موسیقی در استان خوزستان

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ مهر ۱۳۹۱، ساعت ۱۶:۳۳

مايه و گوشه شوشترى در موسيقى ايران معروف است، آهنگ شوشترى گوشه‏اى است از دستگاه همايون. از همايون دو گوشه مشتق مى‏شوند: يكى گوشه اصفهانى و ديگرى شوشترى.

شوشترى بر روى تمام دستگاه‏هاى موسيقى ايران آهنگ‏هاى محلى دارد و براى هر كدام از دستگاه‏هاى موسيقى ايران يك رديف محلى در شوشتر اجرا و خوانده مى‏شود. مثلاً رديف دستگاه شور بدين قرار است: دشتى، در فيلى، نظامى، بختك يا كمرى، غم انگيز، قرة العين، دشتستانى، مكوندى و دشتى راستا.

خودمايه شوشترى را، اگر اهالى شوشتر و دزفول بخوانند اصل آهنگ است. زيرا همان مايه شوشترى با اشعار محلى خوانده مى‏شود و گيراتر است.

بر هر دستگاه موسيقى ايران، شوشتر، يك رديف محلى موافق همان دستگاه را دارد. جز آذربايجان، به ويژه تبريز، گمان نمى‏رود در هيچ يك از شهرهاى ايران روى دستگاه‏هاى موسيقى ايران اين قدر رديف محلى داشته باشند.

در هر شهرى فقط بر روى يك يا دو دستگاه از موسيقى ايران رديف محلى دارند، يعنى، آواز محلى را موافق يك يا دو دستگاه مى‏خوانند، ولى در شوشتر موافق همه دستگاه‏ها آهنگ محلى دارند. اغلب باغبانها، بافنده‏ها و بيشتر مردم، موسيقى را خوب مى‏دانند و محلى خوب مى‏خوانند.

وسايل موسيقى در خوزستان عبارت‏اند از:

نى جفته

اين ساز از استخوان دو بال عقاب يا دال يا مردال خور (لاشخور) ساخته مى‏شود كه هر كدام پنج سوراخ دارد و به وسيله موم و نخ يا سيم به هم جفت مى‏شوند.

زبانه‏ها يا توليد كننده‏هاى صدا از نى باريك درست شده‏اند. آنها را در روغن سرخ مى‏كنند تا از بين نروند و در اثر تر شدن از آب دهان، صداى اصلى خود را از دست ندهند. هر دو زبانه بايد يك صدا توليد كنند و صدا را يك نواخت از استخوانهاى نى جفته بيرون بدهند.

سرنا

سرنا از مغز چوب كُنار (سدر) درست مى‏شود و شش يا پنج سوراخ دارد. يك سوراخ در زير است و به وسيله زبانه‏اى صدا را به داخل سرنا هدايت مى‏كند.

نى زنى و سرنا زنى كارى دشوار است. در اثر تمرين، بدون اينكه نفس قطع بشود، به طور يك نواخت به نى جفته فوت مى‏كنند. گاهى اين كار يك ساعت ادامه دارد.

در اثر تمرين، در حال نى زدن، از بينى نفس مى‏كشند و از دهان فوت مى‏كنند و صدا هيچ لحظه‏اى قطع نمى‏شود.

ساير آلات موسيقى عبارت‏اند از:

تار، تنبك، دايره (دف بزرگ)، دهل و نى هفت بند.

موسيقى اعراب خوزستان به دو بخش عمده و متفاوت تقسيم مى‏شود:

«بَسْتَه» كه بيشتر موسيقى طربناك و شادى‏انگيز است و در مراسم عروسى و غيره استفاده مى‏شود. در مقابل آن «نعاوى» يا «نعى» قرار دارد كه در طيفى وسيع، رديف‏هاى مختلف موسيقى سوگوارى را در بر مى‏گيرد. اين اشعار و سرودها در عين تفاوت و دگرگونى هر كدام در اشكالى مجزا و بدون توالى قابل اجرا هستند.

از «يزله» گرفته تا «ابوذيه»، «ركبانيه»، «حياوى» و «علوانيه» كه هر كدام در عين قرابت آهنگى مخصوص به خود دارند.

«يزله» كه خود شامل دو بخش متضاد است، هم در عروسى و هم در عزا بكار گرفته مى‏شود و شكلى خطابه‏اى و مقفى دارند، كه در پايان ابيات يك بيت را بعنوان ترجيع بند دم مى‏گيرند، و با هلهله و پايكوبى پاسخ و تكرار مى‏كنند.

فرم حركتى «يزله» بدينگونه است كه ابتدا شخصى كه بلاغت و فصاحت كلام داشته باشد (مهوسچى) در وسط جمع قرار گرفته و خطابه‏اى مرثيه گونه خوانده و حاضرين با بالا بردن دست و كوبيدن يك و گاه دو پا ترجيع را دم مى‏گيرند. تفاوت يزله سوگوارى با عروسى تنها در مضمون اشعار است.

ابزارهاى موسيقى محلى عبارت است از:

مهلبك: دو عدد نى به هم چسبيده كه سه سوراخ در بالا و سه سوراخ در پايين دارد. «مهلبك» از يك طرف باز است كه از همين قسمت در آن مى‏دمند.

ماصول: سازى است كه فقط يك نى دارد و سوراخ‏هايى در بالا و پايين آن است. «ماصول» از نى كوتاهتر است.

الغدبه: ابزار موسيقى حزين است.

الطبله: اين وسيله را از چوب مى‏سازند. يك دهانه آن باز و دهانه ديگر آن را با پوست نوعى ماهى به نام «يرّيه» يا باپوست كوسه يا گاو يا گوسفند تهيه مى‏كنند.

دف، الزنجارى، رباب، سنتور و دمّام از ديگر آلات موسيقى اعراب خوزستان هستند.

منابع