عزاداری‌های استان چهارمحال و بختیاری

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ مهر ۱۳۹۱، ساعت ۱۶:۴۰

عزادارى ماه محرم

يكى از سنتهاى رايج درميان مردم اين استان كه به منظور ابراز علاقه نسبت به خاندان عصمت و طهارت عليه‏السلام صورت مى‏گيرد. مراسم سوگوارى ايام محرم و صفر است كه به اشكال سنيه زنى، زنجير زنى، شبيه خوانى و حركت علما و كتلها انجام مى‏پذيرد.

مراسم سوگوارى در ميان بختياريها اهميت ويژه‏اى دارد و همراه با سوز و گداز خاصى برگزار مى‏شود كه نشانه انس و الفت همبستگى عميقى است كه ميان آنها وجود دارد. اين اهميت هم در عزادارى‏هاى مذهبى و هم در عزادارى‏هاى خصوصى به بارزترين شكل مشهود است. عزادارى براى ائمه اطهار به ويژه در ماه محرم مثل تمام نقاط ايران با شكوه برگزار مى‏شود.

در برخى از روستاها اهالى صبح روز عاشورا در مقابل مسجد يا حسينيه محل اجتماع كرده پس از آنكه جميعت حاضر انبوه گرديدند به چند دسته تقسيم مى‏شوند. علم داران چوبهايى را به ارتفاع چهارالى شش متر كه به وسيله پارچه‏اى الوان و به صورت كتل تزئين كرده‏اند در جلواين دستجات حركت مى‏دهند. در انتهاى اين علم‏ها روى نيم دايره‏اى يك دسته گل و يك آيينه بسته‏اند كه به علامت ارج نهادن شهيدان كربلا ست. تعداد علم‏ها بر حسب شمار افراد روستاها تفاوت مى‏كند. گروه ديگرى گرزهايى در دست دارند و لباس كاملا سفيد عربى پوشيده‏اند و برخى‏از آنان كه غالبا از ميان نوجوانان انتخاب مى‏شوند تابوتهاى كوچكى را بر روى شانه‏هاى خود حمل مى‏كنند. در اين مراسم گرز علامت انتقام از قاتلان شهيدان دشت نينوا و تابوت نشانه پاسداشت گلگون كفنان عاشورا است. دسته زنجير زنان به صورت دو رديف موازى به حركت مى‏افتد و همگام با صداى سنج و طبل و هماهنگ با نواى نوحه خوانان، زنجير مى‏زنند.

در طول مسير يعنى از مسجد تا حسينيه يا گلزار شهدا و امام‏زاده، زنجير زنى به صورت تك ضرب مى‏باشد.

ولى وقتى به محل مورد نظر رسيدند زنجير زدن را به صورت جفت تغيير داده و رو به قبله ايستاده، بر خاندان عصمت و طهارت عليه‏السلامسلام مى‏دهند.

سينه زنان نيز در قالب دو دسته منظم با اين دسته جات حركت مى‏كنند و به طور متناوب سينه مى‏زنند. اين مراسم درساير نقاط استان با اندك تفاوتى، همه ساله در روز عاشورا به اجرا در مى‏آيد. اهالى در مسير خود به سوى قبرستان رفته، بعد از خواندن فاتحه‏اى به حسينيه مى‏روند و پس از خوردن آش نذرى كه از قبل تدارك ديده شده به خانه‏هاى خويش باز مى‏گردند.

عصر اين روز مراسم شبيه خوانى به اجرا در مى‏آيد. در شام عاشورا مردم مراسم شام غريبان را برگزار مى‏كنند كه طى آن مردم از مسجد محل در حالى كه شمع‏هايى در دست دارند، راهى حسينيه مى‏شوند.

در اين مكان تعزيه شام غريبان به نمايش در مى‏آيد. در ضمن شبيه خوانى، عده‏اى در حالتى كاملا نمايشى، چوبى را به دست گرفته، بر زمين مى‏كوبند و مى‏گويند:

برويد به كربلا نعش حسين پيدا كنيد اى شيعيان غوغا كنيد

بر اساس منابع موجود، علاوه بر سينه زنى و زنجير زنى، ماليدن گل بر سر، پاشيدن كاه بر سر و روى نيز جزء مراسم عزادارى بوده است. هم چنين گروههايى به قمه‏زنى مى‏پرداختند و برخى وزنه‏هاى نيم كيلويى و يك كيلويى بر بدن خود مى‏آويختند.

در برخى از نقاط استان مثل شهرسامان در شب عاشورا مراسم سنگ زنى يا «چاق چاقو» را اجرا مى‏نمايند.

اين مراسم حدود ساعت 2 نيمه شب عاشورا شروع مى‏گردد. انجام آن را به اين صورت است كه مردان در هيئت‏هاى عزادار، در حاليكه دو تا سنگ صاف و تخت دردست دارند همراه با مداحى نوحه خوانى به هم مى‏زنند كه آهنگ موزون و غمگين را ايجاد مى‏كند، اين مراسم هم اكنون با نى نيز همراه است. قبلا بجاى سنگ از دو تكه چوب استفاده مى‏شده است. در اين شب تا زمانى كه هوا تاريك است بايد شهر را دور بزنند و مراسم تا اذان صبح ادامه پيدا مى‏كند و پس از اقامه نماز جماعت صبح در مقابل شهردارى سامان به خانه و يا مساجد باز مى‏گردند و خود را براى عزادارى روز عاشورا آماده مى‏كنند.

مجالس ترحيم

مردم بختيارى براى عزادارى بيش از عروسى اهميت قائل هستند. ممكن است عروسى آنان در صورتى كه خانواده عروس و داماد فقير باشند چندان جالب نباشد، اما غير ممكن است كه خانواده متوفى حتى اگر فقير هم باشند مراسم عزادارى را به طور كامل انجام ندهند. اگر خانواده‏اى بخواهد براى متوفى مجلس عزادارى ساده‏اى ترتيب دهد نزد افراد ديگر احساس شرمندگى مى‏كند.

وقتى كسى فوت كند مردم جمع مى‏شوند و متوفى را براى غسل به غسالخانه مى‏برند. بعد از غسل، بر مرده نماز ميت مى‏گذارند و سپس مرده را به خاك مى‏سپارند. پس از مراسم خاك سپارى، مردها در فاصله دور مى‏ايستند و زن‏ها به دور گور حلقه مى‏زنند و گريه سر مى‏دهند و همراه با مرثيه كه «گاگريو» گفته مى‏شود به شرح حال زندگى مرده مى‏پردازند. در اين هنگام توشمال‏ها آهنگ غم انگيزى به نام «چپى» مى‏نوازند. بعد از اين مراسم «خيرات» شروع مى‏شود. صاحب عزا در بين عشاير چادر سياهى بر پا مى‏كند، مردم اين تيره به تيره، طايفه به طايفه، براى دلدارى صاحب عزا مى‏آيند و «سرباره» مى‏آورند. اما در نقاط شهرى و روستائى صاحبان عزا در مسجد مى‏نشينند و مردم جهت عرض تسليت به آنها به مسجد مى‏روند و تا شب هفت صاحبان عزا را تنها نمى‏گذارند.

در بين عشاير معمولاً هر ده و يا پانزده خانوار به نسبت امكانات مالى خود، گوسفند و ياپول و قند و چاى همراه خود مى‏آورند كه به آن «سرباره» مى‏گويند. سرباره مخارج عزادارى صاحب عزا را كاهش مى‏دهد. اين مراسم تا مدتها به طول مى‏انجامد، چرا كه شايد تيره يا طايفه‏اى در مسافتهاى دور باشد و ياامكان حضور به موقع پيدا نكرده باشد. اما در شهرها و روستاها برگزارى مراسم عزادارى هزينه سنگينى را بر صاحبان عزا تحميل مى‏نمايد. در برخى روستاها نيز (مثل سودجان) هر كس از اهالى به اندازه توان مالى به خانواده صاحب عزا كمك مى‏نمايد. براى مراسم هفته كارت دعوت چاپ مى‏كنند و آشنايان را به مراسم خود دعوت مى‏نمايند و شام نهار آنها را نيز تدارك مى‏بينند.

در روز هفتم بر مزار متوفى گرد مى‏آيند و پس از قرائت فاتحه، صاحبان عزا را تا منزل بدرقه مى‏نمايند و شب آن روز نيز براى شادى روح متوفى قرآن قرائت مى‏نمايند. مراسم چهلم و سالگرد نيز به همين ترتيب برگزار مى‏شود.

بعد از مراسم اربعين خانواده متوفى ديگران را از عزا در مى‏آورد. بدين طريق كه براى اقوام نزديك روسرى و حنا برده و از آنها مى‏خواهد كه لباس سياه خود را عوض نمايند. آنها نيز متقابلا براى خانواده متوفى روسرى و حنا مى‏برند و آنها را از عزا در مى‏آورند.

با وجود اينكه صاحبان عزا پس از چهل روز از عزا در مى‏آيند، اما در مراسم جشن‏ها شركت نمى‏كنند و تا يك سال خود نيز مراسم جشنى نخواهند داشت و فاميل نيز موظف به رعايت احترام است و روز نوروز را عيد ندارند و در روز سيزده نيز به گردش نمى‏روند.

اما در اين ميان زن‏هايى كه پا به سن گذاشته‏اند و شوى از دست مى‏دهند، ديگر لباس سياه را از تن بيرون نمى‏آورند و تا آخر عمر سياه پوش مى‏مانند. اما اگر زن جوانى شوهر از دست داده باشد. بعد از يك سال، با اصرار زنان ميانسال، لباس سياه را از تن در مى‏آورد.

منابع