صنایع دستی در استان چهارمحال و بختیاری

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ اسفند ۱۳۹۰، ساعت ۱۸:۰۶

صنايع دستى چهارمحال و بختيارى تحت تأثير تنوع شيوه‏هاى توليد، گوناگون و متنوع است. عشاير كوچرو، عشاير اسكان يافته، روستائيان و اقشار شهر نشين در پديد آوردن اين نوع محصولات سهيم هستند. در بين جامعه عشايرى استان صنايع مدرن و كارگاهى وجود ندارد و صنعتگران اين جامعه به توليد صنايع دستى اشتغال دارند و فعاليت‏هاى غالب آنها در زمينه‏هاى بافت چوخا، خور و خورجين، قالى و قاليچه، سياه چادر، گليم، دستكش و كلاه پشمى است.

صنايع دستى در جامعه عشايرى استان يك فعاليت جنبى به حساب مى‏آيد و اوقات فراغت زنان به اين امر اختصاص مى‏يابد و در بين بعضى از طوايف به رشته خاصى از صنايع دستى اهميت داده مى‏شود مثل چوخابافى كه طايفه كيارسى در بافت بهترين نوع آن زبانزد عشاير هستند.

بررسى‏ها و مطالعات انجام شده نشان مى‏دهد كه توليدات صنايع دستى اين جامعه عمدتا جنبه خود مصرفى دارد و به صنايع دستى به عنوان يك پيشه و حرفه درآمد زا توجه نمى‏شود، ولى برخى‏از صنايع دستى عشاير نيز در بازارهاى داخلى و خارجى به فروش مى‏رسد.

مهمترين صنايع دستى عشاير چهارمحال و بختيارى عبارتند از:

قالى بافى

در ميان صنايع دستى عشاير بختيارى قالى بافى از اهميت زيادى برخوردار است. برخى از زنان بختيارى نوعى قالى به نام «بى‏بى باف» مى‏بافند كه از كيفيت بالايى برخوردار است.

چوخا بافى

چوخا كه چغا و چوغا خوانده مى‏شود نوعى بالاپوش محلى و لباس ويژه بختيارى‏هاست كه معمولاً به رنگ تقريبا سفيد بانقوشى به رنگ‏هاى سياه يا آبى بافته مى‏شود كه نوع مرغوب آن از پشم است.

نمد مالى

ساخت نمد در چهارمحال و بختيارى اختصاص به شهركرد و بروجن دارد. بعضى از نمد مالان شهركرد يا بروجن در محل‏هاى ييلاقى عشاير چلگرد، شيخ عليخان، و دشتك براى مدت 3 الى 4 ماه اتراق مى‏كنند و يا در مركز تجمع عشاير اقدام به نمدمالى مى‏نمايند.

كلاه مالى

از ديگر صنايع دستى چهارمحال و بختيارى صنعت كلاه مالى است و مراكز توليد آن شهركرد و بروجن است. كلاه مالان معمولاً در تمام طول سال مشغول كارند.

گيوه دوزى

يكى از فعاليت‏هايى كه در شهركرد و بروجن رايج است مونتاژ گيوه است. رويه گيوه معمولاً از قمشه، آباده، فسا و جهرم وارد مى‏شود و مقدار كمى را نيز برخى از زنان شهركرد و بروجن مى‏بافند.

خورجين بافى

خورجين از دست بافت‏هاى بى‏گره عشاير بختيارى است كه جنبه خود مصرفى دارد و توسط زنان بر روى دارهاى افقى بافته مى‏شود. خورجين در حمل و نگهدارى اشياء نفيس و قيمتى به ويژه در مواقع كوچ مورد استفاده عشاير قرار مى‏گيرد و تقريبا حكم صندوقچه را دارد.

گليم بافى

گليم بافى همواره پا به پاى قالى بافى پيش رفته است. گليم‏ها از نظر روش بافت، اندازه، وزن و رنگ و تفاوت‏هاى چشم‏گيرى دارند.

بافت سياه چادر

عشاير بختيارى مانند برخى از عشاير ايران به منظور سكونت صحرايى و اتراق در ييلاقات و قشلاقات به بافت سياه چادر اقدام مى‏كنند سياه چادر معمولاً نقش خود مصرفى دارد و از موى بز بافته مى‏شود.

جاجيم بافى

يكى از دست بافت‏ها متداول زندگى سنتى ايران جاجيم است. جاجيم‏ها به شكل نوارهايى دراز و باريك به عرض 15 تا 30 سانتى متر بافته مى‏شود.

خور

يكى ديگر از صنايع دستى مورد استفاده عشاير منطقه، خور مى‏باشد كه از آن براى حمل گندم، آرد،برنج، جو، قند و... استفاده مى‏شود. نحوه بافت خور نيز مشابه بافت خورجين است.

پلاس

پلاس نوعى زير انداز است كه آن را يا از تكه‏هاى پارچه و يا از نخ‏هاى پنبه‏اى و پشمى مى‏بافند و مورد استفاده قرار مى‏دهند.

كمچه دان

كمچه دان وسيله‏اى است كه براى نگهدارى قاشق و ملاقه‏هاى چوبى مورد استفاده قرار مى‏گيرد.

اگر چه قاشق و ملاقه‏هاى چوبى جاى خود را به قاشق و ملاقه‏هاى فلزى داده‏اند، ولى توليد كمچه دان متوقف نگرديده و هنوز در جامعه عشايرى متداول است.

جل

از ديگر صنايع دستى جامعه عشايرى استان صنعت جل بافى است. جل بافته‏اى از خامه سياه و سفيد كه آن را در ابعاد مختلف مى‏بافند و بر روى چهارپايان مى‏اندازند تا هم بتوانند بر روى آنان بار قرار دهند و هم در مواقع بارندگى از خيس شدن چارپايان جلوگيرى شود.

قفل‏سازى

قفل سازان چالشترى، قفل‏هاى پولادى خوبى مى‏سازند كه با قفل‏هاى ماشينى رقابت مى‏كند. قفل سازان چالشتر اين فن را از پدرانشان به ارث برده‏اند. قفل‏هاى چالشترى به نام اولين سازنده آن «عبدالله» معروف است.

از ديگر صنايع دستى فلزى چالشتر قيچى، قندشكن، چاقو، قلم تراش و نيز تفنگ‏هاى دست ساز را مى‏توان نام برد.