صنایع دستی در استان زنجان

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ اسفند ۱۳۹۰، ساعت ۱۸:۱۰

در استان زنجان، صنايع دستى از رشد و شكوفائى چشمگيرى برخوردار است. نمونه‏هاى بديع و زيباى ساخته دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانى امروزه مايه سربلندى و مبالات موزه‏هاى بزرگ جهان است.

در اينجا به شرح انواع صنايع دستى استان زنجان مى‏پردازيم:

چاقوسازى

ظاهرا از حدود قرن دهم هجرى قمرى، شهرستان زنجان يكى از شهرهاى مهم صنعتى بوده است كه در آن كارگاه‏هاى مختلف اسلحه سازى داير بوده‏اند و چاقوسازى نيز يكى از صنايع جنبى آن‏ها به شمار مى‏رفته است.

به دلايل سياسى و اجتماعى بسيار، اين كارگاه‏ها رو به نابودى رفتند؛ اما صنعت چاقو سازى همچنان رونق خود را حفظ كرده است؛ به طورى كه نه تنها شهر زنجان، بلكه در بيش‏تر نقاط منطقه اين صنعت رونق دارد.

چاقوهاى زنجانى با تنوع فراوان و ويژگى‏هاى منحصر به فرد از نظر ظرافت، تناسب، جلوه و قدرت برش مشهورند.

چاقوهاى زنجانى با توجه به نوآورى‏ها و خلاقيت‏هاى صنعتى استادكاران، داراى دو شكل عمده‏اند:

چاقوهاى ساده يا معمولى كه از دو قسمت تيغه و قبضه تشكيل مى‏شوند؛ قبضه آنها معمولاً از شاخ بز ساخته مى‏شود و توسط دو محور تيغه و محور مانع پس روى، جفت و جور مى‏گردند.

چاقوهاى مركب و پيچيده كه خود به انواع مختلف تقسيم مى‏شوند.

هر يك از اين انواع، طى ساليان و دوره‏هاى متمادى، ساخته شده‏اند و عبارت‏اند از: چاقوى فنرى يا قلم تراش، چاقوى ضامن دار معمولى، چاقوى ضامن دار مغزى، چاقوى ضامن دار فشارى، كارد شكارى، كارد آشپزخانه، دشنه و قداره كه در اندازه‏هاى مختلف ساخته مى‏شوند و معمولاً از سوغاتى‏هاى زنجان به شمار مى‏روند.

فرش بافى

يكى ديگر از صنايع دستى بومى كه در استان زنجان رونق فراوان دارد، صنعت فرش بافى است. توليدات اين صنعت كه دست اندر كاران و نيروى كارگر آن را زنان تشكيل مى‏دهند، در تمام ايران از شهرت خاصى برخوردارند. مرغوب‏ترين فرش‏هاى زنجان در محلى به نام «بيتگنه» بافته مى‏شوند.

اين فرش‏ها با ظرافت و دقت تمام بافته مى‏شوند و امروزه از كالاهاى صادراتى‏اند. رنگ پشم اين فرش‏ها كه عموما توسط بافندگان رنگرزى مى‏شود، از ثبات قابل توجهى برخوردار است.

اين فرش‏ها بسيار ريز بافت هستند، به طورى كه گاه در 5/6 سانتى‏متر مربع، 20 تا 40 گره دارند. ابزارآلات اين صنعت بيشتر توسط بافندگان و تهيه كنندگان آن ساخته و پرداخته مى‏شود.

چاروق دوزى

چاروق دوزى يكى ديگر از صنعت‏هاى دستى است كه دست‏هاى ظريف هنرمندان زنجانى آن را به شكوفايى رسانده‏اند. اصولاً صنعت كفاشى از قرن يازدهم هجرى در شهر زنجان رونق فراوانى داشته است. تمركز كفاشان در دو بازار بالا و پايين و اختصاص يافتن راسته‏هاى گوناگون به اين فن،حكايت از رونق آن در دوره‏هاى گذشته دارد.

هم چنين وجود محله‏بزرگ دباغ‏ها در شهر، اين گمان را قوت مى‏بخشد. به علت ورود كفش‏هاى كارخانه‏اى، امروز كفاشى بومى از رونق افتاده است و استادان آن به چاروق دوزى روى آورده‏اند.

هم اكنون چاروق‏هاى زيباى زنجان از شهرت بسيارى برخوردارند. اين چاروق‏ها بيش‏تر زنانه‏اند و استفاده از آن‏ها، جنبه تشريفاتى و تفننى دارد.

چاروق از دو قسمت كفى و رويه تشكيل مى‏شود كه كفى آن از چرم ظريف و رويه آن از نخ‏هاى نازك رنگى و گاهى ابريشم است. امروزه، چاروق در طرح و گونه‏هاى فراوان ساخته و بافته مى‏شود.

مليله كارى

از ديگر صنايع دستى كه جنبه هنرى نيز دارد، مليله كارى است. پيشينه صنعت مليله كارى در زنجان به قرن دهم هجرى قمرى باز مى‏گردد.

اين صنعت داراى فنى بسيار پيچيده و ظريف است. استاد كار پس از ذوب شمش نقره، فلز آب شده را از قالب مخصوص مى‏گذراند و به اين ترتيب، مفتول‏هايى نقره‏اى به قطر يك سانتى متر ساخته مى‏شوند. اين مفتول‏ها بار ديگر ذوب مى‏شوند و با گذرانده شدن از قالبى ديگر، اين بار، سيمى به قطر حدود يك ميلى متر ساخته مى‏شود. سپس با وسيله‏اى به نام سيم كش، مفتول‏ها را نازك‏تر و ظريف‏تر مى‏كنند و براى مليله كارى آماده مى‏سازند.

قالب مليله مورد نظر از تخته و موم تهيه مى‏شود. سيم‏هاى نقره‏اى را در قالب انتخاب شده مى‏نشانند و طرح‏هاى متنوع و پيچيده مى‏آفرينند. روى طرح‏ها را با اندودى از براده مس مى‏پوشانند و آن را حرارت مى‏دهند تا تارهاى نقره به همديگر متصل شوند. پس از زدودن ناخالصى‏ها كه با تيزاب انجام مى‏گيرد، مليله‏ها با خاك‏اره صيقل داده مى‏شوند.

زمينه مليله كارى بسيار گسترده است و معمولاً ظرف‏هاى چاى خورى و شربت خورى، قلمدان، دسته چاقو، جعبه لوازم آرايش و لوازم متعدد زينتى ديگر را در بر مى‏گيرد.

اين ساخته‏ها چنان زيبا هستند كه امروزه به مجموعه‏هاى هنرى خصوصى و خانه‏هاى ثروتمندان و مردم اهل ذوق در سر تا سر جهان راه يافته‏اند.

ناگفته نماند كه مليله‏هاى ساخت زنجان در بازار صنايع دستى اصفهان با شهرت خاصى به مشتريان داخلى و خارجى عرضه مى‏گردند.

در استان زنجان صنايع دستى ديگرى مشتمل بر: گليم بافى، جاجيم بافى، تهيه كلاه نمدى، توليد ظرف‏هاى مسى، شانه تراشى، قاشق سازى، منبت كارى، نمد مالى، سبد بافى، منجوق دوزى، گلدوزى و گيوه دوزى نيز رايج است.

بر اساس آمار موجود در اين استان: 2830 كارگاه گليم بافى، 5000 كارگاه چاقو سازى، 65 كارگاه مليله كارى، 150 كارگاه چارق دوزى، 2250 كارگاه گيوه بافى وجود داشته است.