتاب از منابع و مصادر علوم اسلامى.

3ـ كتابخانه علوم اجتماعى (كه قبلاً به نام كتابخانه سياسى مشهور بود) در اين كتابخانه بيش از 10000 عنوان و 40000 جلد كتاب موجود است. 4ـ كتابخانه ادبيات با 5000 جلد كتاب كه به صورت امانى به متقاضيان سپرده مى‏شود.

5ـ كتابخانه تخصصى روان‏شناسى كودك و نوجوان با بيش از 5000 جلد كتاب.

6ـ كتابخانه امانى و قرائت خانه خواهران با 2000 عضو.

اين كتابخانه داراى 5000 نفر عضو و شش سالن مطالعه مى‏باشد و سالن‏هاى آن به مدت دوازده ساعت در شبانه روز (صبح 8ـ13 و عصر 15ـ22) به روى مشتاقان مطالعه باز مى‏باشند.

كتابهاى موجود در اين كتابخانه به صورت موضوعى و در 56 موضوع طبقه‏بندى شده‏اند.

از امتيازات اين كتابخانه مى‏توان به بخش امانى آن اشاره كرد كه با معرفى نهادها و شخصيت‏هاى علمى ـ فرهنگى علاقمندان مى‏توانند به فاصله پانزده روز تا يك ماه از كتابهاى آن به صورت امانى استفاده كنند.

3ـ كتابخانه مدرسه فيضيه

اين كتابخانه در سال 1349 ه .ق / آبان 1309 ه .ش، نُه سال پس از ورود مرحوم آيه‏الله حائرى قدس‏سره به قم، تأسيس شد و تا پيش از ورود مرحوم آيه‏الله بروجردى داراى 4500 جلد كتاب بود. پس از ورود وى در سال 1325 ه .ش به قم اين كتابخانه بازسازى و ترميم شد و در حال حاضر تعداد كل كتابهاى آن 80000 جلد و تعداد نسخه‏هاى خطى آن به 3000 جلد مى‏رسد.

4ـ كتابخانه مسجد اعظم

اين كتابخانه كه در قسمت غربى مسجد اعظم واقع است، از كتابخانه‏هاى معروف شهر مى‏باشد و در سال 1339 افتتاح گرديد.

كتابخانه داراى يك مخزن و دو سالن مطالعه مى‏باشد كه تعداد كل كتابهاى آن 61565 جلد و تعداد نسخه‏هاى خطى آن حدود 4000 جلد مى‏باشد.

5ـ كتابخانه حضرت آيه‏الله گلپايگانى

واقع در مدرسه حضرت آيه‏الله گلپايگانى (مقابل پارك ملّى) با بيش از 39122 جلد كتاب كه حدود 10000 جلد آن از نسخه‏هاى خطى است.

اين كتابخانه در سال 1354 ه .ش تأسيس شد و از سال 1366 به روش اسلامى جديد تنظيم و در سال 1371 افتتاح شد.

6ـ كتابخانه آستانه حضرت معصومه عليهاالسلام

اين كتابخانه در سال 1332 ه .ش با اهداء 500 جلد كتاب از طرف حضرت آيه‏الله مرعشى نجفى و 3000 جلد از طرف حاج ابوالفضل توليت كار خود را آغاز نمود.

محل آن ابتدا در يك اتاق كوچك سمت شمال صحن بزرگ متصل به ايوان آينه بود، سپس در سال 1339، طبقه بالاى مشرق صحن كوچك اختصاص به آن يافت؛ و در اوائل سال 1372 به محلّ كنونى (ميدان آستانه) انتقال پيدا كرد كه از امكانات مطلوب و مفيدى برخوردار مى‏باشد. امتياز اين كتابخانه نسبت به ديگر كتابخانه‏ها دارا بودن آرشيو اكثر روزنامه‏ها و مجلات كشور مى‏باشد. تعداد كتابهاى كتابخانه آستانه بالغ بر 65000 جلد است كه 859 جلد آن از نسخه‏هاى خطى مى‏باشد.

ديگر كتابخانه‏هاى شهر قم عبارت‏اند از:

1ـ كتابخانه اختصاصى بنياد فرهنگى امام المهدى(عج):

صفاييه، كوچه 15، بنياد فرهنگى امام المهدى(عج).

2ـ كتابخانه اختصاصى بنياد معارف اسلامى قم:

صفاييه، كوچه سپاه، پلاك 8.

3ـ كتابخانه اختصاصى پژوهشكده باقرالعلوم عليه‏السلام (وابسته به معاونت پژوهشى سازمان تبليغات اسلامى):

ميدان آستانه، پاساژ حضرتى، طبقه فوقانى، سازمان تبليغات اسلامى.

4ـ كتابخانه اختصاصى پژوهشگاه‏معلم (وابسته‏به امورتربيتى آموزش‏وپرورش منطقه‏يك‏قم):

خيابان دورشهر، ساختمان سينما تربيت.

5ـ كتابخانه اختصاصى جامعه‏الزهرا:

بلوار امين، روبه روى سه راه سالاريه.

6ـ كتابخانه اختصاصى دارالعلم مفيد:

انتهاى 45 مترى صدوق، دارالعلم مفيد.

7ـ كتابخانه اختصاصى دانشكده تربيت مربى عقيدتى ـ سياسى سپاه (وابسته به دانشگاه امام حسين عليه‏السلام):

ميدان پليس انقلاب، بلوار شهيد محلاتى، دانشكده تربيت مربى عقيدتى ـ سياسى سپاه.

8ـ كتابخانه اختصاصى دفتر همكارى حوزه و دانشگاه:

بلوارامين، روبروى راهنمايى و رانندگى، مدرسه معصوميه، دفترهمكارى حوزه و دانشگاه.

9ـ كتابخانه اختصاصى علوم و مفاهيم قرآن:

خيابان آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى، مدرسه حضرت آيه‏الله العظمى گلپايگانى، دارالقرآن الكريم.

10ـ كتابخانه اختصاصى مدرسه حجتيه:

خيابان آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى، مدرسه حجتيه.

11ـ كتابخانه اختصاصى مدرسه علميه خاتم النبيين صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

خيابان خاكفرج، روبه روى پل رضوى، جنب مدرسه علميه الهادى.

12ـ كتابخانه اختصاصى مركز تحقيقات سپاه پاسداران:

ميدان پليس انقلاب، بلوار شهيد محلاتى، مجتمع شهيد محلاتى، مركز تحقيقات سپاه.

13ـ كتابخانه اختصاصى مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم:

مدرسه دارالشفاء، مركز تربيت مدرس حوزه علميه قم.

14ـ كتابخانه اختصاصى مركز فرهنگى هنرى امام حسن عسگرى عليه‏السلام:

خيابان صفاييه، كوچه قانونى، كوچه شهيد ميرابوطالبى، كوچه شهيد كمره‏اى، پلاك 110.

15ـ كتابخانه اختصاصى معاونت فرهنگى مجمع جهانى اهل بيت عليهم‏السلام:

خيابان دورشهر، كوچه 21، پلاك 41.

16ـ كتابخانه اختصاصى معاونت فرهنگى هنرى دفتر تبليغات اسلامى:

خيابان صفاييه، بعد از كوچه بيگدلى.

17ـ كتابخانه اختصاصى مؤسسه آل‏البيت عليهم‏السلام:

خيابان دورشهر، كوچه 9، پلاك 5.

18ـ كتابخانه اختصاصى مؤسسه در راه حق:

خيابان آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى، كوچه آقازاده.

19ـ كتابخانه اختصاصى مؤسسه امام صادق عليه‏السلام:

بلوار امين، رو به روى ورزشگاه شهيد حيدريان.

20ـ كتابخانه اختصاصى واحد مطالعات و تحقيقات اسلامى اوقاف:

خيابان شهدا، كوچه شماره 39، پلاك 12.

21ـ كتابخانه تخصصى انديشه اسلامى (وابسته به معاونت انديشه اسلامى و مركز تحقيقات استراتژيك):

خيابان صفاييه، كوچه شماره 36، پلاك 898، طبقه سوم.

22ـ كتابخانه تخصصى تاريخ اسلام و ايران:

خيابان صفاييه، كوچه آمار، جنب مدرسه امام مجتبى عليه‏السلام.

23ـ كتابخانه تخصصى حديث (وابسته به مؤسسه فرهنگى دارالحديث):

خيابان 19 دى، كوچه 10.

24ـ كتابخانه تخصصى خوارزمى (وابسته به سازمان آموزش كامپيوتر نور):

خيابان شهدا، روبه روى كوچه ممتاز، سازمان آموزش كامپيوتر نور.

25ـ كتابخانه تخصصى علوم قرآن (وابسته به مركز فرهنگ و معارف قرآن):

خيابان صفاييه، كوى مسعود، مركز فرهنگ و معارف قرآن.

26ـ كتابخانه تخصصى مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى:

ميدان شهدا، دفتر تبليغات اسلامى، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى.

27ـ كتابخانه تخصصى مركزى مؤسسه آموزش عالى باقرالعلوم عليه‏السلام (وابسته به دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم):

ابتداى خيابان دورشهر، كوچه بنياد شهيد، مؤسسه آموزش عالى باقرالعلوم عليه‏السلام.

28ـ كتابخانه دانشگاه آزاد اسلامى قم:

خيابان آذر، فلكه پليس، دانشگاه آزاد اسلامى.

29ـ كتابخانه عمومى آيه‏الله حايرى تهرانى:

خيابان صفاييه، كوچه شماره 15.

30ـ كتابخانه عمومى آيه‏الله حايرى تهرانى (شعبه دين و دانش):

خيابان باجك، كوچه شهيد اخوان، جنب دبيرستان دين و دانش.

31ـ كتابخانه عمومى بقيه‏الله الاعظم(عج) (وابسته به مركز فرهنگى بقيه‏الله الاعظم«عج»):

خيابان آذر، 45 مترى عمار ياسر، مدرسه مفيد، مسجد جامع.

32ـ كتابخانه عمومى طفلان مسلم:

نيروگاه، جنب مسجد طفلان مسلم.

33ـ كتابخانه عمومى مسجد امام حسين عليه‏السلام:

بلوار امين، بعد از اداره راهنمايى، 20 مترى امام حسين عليه‏السلام، مسجد امام حسين عليه‏السلام.

34ـ كتابخانه عمومى و امانى حضرت ابوالفضل عليه‏السلام:

خيابان امامزاده ابراهيم، نرسيده به زندآباد، مسجد حضرت ابوالفضل عليه‏السلام.

35ـ كتابخانه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان قم:

فلكه صفاييه، داخل پارك شهيد، كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان.

36ـ كتابخانه گنجينه قرآن (وابسته به دارالقرآن الكريم):

خيابان آيه‏الله العظمى مرعشى نجفى، مدرسه حضرت آيه‏الله العظمى گلپايگانى، دارالقرآن الكريم.

37ـ كتابخانه مدرسه علميه منتظريه حقانى:

خيابان اراك، مقابل پل آهنچى، كوچه شهيد قدوسى، مدرسه منتظريه حقانى.

38ـ كتابخانه مركز تحقيقات بنياد جانبازان:

خيابان صفاييه، كوچه آمار، مركز تحقيقات اسلامى بنياد جانبازان انقلاب اسلامى.

علاوه بر كتابخانه‏هاى عمومى ذكر شده مى‏توان به كتابخانه‏هاى اداره كل ارشاد اسلامى از جمله:

كتابخانه ساحلى قم،

كتابخانه شهداء نوبهار،

كتابخانه عمومى كهك،

كتابخانه عمومى صرم،

كتابخانه عمومى حاجى‏آباد و

كتابخانه عمومى گازران اشاره كرد.

كتابخانه‏هاى مساجد قم

از ويژگيهاى بسيار مفيد و مؤثر اين شهر قرائت خانه‏هاى بزرگ مستقر در مساجد و حسينيه‏ها مى‏باشد كه مجهز به سالن مطالعه و كتابهاى كمك درسى و كنكور دانشگاهها و مراكز آموزش عالى است كه با همت و كوشش افراد فعال و دلسوز و كميسيون فرهنگى شهر و ستاد كانونهاى فرهنگى هنرى ارشاد تأسيس گرديده و تا به حال از موقعيت چشمگيرى نيز برخوردار بوده است.

در اين زمينه مى‏توان از كتابخانه‏هاى ذيل نام برد:

1ـ كانون فرهنگى امام خمينى قدس‏سره:

(خيابان آذر، دروازه رى).

2ـ كانون فرهنگى شهرك قائم:

(مسجد جامع شهر قائم).

3ـ كانون فرهنگى مسجد جامع كهك:

(مسجد جامع بخش كهك).

4ـ كانون و قرائت خانه ميثم تمار:

(شهرك سالاريه، مسجدالنبى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم).

5ـ كتابخانه مسجد امام سجاد عليه‏السلام:

(خيابان امام، زمينهاى نخودى، 16 مترى اول).

6ـ كتابخانه مسجد فاطميه:

(خيابان 19 دى).

7ـ كتابخانه ولى عصر(عج):

(شهرك ولى عصر«عج»).

8ـ كتابخانه امام خمينى:

(خيابان آذر، چهل اختران).

9ـ كتابخانه انصارالخمينى:

(خيابان امام، مسجد انصارالحسين عليه‏السلام).

10ـ كتابخانه حسينيه حضرت زهرا عليهاالسلام:

(خيابان امامزاده ابراهيم، رو به روى مسجد حضرت زهرا عليهاالسلام)، ويژه خواهران.

11ـ كتابخانه زينبيه:

(خاكفرج، فلكه الهادى، مسجد زينبيه).

12ـ كتابخانه قدس:

(شهرك امام خمينى).

13ـ كتابخانه محبّان مهدى(عج):

(يزدانشهر، مسجد ولى عصر«عج»).

14ـ كتابخانه مسجد المصطفى:

(يزدانشهر، مسجد المصطفى).

15ـ كتابخانه مسجد المهدى(عج):

(بلوار محمد امين صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم).

16ـ كتابخانه مسجد امام حسين عليه‏السلام:

(45 مترى صدوق).

17ـ كتابخانه مسجد امام حسين عليه‏السلام:

(ميدان امام، پشت مدرسه 17 شهريور).

18ـ كتابخانه مسجد امام رضا عليه‏السلام:

(45 مترى صدوق، 30 مترى قائم).

19ـ كتابخانه مسجد حضرت زهرا عليهاالسلام:

(در انتهاى دورشهر، 20 مترى شهيد رجايى)، ويژه خواهران.

20ـ كتابخانه مسجد ولى عصر(عج):

(خيابان 30 مترى كيوانفر).

21ـ كتابخانه مسجد ولى عصر(عج):

(خيابان آذر، خيابان نوبهار).

علاوه بر كتابخانه‏هايى كه متذكر شديم بيش از يكصد كتابخانه و كانون جذب و آموزش نوجوانان تحت پوشش سازمان تبليغات اسلامى در داخل مساجد شهر به فعاليت مشغول مى‏باشند كه فعاليت ويژه آنان در ماههاى تعطيلى مدارس و مناسبتهاى مذهبى مى‏باشد.

2ـ مراكز تحقيقاتى و انتشاراتى

علاوه بر كتابخانه‏ها و مدارس مهم علمى و دانشگاهها، بيش از هفتاد مركز تحقيقاتى و پژوهشى در اين شهر به پژوهش علوم اسلامى و تهيه آثار و كتب مفيد و ارزنده فعاليت دارند كه اين ويژگى خود به فصلى جداگانه و كتابى مستقل نيازمند است.

ما در اين قسمت تنها به چند نمونه مهمِ اين مراكز اشاره خواهيم كرد:

جامعه مدرسين حوزه علميه قم

اين جامعه توسط عدّه‏اى از علما و مدرسان حوزه در سال 1340 ه .ش پايه‏گذارى و اعضاى هيأت مؤسس آن عبارت‏اند از: حضرات آيات على مشكينى، محمد فاضل لنكرانى، محمد يزدى، احمد آذرى قمى، احمد جنّتى، ابوالقاسم خزعلى و حسين نورى.

اين جامعه در بخشهاى فرهنگى، دانشگاهى، سياسى، فقهى و قضايى فعاليت دارد. نهادهاى وابسته به اين جامعه عبارت‏اند از دفتر انتشارات جامعه مدرسين، دانشگاه علوم تربيتى و قضايى، بخش گزينش قضات، مجلّه نور علم. دفتر اين مركز در خيابان معلم، مقابل اداره برق قرار دارد.

مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى

اين مركز وابسته به دفتر تبليغات اسلامى است كه از اهميت و موقعيت ويژه‏اى در شهر قم و مجامع علمى و پژوهشى برخوردار است و فعاليتهاى وسيعى را در قسمتهاى مختلف از جمله بانك اطلاعات علوم اسلامى، خدمات كامپيوترى، ترجمه متون اسلامى، معجم احاديث، آرشيو روزنامه‏ها و مجلات علوم اسلامى و غيره آغاز نموده و با توجه به سابقه كم، پيشرفت مطلوبى داشته است.

دفتر همكارى حوزه و دانشگاه

دفتر همكارى حوزه و دانشگاه، در سال 1361 به منظور اجراى «طرح مقدماتى بازسازى علوم انسانى» تشكيل شد. اين طرح به دنبال تعطيلى موقت دانشگاهها و در جهت تحقق هدفهاى انقلاب فرهنگى تهيه و به تصويب ستاد انقلاب فرهنگى و جامعه مدرسين حوزه علميه قم رسيد و در نهايت با تأييد امام راحل، اجراى آن به عهده استادان حوزه و دانشگاه با مديريت و اشراف علمى حضرت آيت‏الله مصباح يزدى نهاده شده و هم‏اكنون در گروه اقتصاد، جامعه‏شناسى، حقوق، روان‏شناسى، علوم تربيتى و علوم سياسى فعاليت داشته كه هر گروه با داشتن محققان متخصص مشغول تحقيق و پژوهش مى‏باشند.

اين دفتر در مدرسه علميه معصوميه عليهاالسلام (ابتداى بلوار امين) مستقر مى‏باشد.

مركز تحقيقات اسلامى نمايندگى ولى فقيه در سپاه

(واقع در خيابان طالقانى «آذر»، بلوار شهيد محلاتى)، اين مركز در سال 1360 تأسيس گرديد و در زمينه پاسخ به سؤالات نيروهاى سپاه پاسداران، تهيه متون آموزشى و... فعاليت دارد.

مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى

(واقع در ميدان شهدا، روبه روى دبيرستان امام صادق عليه‏السلام). اين مركز در سال 1368 شروع به كار نمود و در زمينه‏هاى جمع‏آورى اطلاعات و بايگانى متون اصيل اسلامى (از قبيل حديث، رجال، فلسفه و...) در نرم‏افزارهاى رايانه‏اى و اطلاع‏رسانى به محققان و آموزش رايانه و... مشغول فعاليت مى‏باشد.

مؤسسه آل البيت عليه‏السلام

اين مؤسسه يك مركز تحقيقاتى، انتشاراتى است كه مركز آن در شهر قم و شعبه‏اى از آن نيز در مشهد و بيروت است و با بيش از پنجاه كشور جهان ارتباط فرهنگى دارد.

هم اكنون بيش از هشتاد محقق با آن همكارى دارند و از آثار منتشر شده آن مى‏توان از كتابهاى ارزنده‏اى چون «مستدرك الوسائل در 18 جلد»، «جامع المقاصد در 13 جلد»، «وسائل الشيعه در 20 جلد» و مجله علمى تحقيقى «تراثنا» نام برد. خصوصيت اين مركز، استخراج و مقابله نسخه‏هاى متون اصيل اسلامى و آماده‏سازى براى چاپ و نشر مى‏باشد.

اين مؤسسه در سال 1362 ه .ش تأسيس گرديده است.

پژوهشكده باقرالعلوم عليه‏السلام

وابسته به معاونت پژوهشى سازمان تبليغات اسلامى؛ اين پژوهشكده در سال 1366 تأسيس گرديده است و تاكنون فعاليتهايى در زمينه آموزش، تدوين طرحهاى فرهنگى، تأليف و تكميل مجموعه كتابهاى «ديدار با ابرار»، «ديار ابرار»، «شاعران قبيله نور»، «چهل حديث»، «كلمات الحسين» و... انجام داده و در ميراث فرهنگى كشور سهمى از خويش به يادگار نهاده است.

همچنين دفتر اطلاع رسانى كامپيوترى منابع و مآخذ كتب علوم اسلامى و انسانى پژوهشكده مشغول ارائه اطلاعات و خدمت به محققان مى‏باشد.

مركز تحقيقات استراتژيك

مركز تحقيقات استراتژيك، مؤسسه‏اى است وابسته به مجمع تشخيص مصلحت نظام كه عهده‏دار بحث و بررسى در موضوعاتى است كه در ساختار نظام، اثر بلند مدّت و كلان مى‏گذارد.

خلاء موجود در زمينه طراحى و تدوين استراتژى ملى (مجموعه خط مشى‏هاى كلى كه با بسيج همه امكانات و تغيير دادن شرايط، راه رسيدن به هدفهاى ملى را مشخص مى‏سازد) در جمهورى اسلامى ايران، باعث شد تا رياست محترم جمهور وقت آقاى هاشمى رفسنجانى، در سال 1368 دستور تشكيل مركزى را به نام مركز تحقيقات استراتژيك صادر كند.

به اين ترتيب، مركز تحقيقات استراتژيك با همكارى جمعى از سياستمداران، محققان و مديران ارشد و با سابقه كشور تأسيس شده و آغاز به كار كرد. اين مركز براى دستيبابى به هدفهاى تعيين شده، فعاليتهاى خود را در قالب چند معاونت سازماندهى مى‏كند:

الف) معاونت انديشه اسلامى.

ب) معاونت فرهنگى و اجتماعى.

ج) معاونت سياست خارجى و بين‏المللى.

د) معاونت سياسى.

ه) معاونت اقتصادى و تكنولوژى.

و) معاونت اجرايى و ارتباطات.

مركز پژوهشهاى صدا و سيما

مركز پژوهشهاى صدا و سيما در پيگيرى ديدگاههاى مقام معظم رهبرى در حكم انتصاب آقاى دكتر على لاريجانى به رياست سازمان صدا و سيما مبنى بر به كارگيرى استعدادهاى حوزه و دانشگاه در تقويت برنامه‏هاى صدا و سيما، در پاييز 1373 تأسيس يافت. رسالت اصلى اين مركز، اعتلاى برنامه‏ها و سامان‏بخشى به امر پژوهش و تحقيقات اسلامى در صدا و سيماست.

بنياد بعثت

اين واحد تحقيقاتى در سال 1367 تأسيس شد و در زمينه احياء و نشر كتابهايى در زمينه قرآن و عترت فعاليت مى‏كند. اين بنياد در خيابان 45 مترى صدوق واقع است.

بنياد تاريخ اسلامى

اين بنياد در جهت تدوين تاريخ انقلاب اسلامى در يكصد سال اخير فعاليت خود را در سال 1362 آغاز كرده و داراى بخشهاى نمايه‏سازى، خاطرات و رجال مى‏باشد و در خيابان 45 مترى صدوق واقع شده است.

بنياد فرهنگى اسلام

اين بنياد فعاليت خود را در زمينه پاسخ به نامه‏ها، اهدا كتب كتابخانه‏ها و اطلاع‏رسانى در سال 1349 آغاز كرد. اين مركز در خيابان آيه‏الله نجفى مستقر است.

بنياد معارف اسلامى

اين بنياد در سال 1363 در زمينه‏هاى معارف اسلامى و تاريخ اسلام تلاش خود را آغاز كرد و داراى بخشهاى تاريخ، معجم فقهى، احياء تراث و ترجمه مى‏باشد. اين مركز در خيابان صفائيه مستقر مى‏باشد.

واحد تحقيقات نهج‏البلاغه

اين مركز وابسته به بنياد نهج‏البلاغه مركزى تهران مى‏باشد كه پيرامون نهج‏البلاغه و كلمات حضرت امير عليه‏السلام تحقيق مى‏كند. اين واحد در سال 1364 تأسيس شد و در خيابان حجت واقع شده است.

مركز فرهنگى و هنرى امام حسن عسگرى عليه‏السلام

اين مركز در سال 1364 فعاليت‏هاى خود را در زمينه‏هاى اعتقادى، فلسفى، سياسى، اقتصادى و اجتماعى آغاز كرد و داراى جلسات عمومى و اجرايى و تبليغى مى‏باشد. اين مركز در خيابان صفائيه مستقر مى‏باشد.

دار القرآن الكريم

اين مركز در سال 1352 فعاليت خود را در زمينه قرآن كريم و علوم قرآنى آغاز كرد و داراى بخش‏هاى تدوين دائره‏المعارف قرآن كريم، تدوين كشاف موضوعى آيات قرآن كريم، ترجمه قرآن، مقابله و تصحيح نسخ كتابهاى علوم قرآن، كنفرانس سالانه علوم و مفاهيم قرآن كريم، روابط عمومى، انتشارات، كتابخانه گنجينه قرآن و كتابخانه اختصاص علوم و مفاهيم قرآن مى‏باشد. اين مركز در خيابان آيه‏الله نجفى واقع شده است.

دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم

اين دفتر در سال 1358 تأسيس شد و داراى بخشهاى زيادى از جمله واحد آموزش عمومى، آموزش عالى، خواهران، فن خطابه، آموزش زبان عربى، زبان انگليسى، اعزام مبلغ، تحقيقات، ادارى ـ مالى، فرهنگى ـ هنرى، واحد صوت، كتابخانه، انتشارات، مركز تربيت مربى كودكان و نوجوانان، امور استانها و صندوق قرض‏الحسنه مى‏باشد. اين دفتر در ميدان شهداء قرار دارد.

دفتر مجامع مقدماتى فرهنگستان علوم اسلامى (آكادمى علوم)

اين دفتر در سال 1359 زير نظر آيت‏الله راستى كاشانى تأسيس شد. مجموعه موضوعاتى كه در اين دفتر مطرح است از قبيل تعيين و تبيين هدف نظام، مسأله سياستگذارى و برنامه‏ريزى مى‏باشد. اين دفتر در ميدان شهداء واقع شده است.

دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى

اين دفتر، تحقيقات خود را در سال 1368 در زمينه ترجمه و خلاصه تفاسير به زبانهاى زنده دنيا، تحقيق و تدوين سيره پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و ائمه اطهار عليه‏السلام آغاز كرد. اين دفتر در خيابان انقلاب مستقر مى‏باشد.

سازمان تبليغات اسلامى

اين سازمان در سال 1360 تأسيس شد و داراى بخشهاى گوناگونى از جمله بخش سرپرستى و مديريت، واحد فرهنگى، كانون قرآن، آموزش، كتابخانه، سمعى و بصرى، خواهران، اعزام مبلغ و مدرس، امور هنرى، شوراى مركزى ائمه جماعات قم، ادارى ـ مالى، ستاد برگزارى مراسم قم، روابط عمومى و واحدهاى انجمن اسلامى مى‏باشد. دفتر مركزى اين سازمان در خيابان آستانه قرار دارد.

ستاد فرهنگى جمهورى آذربايجان

اين ستاد وابسته به نهاد رياست جمهورى مى‏باشد و در سال 1368 تأسيس شد. اهم فعاليت آن ترجمه، تصحيح و تأليف كتب به زبان آذرى و تأمين نيازهاى فرهنگى جمهورى آذربايجان مى‏باشد.

مركز مديريت حوزه علميه قم

سال تأسيس اين مركز 1359 مى‏باشد و داراى بخشهاى علمى، اخلاقى، مديريت داخلى حوزه، تبليغات و مبلغين، آمار و اطلاعات، نيازمنديهاى طلاب و تداركات حوزه‏هاى شهرستانها مى‏باشد. لازم به تذكر است كه بعد از تحولات جديد در حوزه، اين مركز طرح و برنامه‏هاى وسيعى را در دست اقدام دارد. مركز مديريت حوزه علميه قم در مدرسه دارالشفاء مستقر است.

مجتمع علوم دينى حضرت ولى عصر(عج)

در سال 1368 تأسيس شد و در زمينه فقه و اصول، فلسفه و كلام، عرفان و اخلاق، حديث و رجال، اقتصاد و نشر آثار اهل‏بيت عليه‏السلام فعاليت مى‏كند. اين مجتمع در خيابان معلم واقع شده است.

مجتمع علمى ـ فرهنگى شهيد صدر

اين مجتمع در سال 1364 تأسيس شد و در زمينه جمع‏آورى و تنظيم آثار فكرى و علمى شهيد صدر و انتشار آنها و آموزش و پرورش نيروهاى علمى و متخصص فعاليت مى‏كند. اين مجتمع در خيابان شهيد محمد منتظرى واقع مى‏باشد.

مجمع انديشه اسلامى

در سال 1366 تأسيس شد و اهم فعاليت آن در زمينه فلسفه، كلام، فقه، اصول، تاريخ، حديث، تفسير و آموزش زبان مى‏باشد. اين مجمع در خيابان انقلاب مستقر مى‏باشد.

مجمع علمى پاسخگويى به اشكالات دينى

اين مجمع در سال 1354 فعاليت خود را در زمينه بررسى عقايد اسلامى و مذهب اماميه با دلايل قطعى و تتبع در قرآن و احاديث شيعه و سنى آغاز كرد و در خيابان شهيد محمد منتظرى واقع است.

مجمع احياى فرهنگ اسلامى

در سال 1367 تشكيل و در زمينه قرآن، تراجم و رجال، حديث، تاريخ و نهج‏البلاغه فعاليت مى‏كند. اين مجمع در خيابان انقلاب مى‏باشد.

مركز اسناد انقلاب اسلامى

اين مركز در سال 1359 براى بازنگرى تاريخ معاصر و تحليل و تدوين انقلاب اسلامى تشكيل شد و داراى واحد كتابخانه، شهدا، كامپيوتر، نمايه‏سازى، آرشيو مطبوعات، نوار مصاحبه و ضبط خاطرات و گردآورى و تدوين اسناد مى‏باشد. اين مركز در خيابان دورشهر مستقر مى‏باشد.

مركز بررسيهاى اسلامى

اين مركز توسط سيد هادى خسروشاهى در سال 1351 تأسيس و فعاليت خود را در زمينه مسائل تاريخى آغاز كرده است.

مركز الامام الخمينى للتبليغ الاسلامى

اين مركز براى اعزام مبلغ به لبنان در سال 1369 تأسيس شد. اين مركز در خيابان چهارمردان قرار دارد.

مؤسسه علمى فرهنگى اهداف القرآن

در سال 1369 ه .ش تأسيس و در زمينه علوم قرآن فعاليت خود را آغاز كرد. اين مؤسسه در سالاريه واقع شده است.

مؤسسه علوم آل محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله

اين مؤسسه توسط سيد طيب جزايرى در سال 1339 تأسيس شد و در زمينه كتب حديث و احياء علوم آل محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فعاليت مى‏كند. اين مؤسسه در خيابان معلم قرار دارد.

مؤسسه معارف توحيد

اين مؤسسه توسط محمدحسين احمدى فقيه در سال 1367 تأسيس شد و در زمينه بررسى اديان، معارف توحيدى و علوم اسلامى فعاليت دارد. اين مؤسسه در خيابان معلم واقع شده است.

مؤسسه مطبوعاتى استاد احمد مطهرى

اين مؤسسه در سال 1357 فعاليت خود را در زمينه فقه، اصول، تفسير، معارف و روابط در جامعه اسلامى آغاز كرد. اين مؤسسه در بلوار امين مى‏باشد.

مؤسسه معارف اسلامى امام رضا عليه‏السلام

اين مؤسسه در سال 1364 تأسيس و در زمينه‏هاى معارف اسلامى و علوم قرآن و احياى تراث فعاليت دارد كه داراى بخشهاى آموزش، تحقيقات، ادارى مالى، حروفچينى، كتابخانه تخصصى، سمعى و بصرى و مجلات فرهنگى كشور مى‏باشد. اين مؤسسه در خيابان شهيد منتظرى مستقر است.

واحد تحقيق امور دينى و فرهنگى اوقاف

اين واحد وابسته به سازمان اوقاف و امور خيريه مى‏باشد كه در سال 1368 تأسيس شد و در زمينه موضوعات مختلف و مورد نياز جامعه، نظير مسأله قيامت و معاد، زندگى انبياء و ائمه اطهار عليه‏السلام و مسايل اجتماعى فعاليت دارد. اين واحد در خيابان چهارمردان در اداره اوقاف مستقر است.

مركز تحقيقات حج

اين مركز وابسته به بعثه مقام معظم رهبرى در سازمان حج و زيارت، معاونت آموزش و تحقيقات است و در سال 1370 تأسيس شد. زمينه‏هاى تحقيقاتى اين مركز بررسى امور فرهنگى حج و زائران بيت‏الله‏الحرام و تحقيق و بررسى و رد شبهات دشمنان اسلام و تشيع است. اين مركز در خيابان صفاييه واقع شده است.

مركز معجم مسائل فقهى

اين مركز توسط حضرت آيه‏الله العظمى گلپايگانى(ره) تأسيس شد و در زمينه تهيه معجم فقهى با استخراج و تدوين مسائل تمام ابواب فقه و تهيه فهرست‏هايى از آيات، روايات، قواعد فقهى، اصولى، مفردات، اعلام و اصطلاحات فقهى، تحقيقات خود را آغاز كرد. اين مركز در خيابان آيه‏الله نجفى واقع شده است.

معاونت فرهنگى مجمع جهانى اهل بيت عليه‏السلام

اين مركز وابسته به مجمع جهانى اهل بيت عليه‏السلام در تهران مى‏باشد و داراى واحدهاى آموزش، تحقيقات، مجله رسالة الثقلين، احياء آثار، گروههاى جغرافيايى و گروه تركى مى‏باشد. اين مركز در خيابان دورشهر مستقر است.

مركز جهانى علوم اسلامى

اين مركز با همت جمعى از بزرگان حوزه علميه قم تحت عنوان «شوراى سرپرستى طلاب غير ايرانى» در مدرسه حجتيه فعاليت خود را آغاز كرد. اين روند تا سال 1370 ادامه داشت تا اينكه اين شورا و مدارس تابعه آن تحت نظارت مستقيم دفتر مقام معظم رهبرى قرار گرفت و همزمان به «مركز جهانى علوم اسلامى» تغيير نام يافت.

مدارس تحت پوشش اين مركز عبارتند از: مدرسه امام خمينى، مدرسه شهابيه، مدرسه مرعشيه، مدرسه حجتيه، مدرسه مؤمنيه، مدرسه شرف‏الدين، مدرسه المهدى(عج).